Τοπίο καταστροφής μιας κοινότητας: «96%» στο ΚΘΒΕ

Αφήνοντας κατά μέρος τις δυσκολίες πρόσβασης, που βαραίνουν τον παχυλά επιδοτούμενο ΟΑΣΘ και την άθλια κατάσταση των δημοσίων συγκοινωνιών της πόλης, όσοι παρακολουθήσαμε την παράσταση εκείνη τη βραδιά αισθανθήκαμε κι εμείς με τη σειρά μας… μειονότητα, αφού μια νεανική συναυλία στο αίθριο του εντυπωσιακού αυτού πολιτιστικού χώρου συγκέντρωνε εκατοντάδες ακροατές, σε αντίθεση με τους κάπως μεγαλύτερους θεατές του θεάτρου.

Το ποσοστό που αποτελεί τον τίτλο του έργου προϊδεάζει τον θεατή για το ότι στο επίκεντρο του θέματος βρίσκεται η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης και η εξόντωσή της κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν τα μέλη της οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς, όπου αφανίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Από τους περίπου 50.000 εβραίους της προπολεμικής Σαλονίκης μονάχα το 4% σώθηκε…

Η παράσταση αποτελεί μια performance lecture, αποτέλεσμα επίπονης ερευνητικής εργασίας που εκτίθεται μπροστά στα μάτια του θεατή σχεδόν στο σύνολό της: το σκηνικό δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα τραπέζι με βιβλία και σημειώσεις, ενώ ο μοναδικός τοίχος είναι καλυμμένος με λινάτσες που πάνω τους είναι καρφιτσωμένα σημειώματα και post-it, φωτογραφίες, χάρτες κ.λπ.

Από μιας αρχής ο θεατής γίνεται κοινωνός των συνθηκών της έρευνας – πρόκειται για ένα κοινό πρόγραμμα με τον τίτλο «Τοπία καταστροφής», που παρουσιάστηκε ταυτόχρονα σε Βερολίνο (από τη Schaubühne), Μαδρίτη (La Joven) και Θεσσαλονίκη (ΚΘΒΕ). Ο σκηνοθέτης Πρόδρομος Τσινικόρης, μαζί με τις ηθοποιούς Αλεξάνδρα Χατζοπούλου-Σαΐας και Νατάσσα Δαλιάκα, καθώς και τον μουσικό Παναγιώτη Μανουηλίδη, βρίσκονται διαρκώς επί σκηνής, αποτελώντας την ερευνητική ομάδα.

Αφού επικαλεστεί επί σκηνής άγνοια των λεπτομερειών για την παρουσία και τη μοίρα της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, ο σκηνοθέτης οικοδομεί βήμα το βήμα μια αφήγηση που επικεντρώνεται όχι τόσο στο ίδιο το γεγονός της γενοκτονίας, της Shoa, αλλά σε όσα προηγήθηκαν και όσα ακολούθησαν: τον αντισημιτισμό και τα πογκρόμ που γνώρισε η μεσοπολεμική Θεσσαλονίκη, τον ανταγωνισμό των παλαιόθεν εγκατεστημένων ισραηλιτών με τους νεοαφιχθέντες πρόσφυγες…

Βασικό στοιχείο της αφήγησης θα αποτελέσει η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου, του μεγαλύτερου της Ευρώπης, που είχε ηλικία 450 χρόνων. Οι ταφόπλακές του αφαιρέθηκαν και έγιναν οικοδομικά υλικά για την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, για πισίνα των Γερμανών αξιωματικών, για τα πεζοδρόμια της πόλης, ακόμη και για το πλακόστρωτο μπροστά από το Βασιλικό Θέατρο, την έδρα του ΚΘΒΕ, όπως ανακάλυψαν οι ηθοποιοί.

Μοιραία, η αφήγηση στρέφεται προς το Θέατρο και το παρελθόν του, στο οποίο παραμονεύουν ουκ ολίγες εκπλήξεις, όπως η αναζήτηση επίπλων και άλλων υλικών εκ μέρους του Κρατικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης (βραχύβιου πρόγονου του ΚΘΒΕ επί Κατοχής) από τις λεηλατημένες από τις γερμανικές και ελληνικές υπηρεσίες εβραϊκές περιουσίες – υλικά τα οποία ουδέποτε επεστράφησαν…

Τα ηθικά διλήμματα είναι διαρκώς παρόντα, χωρίς οι συντελεστές της παράστασης να προσπαθήσουν να τα απαντήσουν, παρά μόνο να τα εκθέσουν. Υπεύθυνοι να απαντήσουν σε αυτά, άλλωστε, εκτός από τον κάθε θεατή, είναι όσοι εκπροσωπούν θεσμούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ενεπλάκησαν στη λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών και ουδέποτε, ογδόντα χρόνια τώρα, το έκαναν.

Όπως το Δ.Σ. του ΚΘΒΕ και ο καλλιτεχνικός του διευθυντής Αστέρης Πελτέκης, που φαίνεται ότι αντέδρασαν θετικά στην πρόταση για την ανέγερση μιας αναθηματικής επιγραφής στην είσοδο του Βασιλικού, που να μνημονεύει το γεγονός της χρήσης πλακών από τα εβραϊκά μνήματα.

Με αυτήν την αισιόδοξη είδηση ολοκληρώνεται η παράσταση, που παρά το «βαρύ» θέμα της αποφεύγει τη συναισθηματική ένταση χωρίς, αντιθέτως, να της λείπει διόλου το χιούμορ, που χρησιμεύει ώστε ο θεατής να έρθει με πιο ήπιο τρόπο σε επαφή μαζί της.

Μετά το τέλος της, μάλιστα, το κοινό μπορεί να μπει στη σκηνή και να περιεργαστεί την «κουζίνα του ερευνητή», το τραπέζι με τα βιβλία, τις σημειώσεις και τις φωτογραφίες, αλλά και να συζητήσει με τους συντελεστές, που απαντούν πρόθυμα στις απορίες του κοινού.

Εκτός από τη Θεσσαλονίκη, η παράσταση παίχτηκε και στη Μαδρίτη, μαζί με τις άλλες δύο που αποτελούν την τριάδα του προγράμματος «Landscapes of devastation», ενώ θα παιχτεί και στο Βερολίνο. Θα ήταν ευχής έργο αν η διεύθυνση του ΚΘΒΕ φρόντιζε για την παρουσίαση της άρτιας αυτής παραγωγής του και στο κοινό της Αθήνας…