Ένα σύγχρονο σκάνδαλο εμπνέει μιαν “άλλη” Εκάβη στην Επίδαυρο

Ένας Πορτογάλος επισκέπτεται το αρχαιότερο θέατρο του κόσμου, επικεφαλής του αρχαιότερου θιάσου του κόσμου, αντλώντας έμπνευση από τα αρχαιότερα έργα της ιστορίας, την αρχαία ελληνική τραγωδία. Αυτή η εξίσωση έχει, εξ ορισμού, πολλές προκλήσεις. Και ο Τιάγκο Ροντρίγκες το γνωρίζει.

Ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν – η γνωριμία του οποίου με το αθηναϊκό κοινό ήταν εκρηκτική παρουσιάζοντας στη Στέγη την «Καταρίνα και την ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» – συνεργάζεται για πρώτη φορά με το θίασο της Comedie Francaise ξαναδιαβάζοντας την «Εκάβη» του Ευριπίδη και εκθέτει το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους στην ορχήστρα της Επιδαύρου. Θα είναι ο πρώτος σταθμός στην παγκόσμια περιοδεία αυτής της απόπειρας που ονομάζει «Hecuba, not Hecuba».

Όμως, ο Ροντρίγκες δεν θέλει ούτε να εξηγήσει την τραγωδία, ούτε να τη βιώσει υποταγμένος από δέος. Γιατί απλούστατα θεωρεί πως ο Ευριπίδης του ανήκει· τουλάχιστον όσο ανήκει στους Έλληνες δημιουργούς, θεατές και σε όλη την υπόλοιπη ανθρωπότητα. «Σας ανήκει», διευκρινίζει, «αλλά όχι κατ’ αποκλειστικότητα».

Ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, Τιάγκο Ροντρίγκεζ.

«Αγαπώ με πάθος τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο, τον Ευριπίδη. Αγαπώ με πάθος την αρχαία τραγωδία. Αλλά θέλω να δω στην πράξη αυτή την αγάπη, όχι νιώθοντας υποταγμένος σε αυτούς, μα μέσα από μια ελευθερία», εξηγεί ο Πορτογάλος δημιουργός – φιλοξενούμενος της Πρεσβείας της Γαλλίας στην Αθήνα και της Γαλλίδας πρέσβειρας Λορένς Αουέρ, εν όψει της καθόδου του στην Επίδαυρο την προσεχή Παρασκευή.

Τιάγκο Ροντρίγκεζ: Δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε αν οι τραγωδίες μιλούν στο παρόν ή αφορούν στη σημερινή εποχή. Αυτή είναι μια λάθος αφετηρία. Κατά τη γνώμη μου, ο δικός μας κόσμος είναι εκείνος που πρέπει να μετατοπιστεί και να δει τα πράγματα μέσα από το πρίσμα της τραγωδίας

Πιθανώς, αν δεν είχε ερωτηθεί σχετικά, δεν θα μεταχειριζόταν καν την έννοια του φόβου για την αναμέτρηση του με το «μέγεθος» του μνημείου και της αρχαίας γραμματείας, παρά μόνο την «χαρά της περιπέτειας» στην οποία και στέκεται. Ιερό για τον Τιάγκο Ροντρίγκες σημαίνει «επινόηση, ελευθερία, πλουραλισμός» και μέσα από αυτή την οδό ξεκίνησε να εργάζεται πάνω στον Ευριπίδη.

Σκηνή από την πρεμιέρα της παράστασης στο Φεστιβάλ της Αβινιόν.

Στα βήματα της Εκάβης έφτασε μέσα από μια πραγματική σύγχρονη ιστορία: Την είδηση πως σε ένα κρατικό ίδρυμα της Ελβετίας κακοποιούνταν αυτιστικά παιδιά. Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε, πήρε τη νομική οδό με τον Ροντρίγκες να ανακαλύπτει πως ανάμεσα στους γονείς των θυμάτων βρισκόταν και μια ηθοποιός της Comedie Francaise, η Έλσα Λεπουάβρ. Με τη σύμφωνη της γνώμη, ξεκίνησε μια έρευνα πάνω στις κακοποιήσεις ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων, στην πορεία της οποίας διαπίστωνε συνάψεις με το έργο του Ευριπίδη. «Τοποθέτησα τον Ευριπίδη μέσα στο σκάνδαλο κι όχι το ανάποδο», ξεκαθαρίζει με χιούμορ. «Πήρα την προσωπική ιστορία μιας σύγχρονης γυναίκας και τη συνέδεσα με το δράμα της Εκάβης, με σκοπό να μιλήσουμε για τη δικαιοσύνη, για τη μητρότητα και θυμό που εγείρει στη μητέρα η βία απέναντι στο παιδί της».

Η ηθοποιός Έλσα Λεπουάβρ, πρωταγωνίστρια της παράστασης και της πραγματικής ιστορίας που χρησιμοποιήθηκε ως δραματουργική αφετηρία για το «Hecuba, not Hecuba».

Αν και πάντα, το σημείο ενεργοποίησης του Τιάγκο Ροντρίγκες ως συγγραφέα είναι ένα πραγματικό γεγονός, ουδόλως ενδιαφέρεται για την επικαιροποίηση του αρχαίου κειμένου. Απεναντίας· «δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε αν οι τραγωδίες μιλούν στο παρόν ή αφορούν στη σημερινή εποχή. Αυτή είναι μια λάθος αφετηρία. Κατά τη γνώμη μου, ο δικός μας κόσμος είναι εκείνος που πρέπει να μετατοπιστεί και να δει τα πράγματα μέσα από το πρίσμα της τραγωδίας. Τότε η ερώτηση που θα προκύπτει θα είναι: ‘Είναι επίκαιρος ο δικός μας κόσμος’;». Ο πολυμήχανος Πορτογάλος είναι σαφής: Τον αφορά το «εδώ και τώρα», αλλά με τα εργαλεία κατανόησης που μας έχουν προσφέρει οι μεγάλοι τραγικοί εδώ και χιλιάδες χρόνια. «Στην πρόβα ο Ευριπίδης μας καθοδηγούσε για να αναγνωρίσουμε τη δική μας αλήθεια σήμερα, να ξεπεράσουμε τον δικό μας πόνο, να βρούμε ανακούφιση και να αναζητήσουμε δικαιοσύνη. Μέσα από την Εκάβη μπορούμε να ψηλαφίσουμε τα δικά μας βάσανα, να κατανοήσουμε πως ο δικός μας πόνος δεν είναι μια ιστορία που δεν έχει ειπωθεί. Η τραγωδία μας βοηθάει να καταλάβουμε ποιος είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε» σημειώνει.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Τιάγκο Ροντρίγκες καταπιάνεται με τη θεματική της αδικίας σε παράσταση του – «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα να υπογραμμίσει αυτό το ενδιαφέρον. «Έχω την ανάγκη να διηγηθώ ιστορίες ως ένας πολίτης που ζει στο σύγχρονο κόσμο. Και το έλλειμα δικαιοσύνης είναι ένας κοινός παρονομαστής για τους ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η αναγνώριση αυτής της προβληματικής κατάστασης είναι και η αναγνώριση της ανθρώπινης πλευράς των πραγμάτων», λέει.

Στην πρεσβεία της Γαλλίας στην Αθήνα, μαζί με την Γαλλίδα πρέσβειρα Λορένς Αουέρ και την καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου.

Με τόλμη και αυτοπεποίθηση αλλά δίχως έπαρση, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Αβινιόν, παραδίδει ένα νέο κείμενο στο μεταίχμιο του τι είναι τραγικό σήμερα και τι ήταν χθες. Εξ ου και ο αναποφάσιστος τίτλος του: «Εκάβη, όχι Εκάβη». «Δεν τολμώ να συγκριθώ με τους κλασικούς συγγραφείς», ξεκαθαρίζει. «Ωστόσο, αν πιστεύουμε ότι το θέατρο μας έχει ανάγκη, ας μην κάνουμε θέατρο. Εγώ πιστεύω το αντίθετο· εμείς έχουμε ανάγκη να κάνουμε θέατρο και αυτό μας επιτρέπει να κάνουμε λίγο περισσότερο θόρυβο. Το θέατρο είναι μια προσπάθεια να ξαναγραφτούν τα πράγματα», επιμένει.

Γι’ αυτό και εκτιμά πως το ελληνικό κοινό θα συνομιλήσει γενναιόδωρα με αυτήν την παράσταση: «Λαμβάνω υπόψιν μου και τις δύο συνιστώσες, και την ύπαρξη ενός νέου κειμένου βασισμένου στον Ευριπίδη και την παρουσίαση του στην Επίδαυρο. Όμως, πιστεύω ότι το κλειδί για όλα αυτά, δεν είναι η αισθητική της παράστασης, τα φώτα ή το σκηνικό, αλλά η συνάντηση των ανθρώπων – μια αξία που βρίσκεται στη βάση της τραγωδίας. Εξάλλου, έχω απόλυτη εμπιστοσύνη στην ομάδα της Comedie Francaise για το περιβάλλον διάδρασης που θα δημιουργήσουν».

Ως μια ιδιαιτέρως τολμηρή δραματουργία αξιολογεί η Κατερίνα Ευαγγελάτου την προσέγγιση του «Hecuba, not Hecuba».

Μαζί του συμφωνεί και η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου η οποία ανανεώνει τη συνεργασία με τον ιστορικό γαλλικό θίασο αλλά και με τις καινοτόμες αναγνώσεις της αρχαίας τραγωδίας από ξένους δημιουργούς. Έχοντας παρακολουθήσει το «Hecuba, not Hecuba» στην πρεμιέρα της Αβινιόν κάνει λόγο «για μια ιδιαιτέρως τολμηρή δραματουργία, εξαιρετικά ερμηνευμένη που θα ανοίξει όχι μόνο ένα τολμηρό διάλογο με τη θεατρική παράδοση αλλά θα ερεθίσει και το κοινό για συζήτηση».

Η, κατά Ροντρίγκεζ, «Εκάβη» σηματοδοτεί τη δεύτερη επίσκεψη της Comedie Francaise στην Επίδαυρο, μετά την αριστουργηματική ανάγνωση (και πάλι στον Ευριπίδη) με τη σύνθεση των δύο τραγωδιών «Ηλέκτρα/Ορέστης» τον Ιούλιο του 2019.