Που πήγαν οι διαγωνισμοί του ΥΠΠΟΑ στους εποπτευόμενους φορείς

Ήταν μια συζήτηση που άργησε να ξεκινήσει. Αλλά όταν πια φτάσαμε (επιτέλους) στην υλοποίηση της αναπτερώθηκαν οι ελπίδες για περισσότερη αξιοκρατία και διαφάνεια στη διαχείριση και λειτουργία των πολιτιστικών οργανισμών.

Ο διορισμός των καλλιτεχνικών διευθυντών σε εποπτευόμενους, του υπουργείου Πολιτισμού, φορέων μέσω προκήρυξης διαγωνισμών – μια, από καιρό, αναγκαία πρακτική για να υιοθετηθεί – άρχισε να εφαρμόζεται το 2019 με πρωτοβουλία της, τότε υπουργού Πολιτισμού, Μυρσίνης Ζορμπά· μια χειρονομία που απελευθέρωνε τον/την εκάστοτε υπουργό Πολιτισμού από την υποχρέωση της ανάθεσης καθηκόντων σε πρόσωπο της επιλογής του – διορισμοί που, όχι μόνο ταυτίζονταν με κομματικούς εκλεκτούς, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις κληροδοτούσαν σε οργανισμούς (ας περιοριστούμε στους φορείς παραστατικού πολιτισμού) πρόσωπα, τα οποία σε πρότερη φάση της πορείας τους είχαν συνδεθεί με οικονομικά σκάνδαλα, φαινόμενα κακοδιαχείρισης, αδιαφάνειας, κατάχρησης εξουσίας, συμπεριφορών που αποκλίνουν από τα καθήκοντα ενός καλλιτεχνικού διευθυντή. Αποκορύφωμα, φυσικά, αυτής της αποτυχημένης τακτικής διορισμών υπήρξε η περίπτωση Δημήτρη Λιγνάδη όπου οι αποκλίνουσες συμπεριφορές έπαιρναν χαρακτήρα ποινικών αδικημάτων – για τα οποία πρωτοδίκως έχει κριθεί ένοχος.

Εξαιρέσεις – μολονότι λίγες – υπήρξαν σε αυτό πλαίσιο: Ο Γιώργος Λούκος για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ο Γιάννης Χουβαρδάς και αργότερα ο Στάθης Λιβαθινός για το Εθνικό Θέατρο, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός για την Πολιστιστική Πρωτεύουσα της Ελευσίνας, ο Γιώργος Κουμεντάκης που ακόμα ασκεί καθήκοντα ως καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ και η Κατερίνα Ευαγγελάτου στον τελευταίο της χρόνο ως καλλιτεχνική διευθύντρια του Ελληνικού Φεστιβάλ  λειτουργούν ως φωτεινά παραδείγματα της επιλογής ενός σωστού ανθρώπου στη σωστή θέση. Ακόμα και εκτός του παραστατικού γίγνεσθαι επιτυχημένη ήταν η ανάθεση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στον Ορέστη Ανδρεαδάκη που επίσης εξακολουθεί να τελεί τα καθήκοντα του. Κάποιοι από αυτούς δε, κατάφεραν να αναβαθμίσουν καθοριστικά τους θεσμούς που ανέλαβαν δημιουργώντας έδαφος για τους διαδόχους τους και το κυριότερο για τον εγχώριο παραστατικό πολιτισμό.

Μπορεί, ωστόσο, ένα σύστημα να στηριχτεί στις εξαιρέσεις, τις περισσότερο ή λιγότερο αποδοτικές; Εκεί, λοιπόν, επανέρχεται η αξία μιας, όσο το δυνατόν, αξιοκρατικής διαδικασίας, όπου κοινώς αποδεκτές (από το χώρο) επιτροπές μελετούν τους κατατιθέμενους φακέλους των υποψηφίων και έκαστος εισηγείται για τον καταλληλότερο. Μετά το μέγα – σκάνδαλο Λιγνάδη, η υπουργός ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη θέλησε να κατευνάσει τα πνεύματα και τις εντυπώσεις εξ ου και ενστερνίστηκε την πρόταση Ζορμπά προκηρύσσοντας διαγωνισμούς στα πολύπαθα (για διαφορετικούς λόγους) Εθνικό Θέατρο και ΚΘΒΕ. Απότοκο αυτής της διαδικασίας ήταν η καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού να δοθεί στο Γιάννη Μόσχο και του ΚΘΒΕ στον Αστέριο Πελτέκη – ο πρώτος με ευρεία αποδοχή στο θεατρικό χώρο, ο δεύτερος outsider παρόλα αυτά με διάθεση για δουλειά.

Τρία χρόνια μετά την εκλογή Μόσχου, οπότε και ολοκληρώνεται η πρώτη θητεία του, οι προθέσεις του υπουργείου Πολιτισμού παραμένουν άγνωστες και εν κρυπτώ. Τρεις μήνες πριν τη λήξη της θητείας του, η υπουργός Πολιτισμού δεν έχει κάνει κανενός είδους ενημέρωση προς τη διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου. Μέχρι σήμερα, ανά διαστήματα,  η συνεργασία του υπουργείου με τον κ. Μόσχο (αλλά και με τον κ. Πελτέκη) υπήρξε μεταιχμιακή (για άλλους λόγους ο καθένας), σε σημεία ίσως να γεφυρώθηκαν τα χάσματα. Παρά ταύτα, είτε επειδή δεν υπήρξαν ποτέ οι εκλεκτοί του ΥΠΠΟΑ, είτε επειδή το παραγόμενο έργο τους δεν στάθηκε ως ακλόνητη μαρτυρία επέκτασης της θητείας τους, οι θέσεις για την καλλιτεχνική διεύθυνση και των δύο οργανισμών βρίσκονται σε απόλυτη εκκρεμότητα – η θητεία του Αστέριου Πελτέκη λήγει στις αρχές του 2025.

Ας μην σταθούμε στο αν αυτό μας βρίσκει σύμφωνους ή όχι. Γιατί στην περίπτωση Μόσχου (για το έργο του οποίου έχουμε την πλήρη εικόνα λόγω της αθηναϊκής έδρας του Εθνικού) έγιναν και αρκετές θετικές κινήσεις τόσο στην κατεύθυνση του προγραμματισμού, όσο και σε διοικητικό επίπεδο. Ο Γιάννης Μόσχος έφερε το Θεόδωρο Τερζόπουλο για πρώτη φορά στο Εθνικό Θέατρο μετά από 20 χρόνια απουσίας από το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου σε μια παράσταση – σταθμό, σύστησε το Μάριο Μπανούσι που περιοδεύει ανά τον κόσμο εδώ και τρία χρόνια, έβαλε σε τροχιά ανακαίνισης το ιστορικό Rex. Όπως επίσης, χειρίστηκε ψύχραιμα και με παρρησία το ζήτημα υποβάθμισης των δραματικών σχολών, γεγονός που έφερε μοιραία τις εγκαταστάσεις του Εθνικού σε κατάληψη. Ασφαλώς καμία θητεία δεν μονοπωλείται από σωστές αποφάσεις και ο κ. Μόσχος εμπίπτει σε αυτή τη νομοτέλεια – βλέπε, λόγου χάρη, τη διακοπή της συνεργασίας με τη Σοφία Βγενοπούλου.

Το σίγουρο είναι πως μια δημιουργική τριετία για κάθε διευθυντή που τελεί τα καθήκοντα του εντός θεμιτού πλαισίου δεν είναι αρκετή για να διαμορφωθεί. Αυτή, εξάλλου, ήταν και η επίσημη αιτιολογία (και σωστά) παράτασης της θητείας Ευαγγελάτου που, εν μέσω covid, κλήθηκε περισσότερο να διαχειριστεί μια κρίση, παρά να διευθύνει έναν οργανισμό. Ακόμα κι έτσι, αν το υπουργείο κρίνει πως το υφιστάμενο πρόσωπο δεν είναι το κατάλληλο που θα συνεχίσει να διοικεί έναν οργανισμό, θα ήταν φυσικό και θα όφειλε νόμιμα να επιστρέψει στην ίδια διαδικασία, αυτής της προκήρυξης διαγωνισμού για να προκύψει ο επόμενος ή η επόμενη καλλιτεχνική διευθύντρια.

Στην δική μας περίπτωση, αυτό δεν φαίνεται να είναι το σενάριο. Καθώς η θητεία του κ. Μόσχου λήγει τον προσεχή Δεκέμβριο, δεν έχει ανακοινωθεί, προκηρυχθεί, ούτε καν δρομολογηθεί διαγωνισμός για την κατάθεση φακέλων και τη συγκρότηση λίστας των νέων ενδιαφερομένων – μια διαδικασία τρίμηνης διάρκειας. Το δε, χειμερινό ρεπερτόριο του Εθνικού Θεάτρου – η τρίτη χρονιά έργου του Γιάννη Μόσχου που αναμένεται να είναι και η πληθωρικότερη – έχει σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί από τον ίδιο, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου· δεδομένο που στο ενδεχόμενο διαδοχής του μας φέρνει στα γνωστά δυσλειτουργικά φαινόμενα του παρελθόντος, όπου άλλος οραματίζεται, προγραμματίζει κι άλλος καταλήγει να το διαχειρίζεται. Για να μην αναφερθούμε στην, παντελώς άκομψη, συνθήκη της ονοματολογίας – που απελευθερώνεται εν μέσω εκκρεμοτήτων του ΥΠΠΟΑ – ενώ ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής συνεχίζει να εργάζεται για το Εθνικό Θέατρο.

Ψιλά γράμματα, βεβαίως, διαχρονικά για την ελληνική πολιτική πραγματικότητα. Ακόμα κι αν ο νυν διευθυντής δεν δει τελικώς το χρίσμα του να ανανεώνεται, αυτό δεν μπορεί να απαξιώνει ούτε την τρέχουσα δουλειά που γίνεται και θα γίνει στον οργανισμό, ούτε τον καθαυτό θεσμό και το κυριότερο δεν μπορεί να τορπιλίζει την ίδια την αξιοκρατική διαδικασία που είναι ανώτερη από κάθε λειτουργό της. Αυτό θα ήταν για το ΥΠΠΟΑ, όχι μόνο το νόμιμο, αλλά και το ηθικό.