3ο Φεστιβάλ Μουσικής Χάλκης: Ξεχωριστές συνθέσεις και γνώριμες μελωδίες με φόντο τα ομορφότερα σημεία του νησιού

Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, το Φεστιβάλ Μουσικής Χάλκης – Δημήτρης Κρεμαστινός έρχεται τον Σεπτέμβριο για να γεμίσει το νησί της Χάλκης με ξεχωριστές συνθέσεις, μουσικά χρώματα και γνώριμες μελωδίες, που θα οδηγήσουν το κοινό σε μια μυσταγωγία ήχων και συναισθημάτων.

Από τις 7 έως τις 11 Σεπτεμβρίου, όσοι θα έχουν την τύχη να βρίσκονται στο ακριτικό νησί της Δωδεκανήσου, θα γίνουν κοινωνοί της ιδιαίτερης προσπάθειας του Δήμου Χάλκης να δημιουργήσει ένα θεσμό – σημείο αναφοράς για το φιλόμουσο κοινό, εγχώριο και διεθνές. Υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του διακεκριμένου μαέστρου και μέλους της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Νίκου Χαλιάσα, το Φεστιβάλ φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν “σημείο” καλλιτεχνικής συνάντησης και να συνδράμει στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του νησιού.

Η διοργάνωση πραγματοποιείται από τον Δήμο Χάλκης, σε συνεργασία με την p-art of the solution AΜKE, ενώ έχει  την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, την αμέριστη υποστήριξη της Βουλής των Ελλήνων, της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων Νοτίου Αιγαίου, της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και της Αναπτυξιακής Δωδεκανήσου και σε συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.

Η τρίτη διοργάνωση είναι πιο φιλόδοξη από ποτέ με συναυλίες που σχεδιάστηκαν με γνώμονα τη σύγκληση πολλαπλών μουσικών προτιμήσεων και απευθύνονται τόσο στους γηγενείς, όσο και στους επισκέπτες του νησιού, ανεξαρτήτως ηλικίας. Με ένα νοηματικό άξονα που φέρει τον τίτλο «Μεταξύ δύο κόσμων», επιδιώκεται να αναδειχθεί η συνέχεια και η συμπληρωματικότητα των μουσικών ειδών: Από το ελαφρύ ελληνικό τραγούδι της δεκαετίας του ’30, τη μουσική παρακαταθήκη της Σμύρνης, τα έργα κλασικών συνθετών από όλο τον κόσμο, μέχρι και τις μεγάλες επιτυχίες από τον ελληνικό κινηματογράφο, με ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στον Μίμη Πλέσσα που φέτος κλείνει μια εκατονταετία ζωής. Μια συνέχεια, μια «πορεία» που ως κοινή της αναφορά έχει τον άνθρωπο και την ανάγκη του για την μουσική έκφραση.

Στην αυτοσχέδια «σκηνή» του Φεστιβάλ Μουσικής Χάλκης, που δεν είναι άλλη από πέντε μοναδικής ομορφιάς σημεία του νησιού, 37 εξέχοντες καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, θα «συναντηθούν» μουσικά, ελπίζοντας να ψυχαγωγήσουν και να συγκινήσουν το κοινό. Ιστορικά σημεία του νησιού: το λιμάνι, ο περίβολος της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, η οικία του Δημήτρη Κρεμαστινού, αλλά και ο αρχαιολογικός χώρος του Χωριού, θα υποδεχτούν τους καλεσμένους της μοναδικής αυτής διοργάνωσης.

Το Φεστιβάλ τιμά τον αείμνηστο Δημήτρη Κρεμαστινό, την εξέχουσα ιατρική, ακαδημαϊκή, επιστημονική και πολιτική προσωπικότητα της χώρας μας, με καταγωγή από τη Χάλκη, που αναγνώριζε και προωθούσε την αξία της μουσικής παιδείας.

Θεοδώρα Μπάκα, μεσόφωνος
Άρτεμις Μπόγρη, μεσόφωνος
Θανάσης Αποστολόπουλος, πιάνο

Στην Ελλάδα, όλη η δεκαετία του ’30 είναι η χρυσή εποχή των ξέφρενων χορών και αυτού που εκ των υστέρων ονομάστηκε, ίσως λίγο συγκαταβατικά, «ελαφρό τραγούδι». Δε λείπει καθόλου βέβαια το ταλέντο στους Έλληνες συνθέτες: Αττίκ, Χαιρόπουλος, Σουγιούλ, Γιάκοβλεφ, Μωράκης, Ριτσιάρδης, Κυπαρίσσης, Ραπίτης, Μουζάκης και πάρα πολλοί άλλοι «μυρίζονται» σαν τα λαγωνικά το νέο στυλ που έρχεται από τη δύση και το αναπαράγουν με δεξιοτεχνία. Αν όμως ανάμεσά τους ξεχωρίζει ένας με τη μουσική του ιδιοφυία, τη φινέτσα, τη γνώση και τη συνθετική του μαεστρία, αυτός είναι σίγουρα ο Γιάννης Κωνσταντινίδης (1903-1984). Γεννημένος στη Σμύρνη, όπου και πήρε τα πρώτα του μουσικά μαθήματα, αφήνει πίσω του τη Μικρασία λίγες μόλις μέρες πριν την καταστροφή του ’22 για να σπουδάσει μουσική στη Γερμανία. Φίλος και συνοδοιπόρος του Σκαλκώτα και του Μητρόπουλου στο Βερολίνο στα χρόνια του ’20, μαθητής μεταξύ άλλων του Κουρτ Βάιλ, επιστρέφει στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του ’30, φέρνοντας στις αποσκευές του τα ακούσματα από το βερολινέζικο καμπαρέ, τη τζαζ και τη χορευτική φρενίτιδα του μεσοπολέμου.

Αντιστρέφει το όνομά του και – ως Κώστας Γιαννίδης – υπογράφει τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ελληνικού ελαφρού τραγουδιού. Σχετικά λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν το πραγματικό του όνομα, καθώς ο ίδιος το προορίζει αποκλειστικά για μια δεύτερη, “κρυφή” καριέρα, μακριά από τα λαμπερά φώτα της διασημότητας: αυτή του λόγιου συνθέτη «κλασικής» μουσικής.

Στο πρόγραμμα της συναυλίας αυτής τα τραγούδια του Κωνσταντινίδη και του Γιαννίδη πάνε χέρι-χέρι σκιαγραφώντας έτσι την πολυσύνθετη μουσική φυσιογνωμία ενός ιδιοφυούς δημιουργού. Ανάμεσα σε αυτά, μερικές πινελιές του Κουρτ Βάιλ και κάποιες ακόμα μουσικές αναφορές στο ίδιο κλίμα από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, ακούσματα που ο Γιαννίδης αφομοίωσε με τη λεπταίσθητη ιδιοφυία του διαμορφώνοντας τη δική του προσωπική μουσική σφραγίδα.

Έργα από το μπαρόκ έως και τη σύγχρονη εποχή των Α. Corelli, Α. Schnittke, Μ. Θεοδωράκη, F. Poulenc και Bela Bartok: Romanian Folk Dances.

Κατερίνα Χατζηνικολάου, βιολί
Απόστολος Παληός, πιάνο

Βιολί και πιάνο, αν και τόσο διαφορετικά στην κατασκευή και στην εκτέλεση όργανα, υπήρξαν ανέκαθεν ιδανικοί μουσικοί συνοδοιπόροι. Κάθε τους συνάντηση δεν μπορεί παρά να είναι ένα συναρπαστικό μουσικό γεγονός. Μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη περσινή -πρώτη- συναυλία, ο Περίβολος του Αγ. Νικολάου γίνεται και φέτος η σκηνή ανάδειξης του Βασιλιά των μουσικών οργάνων, του βιολιού. Η Κατερίνα Χατζηνικολάου, εξάρχουσα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών συναντά τον διακεκριμένο πιανίστα Απόστολο Παληό σε μια συναυλία που διατρέχει πέντε αιώνες μουσικής με γνωστές, αλλά και λιγότερο προβεβλημένες, σελίδες του αχανούς σχετικού ρεπερτορίου. Άλλωστε ο μουσικός αυτός συνδυασμός -του βιολιού και του πιάνου- παραμένει αγαπημένος των συνθετών από την πρώτη στιγμή γέννησης του βιολιού έως σήμερα.

Η μουσική διαδρομή της συναυλίας αυτής ξεκινά από το μπαρόκ και φτάνει στη σύγχρονη δημιουργία, με συνθέσεις κάποιων από τους κυριότερους εκφραστές κάθε εποχής. Το πρόγραμμα μας εισάγει στο κλίμα του μπαρόκ με μία από τις πιο γνωστές σονάτες του Ιταλού Αρκάντζελο Κορέλι (1653 – 1713), τη «La Follia», χαρακτηριστική για τη φαντασία και την τόλμη των παραλλαγών του συνθέτη πάνω σε ένα θέμα πορτογαλικού χορού.

Ακολουθεί ο Άλφρεντ Σνίτκε (1934-98) βρήκε την μουσική του έκφραση στο συνδυασμό πολλών διαφορετικών στυλ, γράφοντας «Ο στόχος της ζωής μου είναι να ενοποιήσω τη σοβαρή και την ελαφριά μουσική, ακόμα κι αν σπάσω το λαιμό μου κάνοντας αυτό». Χαρακτηριστικό παράδειγμα το “Suite in the Old Style” που ενσωματώνει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την -τόσο αγαπημένη στο κοινό- κινηματογραφική του μουσική.

Για λίγο, επιστρέφουμε στην Ελλάδα, με την ερμηνεία της πρώτης σονατίνας για βιολί και πιάνο του Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021) –ενός από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες και -παράλληλα- μια από τις πλέον επιδραστικές προσωπικότητες της Ελλάδας στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα

Στη συνέχεια η σκυτάλη παραδίδεται στην αφιερωμένη στη μνήμη του Λόρκα “Σονάτα για βιολί και πιάνο” του Φρανσίς Πουλένκ (1899-1963), ένα ευφάνταστο έργο, στο οποίο ψήγματα “μοντερνισμού” επηρεασμένα από τον Στραβίνσκυ, χρωματίζουν ένα χαρακτηριστικά γαλλικό μουσικό καμβά. Το μουσικό αυτό ταξίδι ολοκληρώνεται στην Ουγγαρία που ανέδειξε μεγάλους συνθέτες μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Μπέλα Μπάρτοκ (1881-1945). Μουσικολόγος, παιδαγωγός, συνθέτης με μεγάλη αγάπη για τον λαϊκό πολιτισμό, κατάφερε να μελετήσει και να συλλέξει και να προβάλλει τη λαϊκή μουσική της πατρίδας του. Ο Μπάρτοκ συνέλεξε γύρω στα 30.000 λαϊκά τραγούδια από την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία και άλλες χώρες, γεγονός που τον ενέπνευσε να εισάγει και να ενσωματώσει στις μουσικές του συνθέσεις στοιχεία λαϊκά. Με ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα σύμπλευσης «μεταξύ δύο κόσμων»  θα κλείσει η συναυλία.

Έργα: Γιάννης Κωνσταντινίδης: Δωδεκανησιακή Σουίτα (1948). Edward Elgar: In Smyrna (1905) – Ενορχήστρωση για κουιντέτο εγχόρδων Αλέκος Βρέτος, 2022. Αλέκος Βρέτος: Smyrna Icons για κουιντέτο εγχόρδων και ούτι (2020). Δημήτρης Γούζιος: Λίκνισμα Σμύρνης (2022). Cinuçen Tanrıkorur: Nihavend Saz Semaisi (Mehtapta Yakamozlar) (1986). Resat Aysu: Nihavend Saz Semasi (1953) – Ενορχήστρωση για κουιντέτο εγχόρδων Αλέκος Βρέτος (2022). Simon Shaheen: Φαντασία για ούτι και κουιντέτο (1990)

Κουιντέτο Εγχόρδων Quintarco: Δημήτρης Σέμσης, βιολί. Μαρίνα Χαραλαμπίδου, βιολί. Ενκέλα Κοκολάνη, βιόλα. Βάνια Παπαδημητρίου, βιολοντσέλο. Τάκης Καπογιάννης, κοντραμπάσο. Αλέκος Βρέτος, ενορχηστρώσεις/ούτι

Το 1922 η Σμύρνη, όπως την ήξεραν οι Ιωνίτες, σταμάτησε να υπάρχει. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η ζωή που ήξεραν άλλαξε βίαια και ριζικά. Η επέτειος των 100 χρόνων από την Καταστροφή της Σμύρνης μας δίνει τη δυνατότητα να ανακαλέσουμε αυτά τα τραγικά γεγονότα, αλλά συνάμα μας προτρέπει να εξερευνήσουμε και τον τρόπο ζωής αυτής της πολυπολιτισμικής πόλης και συγκεκριμένα της μουσικής ζωής της.

Η Σμύρνη πάντα είχε ευρεία και μακρά μουσική παράδοση, η οποία αντλούσε στοιχεία από πάρα πολλές πηγές, όσες ήταν και οι μειονότητες της πόλης. Τούρκοι, Έλληνες, Αρμένιοι, Άραβες, Εβραίοι, αλλά και Ευρωπαίοι, αντάλλασσαν πολιτιστικά και μουσικά «μέσα» από την καθημερινή τριβή μεταξύ τους. Γι’ αυτό και η μουσική στη Σμύρνη αποτελούσε ένα κράμα πολλών διαφορετικών ειδών. Εξερευνώντας όλο αυτόν το μουσικό πλούτο, γεννήθηκε η επιθυμία να σχεδιαστεί ένα μουσικό ταξίδι, που να περιλαμβάνει όσα περισσότερα από τα είδη που υπήρχαν στη Σμύρνη. Μία διαδρομή ιστορική, αλλά με την ματιά στο μέλλον. Μια σκέψη που γέννησε το πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Πως θα ήταν η μουσική στη Σμύρνη σήμερα;»

Οι μουσικοί που επισκέφθηκαν τη Σμύρνη, αυτοί που έζησαν εκεί, αυτοί που γεννήθηκαν και μεγαλούργησαν με τη θύμησή της στην Ελλάδα θα είναι οι φανοί που θα μας δείξουν το δρόμο γι’ αυτό το μουσικό ταξίδι. Έργα των Edward Elgar, Γιάννη Κωνσταντινίδη (Κώστα Γιαννίδη) και Μανώλη Καλομοίρη, από τη λόγια μουσική της Σμύρνης, θα συμπλεύσουν με παραδοσιακά και λαϊκά κομμάτια της Σμύρνης, γνωστά και άγνωστα στο κοινό. Και για μια ματιά στο μέλλον, όπως προαναφέραμε, μια καινούργια σύνθεση για το κουιντέτο με τη συμβολή ενός παραδοσιακού οργάνου της Σμυρναίικης μουσικής, του ουτιού.

Η μουσική διαδρομή στη Σμύρνη θα είναι μία ευκαιρία για όλους να γνωρίσουν την πολυπολιτισμική ταυτότητα της πόλης, η οποία ήταν φάρος πολιτισμού και παράδειγμα συμβίωσης ανθρώπων από πολλές μεριές του κόσμου με διαφορετικές θρησκείες, έθιμα, παραδόσεις και συνήθειες. Ένα παράδειγμα που θα πρέπει να ακολουθήσουμε όλοι μας, στα χνάρια αυτών που αναγκάστηκαν να αφήσουν την πατρίδα τους και να μας δώσουν τον πολιτισμό τους απλόχερα.

*Οι συνθέσεις και οι ενορχηστρώσεις έγιναν κατόπιν παραγγελίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς για τη συναυλία στο Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού της 31/8/2022. 

Έργα: John Rutter: Suite for strings. Max Bruch: Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα, 1ο μέρος. Pablo de Sarasate: Romanza Andaluza. Niccolò Paganini: Σονάτα αρ. 6. Gustav Holst: St Paul’s suite. Edvard Grieg: Holberg suite

Σολίστ: Νικόλαος Γαρουφαλίδης, βιολί
Μουσική διεύθυνση: Can Okan

Παραδοσιακά, μπροστά στο σπίτι του Δημήτρη Κρεμαστινού, το Φεστιβάλ φιλοξενεί την πλέον ιδιαίτερη συναυλία του από το «φάσμα» της κλασικής μουσικής. Ο Δημήτρης Κρεμαστινός, Χαλκίτης στην καταγωγή, αλλά και λάτρης του τόπου του, πέραν της εξέχουσας θέσης που είχε στην ακαδημαϊκή κοινότητα, ήταν αληθινός φιλόμουσος, που πίστευε ότι η κλασική μουσική «ταιριάζει» στην Χάλκη.

Αυτή του την πίστη συμμερίζεται το Φεστιβάλ και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και σχεδίασαν για τη συναυλία αυτή ένα πρόγραμμα με έντονη χορευτική και αισιόδοξη διάθεση που θα μας ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο!

Τη συναυλία ανοίγει η Σουίτα για έγχορδα του J.Rutter, που βασίζεται στην πλούσια κληρονομιά της λαϊκής μουσικής των Βρετανικών Νήσων. Ακολουθεί η 5μερής Σουίτα Holberg που γράφτηκε από τον E.Grieg για να τιμήσει την 200ή επέτειο από τη γέννηση του ανθρωπιστή θεατρικού συγγραφέα L. Holberg και βασίζεται σε χορευτικούς ρυθμούς του 18ου αιώνα. Ενώ το τρίτο ορχηστρικό έργο που θα παρουσιαστεί είναι η Σουίτα St Paul του Άγγλου συνθέτη G. Holst. Η Σουίτα πήρε το όνομά της από το σχολείο κοριτσιών St Paul στο Hammersmith του Λονδίνου, όπου ο Holst υπηρέτησε ως δάσκαλος μουσικής και γράφτηκε για να παίζεται από τις μαθήτριές του. Στη «χρήση» αυτή οφείλει την ανάλαφρη, χορευτική και φολκλόρ διάθεσή της.

Σταθερά προσηλωμένοι στην προσπάθεια υποστήριξης του έργου νέων καλλιτεχνών, η Μικρή Ορχήστρα της Κ.Ο.Α. θα συμπράξει με τον 12χρονο Νικόλα Γαρουφαλίδη που θα ερμηνεύσει 3 έργα-ορόσημα της βιολιστικής φιλολογίας: Το 1ο μέρος από το Κοντσέρτο για βιολί αρ. 1 του Max Bruch , τη λυρική ρομάντζα «Ανδαλουσιανή Σερενάτα» από τους Ισπανικούς Χορούς του Pablo de Sarasate και, τέλος, τη Σονάτα αρ. 6 του Niccolò Paganini.

Δημήτρης Μπάσης, τραγούδι
Μάλαμα Σεβαστού, τραγούδι
Μικρή Ορχήστρα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών | Μουσική διεύθυνση: Νίκος Χαλιάσας

Ο Μίμης Πλέσσας αποτελεί ένα κεφάλαιο στην ελληνική μουσική ιστορία που αγγίζει όλους τους Έλληνες. Η μουσική του έχει «ντύσει» αγαπημένες στιγμές του ελληνικού κινηματογράφου και της θεατρικής σκηνής και έχει «συνοδεύσει» μουσικά την ελληνική ιστορία για ήδη 70 χρόνια. Σε αυτήν τη μυθική καριέρα, ο Μίμης Πλέσσας (γεννημένος στις 12 Οκτωβρίου του 1924), πολυσχιδής συνθέτης, βιρτουόζος πιανίστας και μαέστρος, έχει συνθέσει μελωδίες και τραγούδια που άφησαν εποχή, μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο, τζαζ, όπερα, αλλά και κλασική μουσική.

Δημιουργίες του έχουν ερμηνεύσει οι μεγαλύτεροι Έλληνες καλλιτέχνες και έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανάδειξη νέων δημιουργών. Ο Μίμης Πλέσσας υπήρξε μέντορας για πολλούς μεγάλους τραγουδιστές (Νάνα Μούσχουρη, Τζένη Βάνου, Γιάννης Πουλόπουλος, Στράτος Διονυσίου, Ρένα Κουμιώτη κ.ά.) και καθόρισε το έντεχνο και λαϊκό τραγούδι με την πλούσια συμβολή του στη δισκογραφία, η οποία του οφείλει -μεταξύ άλλων- τον πιο εμπορικό ελληνικό δίσκο που κυκλοφόρησε ποτέ: «Ο Δρόμος», σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, έχει 4.000.000 πωλήσεις από το 1969.

Στον κινηματογράφο, τα τραγούδια του Πλέσσα, από τις «Θαλασσιές τις χάντρες» μέχρι το «Βρέχει φωτιά στη στράτα μου», ταυτίστηκαν με τις πιο λαμπερές στιγμές του ελληνικού σινεμά και τραγουδιούνται ακόμα.

Για τις ανάγκες της συναυλίας αυτής, η Μικρή Ορχήστρα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών θα προσεγγίσει το έργο του Μίμη Πλέσσα μέσα από το δικό της ενορχηστρωτικό τρόπο και δρόμο, έτσι ώστε -ως κατακλείδα του Φεστιβάλ- να βρεθεί αυτό το πάντα λυτρωτικό σημείο συνάντησης «μεταξύ δύο κόσμων».