ΔΕΥΤΕΡΑ
16
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Το αφήγημα ότι η ρύπανση των πλαστικών μιας χρήσης είναι σταγόνα στον ωκεανό συγκριτικά με τον όγκο του υπόλοιπου παραγόμενου πλαστικού, έχει από καιρό καταρρεύσει. Κι αυτό γιατί, σε παγκόσμια κλίμακα, τουλάχιστον 340 θαλάσσια είδη ή είδη που τρέφονται από τη θάλασσα – πολλά από τα οποία καταναλώνει και ο άνθρωπος – έχουν καταπιεί ή πέσει σε θανάσιμη παγίδα από μικρά πλαστικά αντικείμενα.
Μία δεκαετής έρευνα σε χελώνες καρέτα κατέδειξε ότι το 35% των δειγμάτων που έχουν αναλυθεί έχουν καταπιεί σκουπίδια, τα περισσότερα από τα οποία είναι πλαστικά. @Tai S Captures/Unsplash
Στη Μεσόγειο, ειδικότερα, πλήττονται σε υψηλό ποσοστό τα πουλιά (35%), τα ψάρια (27%), ασπόνδυλα, για παράδειγμα χταπόδια, καλαμάρια, σουπιές (20%), θαλάσσια θηλαστικά και θαλάσσιες χελώνες (13%). Θεωρείται πως 9 στα 10 θαλασσοπούλια έχει καταπιεί μικροπλαστικό – όπως και όλα τα είδη χελωνών που κατοικούν στην μεσογειακή λεκάνη. Επίσης, ένα ποσοστό της τάξης του 18% από τους τόνους, τους γαλέους, τους ξιφίες έχουν κομμάτια πλαστικού στο στομάχι τους ενώ συσσωρευτές πλαστικού θεωρούνται και πολλά μικρότερα είδη: Μύδια, στρείδια, καβούρια και μπαρμπούνια φέρουν ίνες μικροπλαστικού στον οργανισμό τους.
Ένας μέσος Ευρωπαίος καταναλωτής οστρακόδερμων μπορεί και να καταναλώνει μέχρι και 11.000 κομματάκια μικροπλαστικών το χρόνο
Με αυτά τα δεδομένα, η ιδέα για μπαρμπουνάκι, καλαμαράκια ή όστρακα σε κάποιο παραθαλάσσιο ταβερνάκι ελλοχεύει σοβαρούς κινδύνους. Αρκεί να λάβουμε υπόψη πως ένας μέσος Ευρωπαίος καταναλωτής οστρακόδερμων μπορεί και να καταναλώνει μέχρι και 11.000 κομματάκια μικροπλαστικών το χρόνο – οι επιπτώσεις των οποίων στην ανθρώπινη υγεία είναι ακόμα αχαρτογράφητες.
Συνολικά, οι ελληνικές θάλασσες επιβαρύνονται κάθε χρόνο με 11.500 τόνους νέου πλαστικού, η μεγαλύτερη προέλευση των οποίων έρχεται από ξηράς. Ωστόσο, η – πλέον – ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα και χρήση των παραλιών μας, συμβάλλει καθοριστικά στα αυξανόμενα απορρίμματα που συναντάει κανείς στις αμμουδιές, στις παραλίες αλλά και σε μεγαλύτερα βάθη.
Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων, 11.500 από αυτά στην ελληνική θάλασσα. @Νaja Βertolt Jensen/Unsplash
Παρακολουθώντας τις καταγραφές των σκουπιδιών που μολύνουν θάλασσες και ακτές – βάσει των στοιχείων που συγκεντρώνει το πρόγραμμα «Υιοθέτησε μια παραλία» της WWF Ελλάς – στο top 10 των συχνών ευρημάτων βρίσκονται και αντικείμενα τα οποία, βάσει της Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2019/9041 για την πλαστική ρύπανση και τον σχετικό νόμο 4736/2020, θα έπρεπε να έχουν πάψει να κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά από τον Ιούλιο του 2021.
Αυτή η διαπίστωση, όπως σχολιάζει o συντονιστής τοπικών δράσεων της περιβαλλοντικής οργάνωσης, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, είναι η απογοητευτική επαλήθευση ότι η απαγόρευση δεν γνωρίζει εφαρμογή. «Τα αντικείμενα αυτά εξακολουθούν να διατίθενται ευρέως, πράγμα που υποδηλώνει την αποτυχία εφαρμογής του μέτρου εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας».
Είναι μια διαπίστωση στην οποία μπορεί να καταλήξει ο καθένας μας ως καταναλωτής: Πόσα καταστήματα εστίασης δεν σερβίρουν ποτά, αναψυκτικά ή καφέ με πλαστικά καλαμάκια; Πόσα καταστήματα πώλησης παγωτού δεν διαθέτουν πλαστικά κουταλάκια; Πόσα ταχυφαγεία δεν τοποθετούν τις μερίδες φαγητού σε συσκευασίες από φελιζόλ; Αλλά και πόσα καταστήματα καφέ δεν χρησιμοποιούν πλαστικό καπάκι ή πλαστικό ποτήρι καφέ;
Τα πλαστικά μπουκάλια βρίσκονται πάντα στο top 10 των καταγραφών ως απόβλητα παράκτιας και θαλάσσιας ρύπανσης. @Krisjanis Kazaks/Unsplash
Καθώς παραγκωνίζεται ο νόμος, η ρύπανση των παραλιών το επαληθεύει. Στην 3η θέση των ευρημάτων βρίσκονται τα καλαμάκια, στην 5η θέση κομμάτια από φελιζόλ (θα μπορούσαν να προέρχονται και από συσκευασίες τροφίμων ή ποτών) και στην 9η πλαστικά ποτήρια και τα καπάκια τους. Σύμφωνα με τον κ. Τσουκαλά, ο σχετικός νόμος δεν έχει αποδώσει τους αναμενόμενους καρπούς, αφού «πολλά από τα 11 απαγορευμένα αντικείμενα διατίθενται στην αγορά ενώ οι έλεγχοι στα καταστήματα είναι φτωχοί. Την ίδια ώρα, η καμπάνια για περιορισμό της χρήσης των πλαστικών δεν έχει προωθηθεί, λείπει η ενθάρρυνση για χρήση ατομικών παγουριών και τάπερ, δημόσιες βρύσες δεν έχουν εγκατασταθεί κι αν κάπου υπάρχουν δείγματα βελτίωσης περιορίζονται στις συσκευασίες με προσαρτώμενο καπάκι και στις συσκευασίες που περιέχουν ένα ποσοστό ανακυκλωμένου πλαστικού».
Εκτός από τις ανυπολόγιστες βλάβες στο θαλάσσιο περιβάλλον, στα προστατευόμενα οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία, η πλαστική ρύπανση έχει και τεράστιο οικονομικό κόστος. Σύμφωνα με τα ίδια ετήσια στατιστικά στοιχεία της WWF Ελλάς, η εγχώρια οικονομία επιβαρύνεται με 26 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο.
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, WWF Ελλάς: Δεν δαιμονοποιούμε το πλαστικό, εντούτοις εισηγούμαστε την ορθή διαχείριση του: Υπάρχει το χρήσιμο αλλά και το αχρείαστο πλαστικό. Και πλέον, υπάρχουν τόσες λύσεις στην αγορά που δεν έχουμε δικαιολογίες για το δεύτερο
«Τρία χρόνια μετά δεν γίνονται εντατικές προσπάθειες εφαρμογής του νόμου, αλλά το ζήτημα μοιάζει να είναι πολυπαραγοντικό. Αρχικά δεν δίνονται κίνητρα στον πολίτη να ανακυκλώσει και γενικότερα επικρατεί μια ομίχλη γύρω από τη διαχείριση των απορριμμάτων. Σε αυτό το τοπίο ξαφνικά μπαίνει στην εξίσωση και η λύση της καύσης που όχι μόνο επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με ρύπους, αλλά υπονομεύει και τις οδηγίες της ΕΕ για κυκλική οικονομία. Γιατί κι εμείς, ως οργάνωση, δεν δαιμονοποιούμε το πλαστικό, εντούτοις εισηγούμαστε την ορθή διαχείριση του: Υπάρχει το χρήσιμο αλλά και το αχρείαστο πλαστικό. Και πλέον, υπάρχουν τόσες λύσεις στην αγορά που δεν έχουμε δικαιολογίες για το δεύτερο» συμπληρώνει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.
Συνήθης εικόνα σε ελληνικές παραλίες, η οποία πρέπει να αλλάξει. @Tobias Tullius/Unsplash
Για την, επί μέρους, ρύπανση των ακτών και των θαλασσών, επείγουν και μερικές αυτονόητες κινήσεις. Εκτός από την ατομική ευθύνη όπου ο κάθε επισκέπτης-λουόμενος οφείλει να παίρνει μαζί του τα σκουπίδια του για να τα απορρίψει σε ασφαλές μέρος, πρέπει να γίνουν κι άλλα βήματα: Κάδοι με κλειστό καπάκι στην περίμετρο των ακτών ώστε ο άνεμος να μην παρασύρει τα σκουπίδια στο νερό, τακτικό άδειασμα τους από τις, κατά τόπους, δημοτικές αρχές (αντί του γνωστού ξέχειλου κάδου που συναντάμε παντού) και beach bar που διαθέτουν προϊόντα εναλλακτικά του πλαστικού.
Φυσικά, δεν είναι μόνο τα πλαστικά που μολύνουν τις ακτές και τις παραλίες μας αφού τα ευρήματα ποικίλουν σε είδη και αριθμούς. Σταθερά τα αποτσίγαρα είναι οι πρωταθλητές της θαλάσσιας και παράκτιας ρύπανσης με μεγάλη διαφορά από τα επόμενα – ένα εύρημα δηλωτικό της ατομικής ευθύνης για το απλούστερο: Ένα αυτοσχέδιο σταχτοδοχείο. Στη 2η θέση απαντώνται κομμάτια πλαστικών κάθε είδους (αντικείμενα μεγέθους άνω των 2,5 cm), στην 4η τα πλαστικά καπάκια ενώ ακολουθούν οι πλαστικές σακούλες, τα κομμάτια από σπάγκους, σχοινιά και τα πλαστικά μπουκάλια. Στις 112 υιοθετημένες παραλίες από εθελοντές της WWF, το 2023 συλλέχθηκαν 43.179 αποτσίγαρα – ισοδυναμούν με περίπου 2.160 πακέτα τσιγάρων.
Πάνω από 340 θαλάσσια είδη ή είδη που τρέφονται από τη θάλασσα “καταναλώνουν” πλαστικό. @Tim Mossholder/Unsplash
Μπροστά σε αυτόν τον ανεξέλεγκτο όγκο πλαστικής (και όχι μόνο) ρύπανσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσδιορίζει μια παραλία σε καλή κατάσταση ως εκείνη όπου συλλέγονται έως και 20 απορρίμματα ανά 100 μέτρα ακτής. Αυτή η εικόνα μοιάζει με παράδεισο μπροστά στις καταγραφές του προγράμματος «Υιοθέτησε μια παραλία», όπου ο γενικός μέσος όρος απορριμμάτων ανά καταγραφή είναι 827 απορρίμματα ανά 100μ., δηλαδή 41 φορές περισσότερα από την ανώτατη οριακή τιμή που ορίζει η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική.
Στις πολυσύχναστες παραλίες δε, ο αριθμός των σκουπιδιών εκτοξεύεται σε τέτοιο βαθμό που τις καθιστούν μικρές χωματερές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παραλία κάτω από το ΣΕΦ όπου καταγράφονται 3447 αντικείμενα ανά 100 μ., 3607 στην Ερωτοσπηλιά στη Νέα Μάκρη, 2515 στον Σχοινιά και 2502 στην παραλία Αλίμου. Εκτός από τον παράγοντα της επισκεψιμότητας, ρόλο για την τοπική ρύπανση παίζει και ο προσανατολισμός των παραλιών καθώς αρκετές από αυτές δέχονται και σκουπίδια που ξεβράζονται από τη θάλασσα.
Αναμένοντας τη νέα έκθεση της WWF Ελλάς για το 2024 όπου ο κίνδυνος να επαληθευτεί το «κάθε πέρυσι και καλύτερα» είναι ορατός, παραμένει επιτακτική η ανάγκη για περιορισμούς στην κατανάλωση πλαστικού μιας χρήσης και πρωτίστως για νομοθεσίες προστασίας του περιβάλλοντος που δεν μένουν στα χαρτιά. Όπως υπενθυμίζει και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς της WWF «κανείς μας δεν θα ζήσει τόσα χρόνια για να διαπιστώσει πώς και πότε διασπάται το πλαστικό».
