“Μια βραδιά κάτω από την ελιά” και τέσσερις ημέρες γεμάτες τέχνη στην Νάξο

Το 2022 μια νέα πολιτιστική πρωτοβουλία έπαιρνε πνοή στο νησί της Νάξου, όταν η Μαρία Πολυκρέτη θέλησε να αναδείξει τις ιδιαίτερες ομορφιές της πατρίδας της, φιλοξενώντας εκδηλώσεις πολιτισμού στο εντυπωσιακό κτήμα της οικογένειάς της. Το μεσαιωνικό κτήμα Cabones που ανήκει στην οικογένεια Πολυκρέτη από το 1901 δεν είναι ένα απλό κτήμα. Εκτός από το ότι έχει φιλοξενήσει τον Άντονι Μπουρντεν σε εκπομπή που γύριζε για την Νάξο, είναι διάσημο και για τις αιωνόβιες ελιές που δεσπόζουν εδώ και εκατοντάδες (μερικά και 2,5 χιλιάδες) χρόνια εκεί. Αποτελεί χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο επιβλητικά settings της ορεινής Νάξου – και κάθε μια βραδιά πολιτισμού “κάτω από την ελιά” συνδύαζε την τέχνη και την ιστορία με τρόπο τόσο εμφατικό, που μόνο θαυμασμό μπορούσες να νιώθεις που είχες την ευκαιρία να βρίσκεσαι εκεί.

Η πρωτοβουλία «Μια βραδιά κάτω από την ελιά» επέστρεψε για τρίτη χρονιά στην Νάξο, αυτή τη φορά εμπνευσμένη από τον στίχο του Άγγελου Σικελιανού “Στιγμή ολοστρόγγυλη” – και αυτός ο στίχος περιγράφει ακριβώς τις τέσσερις ημέρες μας εκει. Αφενός είχαμε την ευκαιρία να ανακαλύψουμε πολλές γωνιές της Νάξου, από τους Κάμπονες και την Αγία Άννα, μέχρι το Φιλώτι και την Ποταμιά. Αφετέρου, στην τέχνη και τον πολιτισμό ήρθε να προστεθεί μια ακόμη πλευρά, η γαστρονομία, για μια πραγματικά ολοστρόγγυλη εμπειρία, που δεν θα μπορούσε να λείπει από μια ολοκληρωμένη εξερεύνηση του μεγαλύτερου νησιού των Κυκλάδων.

Το φεστιβάλ ξεκίνησε με μια βραδιά λογοτεχνίας και συγκεκριμένα με την παρουσίαση του πιο πρόσφατου βιβλίου της Βικτόρια Χίσλοπ, «Το Ειδώλιο», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός και έχει γνωρίσει μεγάλη επιτυχία. Η συγγραφέας δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην παρουσίαση, λόγω ενός εκτάκτου οικογενειακού ζητήματος, ωστόσο ο Νίκος Θρασυβούλου πραγματοποίησε την εκδήλωση, με την συγγραφέα να στέλνει το δικό της μήνυμα αγάπης. Αμέσως μετά, το κοινό είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει τις γλυκές δημιουργίες του M.O.F. Γάλλου pastry chef Arnaud Larher και του Ναξιώτη pastry chef Μάκη Μαθιάσου, ενώ ο chef Γιάννης Οικονόμου δημιούργησε ένα μενού, φτιαγμένο αποκλειστικά με τοπικά προϊόντα, που ανέδειξε τον γαστρονομικό πλούτο της Νάξου.

Τη δεύτερη μέρα, την σκυτάλη πήρε ξανά ο βραβευμένος pastry chef Arnaud Larher, ο οποίος επισκέφτηκε το Γυμνάσιο Τριπόδων Νάξου, για να μοιραστεί τα μυστικά της τέχνης του με τους μαθητές του σχολείου. Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω, στην παραλία της Αγίας Άννας, στηνόταν το ιδανικό σκηνικό για μια ακόμη μοναδική γαστρονομική εμπειρία, πάνω στο κύμα – κυριολεκτικά. Ο καιρός ήταν ιδανικός, σχεδόν καλοκαιρινός, το σκηνικό ακόμα πιο καλοκαιρινό και παρ’ όλο που ήταν ήδη μεσημέρι, ο ναξιώτικος ήλιος δεν μας πτόησε. Εκεί, επισκέπτες και λουόμενοι είχαμε γίνει μια παρέα, όσο παρακολουθούσαμε σαν μαγνητισμένοι το fish masterclass που μας χάριζαν απλόχερα η κορυφαία Γαλλίδα, M.O.F.chef Eulalie Rus και ο chef Stéphane Jakić. Παίρνοντας τοπικά, ναξιώτικα προϊόντα, όπως τα ψάρια, τα λαχανικά και το κίτρο, τα οποία μαγείρεψαν με γαλλική τεχνική, οι δύο σεφ ανέδειξαν με τον πιο γευστικό τρόπο τις πλούσιες πρώτες ύλες του νησιού. Το ίδιο απόγευμα και ενώ είχαμε ανακτήσει τις δυνάμεις μας, παρακολουθήσαμε το μάθημα σκιτσογραφίας που παρέδωσε η εικονογράφος Λέλα Στρούτση σε παιδιά, μαθητές της Νάξου. Τα παιδιά ζωγράφισαν κυκλαδικά ειδώλια, μέσα από ένα ιδιαίτερο παιχνίδι, το οποίο θύμισε και σε εμάς τους μεγαλύτερους την καλλιτεχνική και ιστορική σημασία των ειδωλίων, που κρύβονταν επί χιλιάδες χρόνια στην Νάξο και τις υπόλοιπες Κυκλάδες.

Από μια ολοκληρωμένη εξερεύνηση της γαστρονομίας της Νάξου δεν θα μπορούσε να λείπει μια επίσκεψη σε ένα παραδοσιακό τυροκομείο. Εμείς επισκεφθήκαμε το οικογενειακό τυροκομείο Μπαμπούνης, που βρίσκεται στην Αγιασσό, ανάμεσα στη θάλασσα και στο φημισμένο χωριό Φιλώτι. Εκεί η τρίτη γενιά τυροκόμων παράγει το διάσημο τυρί της Νάξου, το αρσενικό, ένα σκληρό τυρί που παράγεται με παραδοσιακό τρόπο από αιγοπρόβειο γάλα και πλέον είναι ΠΟΠ. Εκτός από αρσενικό 4μηνης ωρίμανσης, θα βρείτε και την παλαιωμένη εκδοχή αυτού, 16μηνης ωρίμανσης, αλλά ανθότυρο, γλυκιά Μυζήθρα και ξινότυρο. Εγώ μπορεί να μην τρώω τυρί, αλλά όσοι δοκίμασαν το αρσενικό εντυπωσιάστηκαν με την ιδιαιτερότητα της γεύσης του – και εγώ εντυπωσιάστηκα με την αφοσίωση αυτής της οικογένειας τυροκόμων να κρατήσει ζωντανή την παράδοση και τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής του αρσενικού, το οποίο μάλιστα σκοπεύουν να συστήσουν στην Ευρώπη.

Από την Αγιασσό βρεθήκαμε στο Κάτω Σαγκρί, ένα από τα πιο εύφορα χωριά της Νάξου, εκεί όπου βρήκαμε το Terra Grazia. Στο Κτήμα του Terra Grazia βρίσκεται ο Πύργος Della Rocca – Grazia, ένα ενετικό κτίσμα του 16ου αιώνα, που αποτελεί σημαντικό αξιοθέατο, τόσο για την ιστορία του, όσο και για τον παλιό αμπελώνα, που έχει διασώσει η οικογένεια Γρατσία. Εμείς πήραμε μια πρώτη γεύση από την παράδοση του νησιού στην αμπελουργία, μέσα από τα κρασιά που παράγονται στο καταπράσινο αυτό κομμάτι της ορεινής Νάξου. Όπως μας είπε και η Αγγελική Γρατσία, στον αμπελώνα αυτό υπήρχαν ποικιλίες της Νάξου, άγνωστες στον υπόλοιπο κόσμο, τις οποίες μπόρεσαν και διέσωσαν. “Μετά από έρευνες που κάναμε στη Γαλλία και τη Θεσσαλονίκη, διαπιστώσαμε ότι πράγματι επρόκειτο για άγνωστες ποικιλίες. Στην κυριολεξία μπορέσαμε και σώσαμε 1 με 1,5 ρίζα, ήμασταν στο όριο, όμως τα καταφέραμε. Έτσι ξεκίνησε το όνειρο μου” μοιράστηκε μαζί μας η εμπνεύστρια του Terra Grazia, που βλέπει το κτήμα αυτό σαν “Γη της Χάριτος” – και μια γουλιά από το κρασί που παράγει αυτή η γη, ήταν αρκετή για να καταλάβεις ότι δεν υπερβάλλει.

Με την γλυκιά ευφορία από το κρασί να μας συνοδεύει ακόμα, βρεθήκαμε για ακόμη μια φορά να κατηφορίζουμε το δρομάκι που καταλήγει στο εντυπωσιακό κτήμα Cabones. Αυτή τη φορά η αφορμή υπήρξε το μουσικό αναλόγιο που θα παρουσίαζε ο Γρηγόρης Βαλτινός, μαζί με την Μαρία Αλεξίου, υπό τη συνοδεία του μαέστρου Γιώργου Παγιάτη. Η βραδιά ξεκίνησε με μερικούς στίχους από το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού, που ενέπνευσε την φετινή διοργάνωση, ενώ ακολούθησαν εμβληματικά ελληνικά τραγούδια, όπως ο Κεμάλ, η Μικρή Ραλλού, η Όμορφη πόλη. Κάπως έτσι κύλησε όλη η βραδιά, μια βραδιά γεμάτη ποίηση και τραγούδι. “Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη.Γιατί και το τραγούδι το φορτώσαμε με τόσες μουσικές που σιγά σιγά βουλιάζει και την τέχνη μας τη στολίσαμε τόσο πολύ που φαγώθηκε από τα μαλάματα το πρόσωπό της κι είναι καιρός να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί η ψυχή μας αύριο κάνει πανιά” απήγγειλε ο Γρηγόρης Βαλτινός και με τους στίχους του Γιώργου Σεφέρη στο μυαλό μας, αφεθήκαμε σε ένα ταξίδι με όχημα τους στίχους σπουδαίων Ελλήνων ποιητών και μελωδίες που έχουμε όλοι αγαπήσει. Πάντα, υπό τη σκιά της επιβλητικής ελιάς.

Η τελευταία ημέρα μάς βρήκε σε μια μαγική τοποθεσία, ανάμεσα στη Μέση και την Άνω Ποταμιά, εκεί όπου βρίσκεται ο παραδοσιακός νερόμυλος της οικογένειας Δρίλλη, ο οποίος εκτιμάται ότι είναι ηλικίας 200-300 ετών. σε έναν παραδοσιακό νερόμυλο της Ποταμιάς. Μετά από μία σύντομη συνάντηση στο σπίτι των προγόνων του κ. Δρίλλη, που στεγάζει και τις μηχανές του νερόμυλου, ανεβήκαμε στην ταράτσα του σπιτιού και με θέα το γαλήνιο ρυάκι του χωριού, παρακολουθήσαμε τον chef Γιώργο Παπακώστα και τον pastry chef Arnaud Larher να δημιουργούν πιάτα που συνδύαζαν την παράδοση με τη σύγχρονη γαστρονομία, προσφέροντας μια γευστική εμπειρία αντάξια του πλούτου της Νάξου. Ο Γάλλος chef αξιοποίησε το ιδιαίτερο κίτρο, για το οποίο φημίζεται το νησί, σε μια δροσερή τάρτα, ενώ ο Έλληνας chef χρησιμοποίησε κολοκύθα, παραδοσιακό ναξιώτικο τυρί και λαχανικά για μια ιδιαίτερη κολοκυθόπιτα.

Το φινάλε του φεστιβάλ συνέπεσε με μια δυσάρεστη είδηση, εκείνη της απώλειας του Μίμη Πλέσσα – την ημέρα που ο Γιάννης Κότσιρας, ο μεγάλος προσκεκλημένος του φεστιβάλ, έτυχε να γιορτάζει τα 55α γενέθλιά του. Αφού ευχαρίστησε την ομάδα του (Βαγγέλης Μαχαίρας στο μπουζούκι, Κώστας Μίχαλος στην κιθάρα, Άκρης Κατσουπάκης στα πλήκτρα), ο Γιάννης Κότσιρας αφιέρωσε τη συναυλία στον σπουδαίο Μίμη Πλέσσα και μας χάρισε μια μαγική βραδιά, γεμάτη με τις μεγαλύτερες του επιτυχίες, από τις παλαιότερες μέχρι τα τραγούδια του Σασμού, αλλά και το πιο πρόσφατο “Και πάλι παιδί”, σε ένα πρόγραμμα – φόρο τιμής στον Μίμη Πλέσσα, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Θάνο Μικρούτσικο.

Με φόντο το ατελείωτο πράσινο, με τις αιωνόβιες ελιές του κτήματος να υπενθυμίζουν την μεγάλη ιστορία αυτού του τόπου και με τη μουσική του Γιάννη Κότσιρα να μας ταξιδεύει, ολοκληρώθηκε μια “στιγμή ολοστρόγγυλη” που μας έδωσε μια βαθύτερη κατανόηση της ομορφιάς της Νάξου, έναν λόγο να ανακαλύψουμε αυτό το νησί, μετά την καλοκαιρινή σεζόν, όταν ο κόσμος είναι λιγότερος, αλλά η καρδιά του νησιού χτυπάει πιο δυνατά.

Όπως είπε και η ιδρύτρια του θεσμού, Μαρία Πολυκρέτη: «Στις Κάμπονες, εδώ που ξεκίνησαν όλα πριν τρία χρόνια, στο κτήμα του παππού Νικόλα, κάτω από τις αρχαίες ελιές, βιώσαμε μια μαγική εμπειρία ψυχής. Φέτος, είναι μεγάλη χαρά να βλέπουμε το Φεστιβάλ να μεγαλώνει, να εξελίσσεται και να αγκαλιάζεται από περισσότερους ανθρώπους. Να περιλαμβάνει περισσότερες πτυχές του πολιτισμού μας, να αναδεικνύει για ακόμη μία φορά τον τόπο μας, τη γαστρονομία του, τις ομορφιές του, με τον πιο ουσιαστικό τρόπο. Ο στόχος μας επετεύχθη. Το εγχείρημά μας ριζώνει και γίνεται θεσμός με την αγάπη και το ενδιαφέρον όχι μόνο το δικό μας, αλλά και ολόκληρου του νησιού. Αυτή η επιτυχία μας δίνει τη δύναμη να συνεχίσουμε. Γιατί η Νάξος είναι το νησί της έμπνευσης και της δημιουργίας».