Το Prima Facie έχει πείσει τη Λένα Παπαληγούρα και το Γιώργο Οικονόμου πως η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο

Πρωί Δευτέρας και η Λένα Παπαληγούρα έχει προλάβει να επισκεφθεί τα Δικαστήρια της Ευελπίδων, όπου με ειδική άδεια έχει παρακολουθήσει τη δίκη ενός βιασμού. «Η διαδικασία διακόπηκε για να συνεχιστεί κεκλεισμένων των θυρών, αφού το θύμα κατέρρευσε», με πληροφορεί η ηθοποιός, καθώς φοράει το μπλε αυστηρό κοστούμι της Τέσσα ΄Ενσλερ· μιας συνηγόρου που αισθάνεται «άλογο κούρσας» και που για εκείνη το «δικαστήριο είναι ένα παιχνίδι του νόμου». Μέχρι τη στιγμή που και η ίδια θα πέσει θύμα βιασμού.

Στη σκηνή του Θεάτρου Πορεία, η Λένα Παπαληγούρα και ο σκηνοθέτης Γιώργος Οικονόμου ξεκινούν την πρόβα πάνω στο παγκόσμιο φαινόμενο της πρόσφατης θεατρικής παραγωγής «Prima Facie» από την Αυστραλή συγγραφέα Σούζι Μίλλερ. Το έργο – βραβευμένο, μεταξύ άλλων, με Olivier και Tony Award – προτάθηκε αποκλειστικά από τη Μίλλερ και την παραγωγό της στον Γιώργο Οικονόμου, δρομολογώντας την πανελλήνια πρώτη του. «Είναι ένα τρομερά καλογραμμένο κείμενο, με έναν πολυδιάστατο χαρακτήρα και με ακτιβίστικο ύφος» διαπιστώνει ο σκηνοθέτης της παράστασης. «Μέσα του συνυπάρχουν δύο ανάγκες: Από τη μια, αποτελεί μια πολύ σημαντική θεατρική δουλειά και από την άλλη καταπιάνεται με ένα φλέγον θέμα. Αυτό μας δημιουργεί ένα χρέος να το παρουσιάσουμε όσο καλύτερα γίνεται», επισημαίνει ο σκηνοθέτης της παράστασης.

Στιγμή πρόβας με τη Λένα Παπαληγούρα και τον σκηνοθέτη Γιώργο Οικονόμου.

Το «Prima Facie» (λατινικός όρος που αποδίδεται ως «εκ πρώτης όψεως») μέσα από τη φόρμα του μονολόγου παρακολουθεί τη ζωή της Τέσσα, μιας νέας, φιλόδοξης και πολύ ικανής δικηγόρου που, παρότι παιδί μιας οικογένειας της εργατικής τάξης στη Βρετανία, έχει καταφέρει να ξεφύγει, χάρη στις σπουδές της στο πανεπιστήμιο του Cambridge και στον επαγγελματικό της προσανατολισμό. «Η κοινωνία σου λέει πως αν περάσεις στη Νομική είσαι κάποιος», ισχυρίζεται και δείχνει τυφλή εμπιστοσύνη στο νομικό σύστημα: «Πιστεύουμε στο σύστημα, στους νόμους. Ο νόμος είναι φτιαγμένος για να μας προστατεύει όλους», λέει. Είναι τέτοια η πίστη της στην Δικαιοσύνη που δεν διστάζει να υπερασπιστεί χωρίς ενδοιασμούς και κατηγορούμενους για σεξουαλική κακοποίηση. Σύντομα, όμως, θα χρειαστεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της απέναντι στον βιαστή της. Ειρωνεία: Είναι κι αυτός δικηγόρος.

Λένα Παπαληγούρα: Η Σούζι Μίλλερ έχει φροντίσει να αποδώσει με ακρίβεια αυτό που βιώνουν όλα τα θύματα βιασμού: Να βιάζονται ξανά και ξανά από το σύστημα

«Η Τέσσα είναι μια εκπρόσωπος του νόμου, απόλυτα αφοσιωμένη σε αυτόν. Ίσως επειδή της έχει δώσει την ευκαιρία να ξεφύγει από την χαμηλή κοινωνική καταγωγή της και να διεκδικήσει μια άλλη, καλύτερη ζωή. Όταν πια είναι η ίδια που πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της απέναντι στο νόμο, δεν διεκδικεί μόνο δικαιοσύνη αλλά βρίσκεται να αναθεωρεί όλο το οικοδόμημα της ζωής της. Κάνει μια στροφή 180 μοιρών. Ο βιασμός της γίνεται η αφορμή για μια προσωπική και υπαρξιακή μετακίνηση. Υπάρχει πίσω από όλη αυτή την τραγωδία μια καθαρτική λειτουργία: Να αποδεχθεί αυτό που είναι και τι της συνέβη. Φυσικά, η Μίλλερ έχει φροντίσει να αποδώσει με ακρίβεια αυτό που βιώνουν όλα τα θύματα βιασμού: Να βιάζονται ξανά και ξανά από το σύστημα», τονίζει η Λένα Παπαληγούρα. «Σήμερα πρέπει να μου αποδειχθεί πως πριν από τους νόμους έρχεται η δικαιοσύνη. Η ζωή μου, τα πάντα είναι στα χέρια του συστήματος» την ακούς να λέει ως Τέσσα, πριν γίνει συνήγορος του εαυτού της.

Η Λένα Παπαληγούρα στο ρόλο της Τέσσα Ένσλερ, ενός θύματος βιασμού.

Η Σούζι Μίλλερ γράφει το «Prima facie» μεταγγίζοντας την 15ετή εμπειρία της ως συνήγορος υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θυμάτων σεξουαλικών επιθέσεων. Εκεί διέκρινε με σαφήνεια τις δομικές προκαταλήψεις της νομοθεσίας γύρω από τα θύματα βιασμού και σεξουαλικής κακοποίησης και – έχοντας πια περάσει στον χώρο του θεάτρου – αποφασίζει να μεταφέρει τις διαπιστώσεις της. Προφανώς, το κάνει με τόσο διεισδυτικό τρόπο, ώστε το «Prima facie», εκτός από τη διεθνή αναγνώριση στους θεατρικούς κόλπους, άρχισε να κλυδωνίζει και τις νομικές διαδικασίες, αφού σε διάφορες χώρες όπου παραστάθηκε (Αγγλία, Ιρλανδία, Αμερική) όχι μόνο προκάλεσε δημόσιες συζητήσεις αλλά κινητοποίησε και (γυναίκες) εκπροσώπους του δικαστικού σώματος για νομικές τροποποιήσεις στην διαχείριση ανάλογων υποθέσεων.

Ο Γιώργος Οικονόμου ξεκαθαρίζει πως δεν σκηνοθετεί ένα θεατρικό μανιφέστο. Αναγνωρίζει, ωστόσο, πως «είναι ένα κείμενο που θέλει να ανοίξει τα μάτια της κοινωνίας και να πείσει πως ο καταγγέλλων/καταγγέλουσα δεν είναι αυτός/ή που πρέπει να αποδείξει τα γεγονότα, αλλά ο θύτης. Γιατί σε αυτό το σημείο, το δικαστικό σύστημα επιβάλλει μια φρικτή επαναληπτικότητα».

“Βλέπω αυτήν την παράσταση και ως μια ευκαιρία να δώσουμε φωνή σε ανθρώπους που μένουν στο περιθώριο. Εξάλλου, δεν μπορούμε να παριστάνουμε ότι αυτό το φαινόμενο δεν συμβαίνει γύρω μας και ίσως το θέατρο είναι ένας ακόμα τόπος για να ωθήσουμε τα πράγματα στο επόμενο βήμα” εξηγεί η Λένα Παπαληγούρα.

Στη διάρκεια της δίκης βιασμού που παρακολούθησε νωρίτερα παρουσία ακροατηρίου, κατά την κατάθεση του θύματος, η Λένα Παπαληγούρα άκουσε δίπλα της δύο γυναίκες να ψιθυρίζουν «μα πως αντέχει να λέει τόσα ψέματα»! Με την παγκόσμια αναλογία που θέλει μία στις τρεις γυναίκες να έχει υποστεί σεξουαλική επίθεση, η Λένα Παπαληγούρα είναι πεπεισμένη πως στο κοινό του «Prima Facie» θα υπάρξουν γυναίκες με παρόμοια βιώματα όσο και άτομα που στέκονται στην απέναντι πλευρά, ανεξαρτήτως φύλου. «Πρέπει να ακούσουμε τις φωνές τους, πρέπει με έναν τρόπο να τις δικαιώσουμε. Βλέπω αυτήν την παράσταση και ως μια ευκαιρία να δώσουμε φωνή σε ανθρώπους που μένουν στο περιθώριο. Εξάλλου, δεν μπορούμε να παριστάνουμε ότι αυτό το φαινόμενο δεν συμβαίνει γύρω μας και ίσως το θέατρο είναι ένας ακόμα τόπος για να ωθήσουμε τα πράγματα στο επόμενο βήμα».

Γιώργος Οικονόμου: Είναι μια ανακούφιση αυτό να ξέρεις πως ο χώρος στον οποίο έχεις σπαταλήσει ολόκληρη τη ζωή σου μπορεί να πετύχει κάτι σημαντικό, να κάνει τη διαφορά

Εξάλλου, το έργο της Μίλλερ είναι μια τρανταχτή διάψευση της γενικευμένης άποψης πως η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Τελικά φαίνεται πως μπορεί να προκαλέσει, τουλάχιστον, μικρούς κραδασμούς. «Κι είναι μια ανακούφιση αυτό να ξέρεις πως ο χώρος στον οποίο έχεις σπαταλήσει ολόκληρη τη ζωή σου μπορεί να πετύχει κάτι σημαντικό, να κάνει τη διαφορά. Κι αυτό σου δίνει μια μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης», σχολιάζει ο Γιώργος Οικονόμου. Η πρωταγωνίστρια του συμφωνεί: «Τόσα χρόνια διερωτώμαι τι μπορούμε να πούμε ως καλλιτέχνες. Τελικά, αφήνουμε ένα αποτύπωμα, έχει κοινωνικό αντίκτυπο αυτό που υπηρετούμε;. Ε, λοιπόν, το ‘Prima Facie’ ήρθε να μου απαντήσει καταφατικά».

Έμπειροι και οι δύο στο είδος του μονολόγου αναγνωρίζουν τις δυσκολίες όσο και την επιδραστικότητα του.

Έμπειροι και οι δύο στο είδος του μονολόγου, υπογραμμίζουν όχι μόνο την πρόκληση του είδους αλλά και την επιδραστικότητα του στο κοινό, πόσο μάλλον όταν καταπιάνεται με ένα τόσο ευαίσθητο θέμα. «Το στοίχημα βρίσκεται στην κατά μέτωπο αφήγηση. Εκεί χρειάζεται την απόλυτη εμπλοκή για να προκαλέσεις τη φαντασία του θεατή. Ο ρυθμός πρέπει να είναι ταχύς, σχεδόν να μην παίρνεις ανάσα και μέσα σε αυτό να καλλιεργείται μια βαθιά σχέση μεταξύ του ηθοποιού και του χαρακτήρα. Για να πετύχεις όλα αυτά, λοιπόν, οφείλεις να θέσεις σε διαθεσιμότητα όσα μέσα έχεις, διαφορετικά ένας μονόλογος κινδυνεύει να γίνει αναλόγιο. Αν και η μεγαλύτερη επιτυχία ενός σκηνοθέτη μονολόγου είναι μην είναι ορατός, αλλά να χρησιμοποιήσει ως μέσο μόνο τον ερμηνευτή του», εξηγεί ο Γιώργος Οικονόμου, αμέσως μετά ένα διάλλειμα παρατηρήσεων στη Λένα Παπαληγούρα.

Απολαμβάνοντας μια γόνιμη συνεργασία, το οποίο τονίζουν και οι δύο, η Παπαληγούρα ομολογεί πως μετά την συγκλονιστική εμπειρία της «Κατερίνας» είχε αποφασίσει να μην ξαναδοκιμαστεί στο είδος. «Αλλά το ‘Prima Facie’ ήταν πολύ καλό για να πω όχι. Διογκώνει όλες τις απαιτήσεις του μονολόγου: Να είσαι 100 συγκεντρωμένος, να ζεις μια φοβερή αδρεναλίνη και αγωνία στο κάθε λεπτό. Σου επιτρέπει να αφηγηθείς, να υπάρχεις, να είσαι».