Θεατής: «Αγγέλα Παπάζογλου» στο Θέατρο Μεταξουργείο

Είναι πολλά εκείνα που η επίσημη ιστορία, η καταγεγραμμένη σε βιβλία, φροντίζει επιμελώς να αποκρύψει ή τουλάχιστον να αφήσει στο περιθώριο. Όταν παρακολουθείς την «Αγγέλα Παπάζογλου» να παίρνει σάρκα και οστά από την κορυφαία ηθοποιό Άννα Βαγενά, στη σκηνή του Θεάτρου Μεταξουργείο, αισθάνεσαι σαν όλες εκείνες οι φωνές, που δεν εισακούστηκαν ποτέ, να καταλαμβάνουν το σώμα μιας γυναίκας για να μιλήσουν για όσα είδαν με τα μάτια τους και για όσα έζησαν στο πετσί τους, στη μόνη γλώσσα που ξέρουν, εκείνη της αλήθειας.

Η παράσταση, βασισμένη στις μνήμες τις σπουδαίας Μικρασιάτισσας, Αγγελικής Παπάζολγου, όπως τις διηγήθηκε στον γιό της Γιώργη Παπάζογλου, ο οποίος και τις κατέγραψε, ανέβηκε για πρώτη φορά το 1999 στη Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς και έκτοτε, εικοσιπέντε χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να παίζεται ανελλιπώς, με πρωταγωνίστρια πάντα την Άννα Βαγενά.  Αυτή τη σεζόν, παρουσιάζεται στο Θέατρο Μεταξουργείο, που φέτος κλείνει 25 χρόνια λειτουργίας και προσφοράς στο ελληνικό θέατρο, με τις ήδη προγραμματισμένες παραστάσεις να παρατείνονται έως τις 28 Νοεμβρίου.

Η ιδέα της παράστασης γεννήθηκε όταν το βιβλίο του Γιώργη Παπάζογλου, με τις συγκλονιστικές αφηγήσεις της μητέρας του, έπεσε στα χέρια του Λάμπρου Λιάβα. Εκείνος με τη σειρά του, μαζί με την Άννα Βαγενά, έφεραν στη σκηνή μια απλή γυναίκα που, όμως, δείχνει να ξεπερνάει τα ανθρώπινα μέτρα, και την τοποθέτησαν ενώπιον μας, για να μάς διηγηθεί, σαν να διηγείται ξανά και ξανά στον ίδιο τον γιό της, την ιστορία της ζωής της, μέσα στην οποία περικλείεται η ιστορία ενός ολόκληρου έθνους.

Καθώς οι προσωπικές στιγμές διαδέχονται τις συλλογικές μνήμες, ο πόλεμος την ειρήνη και πάλι ξανά τον πόλεμο, η Αγγέλα Παπάζογλου χρησιμοποιεί τις πιο απλές αλλά δυνατές λέξεις για να εκφράσει μεγάλες ιδέες και διάπλατα συναισθήματα, εκείνα που χαραγμένα ανεξίτηλα μέσα της έρχονται για να τρυπώσουν στις δικές μας καρδιές. Μας παρασύρει σε ένα ταξίδι στον χρόνο, στα σοκάκια της αρχόντισσας Σμύρνης, τα άλλοτε γεμάτα γέλια, ζωή, τραγούδια -η μουσική επιμέλεια της παράστασης ανήκει στον Λάμπρο Λιάβα, άλλοτε τρομακτικά και αφιλόξενα καθώς παραδίδονται στη λαίλαπα της φωτιάς του πολέμου, στον πικρό δρόμο της προσφυγιάς, εκεί που λογίζεσαι ξένος σε αυτό το μέρος που έμαθες να αποκαλείς πατρίδα, εκεί που καλείσαι να ξαναχτίσεις τη ζωή σου από την αρχή με μοναδικά μέσα το κουράγιο και την επιμονή να μην το βάζεις κάτω στα δύσκολα, στον κατοχικό Πειραιά και τις ατέλειωτες συμφορές που φέρνει ο πόλεμος, στον εμφύλιο, τις πολιτικές διώξεις και τη διχόνοια που δεν τελείωσε ποτέ, στη φτώχεια, και τον αγώνα για τον επιούσιο, στους ανθρώπους της ζωής σου, εκείνους που έφυγαν και εκείνους που έμειναν, εκείνους που σε αγάπησαν και σου στάθηκαν, τους νοιάστηκες και σε νοιάστηκαν, σε εκείνες τις χαρούμενες, νοσταλγικές αναμνήσεις -γιατί η ζωή δεν είναι μόνο δοκιμασίες- που σε ζεσταίνουν όταν αισθάνεσαι την ψυχή σου παγωμένη από τις αντιξοότητες.

Τοποθετημένη στο σκηνικό του Μάριου Σπηλιόπουλου –υπενθύμιση μιας ζωής γεμάτης στερήσεις όπου από τα λιγοστά υλικά μέσα στα οποία αρκέστηκε ξεπηδά ως δια μαγείας ένας ανεξάντλητος ψυχικός πλούτος, γεμάτος αναμνήσεις, βιώματα και διδάγματα από εκείνα που αποκτούνται μέσα από το γέλιο και το δάκρυ- η Αγγέλα Παπάζογλου, ντυμένη με την ρόμπα της, την «εθνική μας φορεσιά» όπως την αποκαλεί η Άννα Βαγενά –τα κοστούμια, επίσης, του Μάριου Σπηλιόπουλο, εκείνο το ρούχο που έχουμε δει στα σώματα των δικών μας μαμάδων και γιαγιάδων, εκείνων των συναρπαστικών γυναικών, που όπως η ηρωίδα, έχουν ζήσει χίλιες ζωές συμπυκνωμένες σε μια, καταλαμβάνεται από έναν ορμητικό ενθουσιασμό στο άκουσμα της λέξης ελευθερίας, πικραίνεται από το «φαρμάκι της σκλαβιάς», το οποίο έχει γευτεί σε όλη της τη ζωή μέχρι τον πάτο, δίνει τον δικό της «πατριωτικό αγώνα» μέσα από τη σοφία και την περηφάνεια ενός ανθρώπου που δεν ξεγελιέται από βαρύγδουπα «μαθήματα» ένθεν κακείθεν περί ελληνισμού και ρωμιοσύνης.

Μάς υπενθυμίζει πως από όλες τις προδοσίες η χειρότερη είναι αυτή ενάντια στον ίδιο σου τον εαυτό. Πως η αγάπη τα γιατρεύει όλα. Πως πίσω από τις σημαίες και τα σύμβολα εμείς πρέπει να βλέπουμε πρώτα τον άνθρωπο, μακριά από προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, γιατί σε μια ξεχασμένη από την ιστορία σελίδα είναι αυτός ο «άλλος» με τον οποίο συμβιώσαμε πριν μας χωρίσουν θάλασσες μίσους και καταστροφής. Όπως ο σύζυγός της, ρεμπέτης Βαγγέλη Παπάζογλου, έτσι και εμείς να «τραγουδάμε» -με λίγα λόγια να συναισθανόμαστε- τον καημό του άλλου, να απλώνουμε το χέρι μας με αλληλεγγύη, στον γείτονα, τον πρόσφυγα, τον μετανάστη, για να μοιραστούμε ακόμη και αυτά τα λιγοστά που έχουμε. Να πέφτουμε και να ξανασηκωνόμαστε ακόμα και όταν δυσκολευόμαστε να αντλήσουμε μέσα μας το σθένος για να το κάνουμε.

Κατά τη διάρκεια αυτού του αφηγηματικού μονολόγου -με το πάντα επίκαιρο αντιπολεμικό μήνυμα- δυσκολεύεσαι να ξεχωρίσεις που τελειώνει η Άννα και που αρχίζει η Αγγέλα. Η Άννα Βαγενά ενσαρκώνει στη σκηνή μια ακόμη γυναίκα με ειλικρινή, εξομολογητική διάθεση, που δεν έχει κάτι να κρύψει κάτι να ντραπεί ή να μετανιώσει. Μια συναισθηματική, ζωντανή, δοτική ερμηνεία που πατάει στα γερά θεμέλια της σχέσης που η ηθοποιός καταφέρνει να κτίσει με την πλατεία σε κάθε της παράσταση για να μάς αποκαλύψει την αυθεντική ψυχή της Αγγέλας Παπάζογλου, τη μεγαλειώδη και ταπεινή συνάμα, που σε κάθε εκατοστό της ψυχής και του κορμιού της, εκείνου που κουβαλούσε στωικά τον δικό του σταυρό του μαρτυρίου, έχει γραφτεί η ιστορία ενός μοναδικού ανθρώπου και ενός ολόκληρου λαού. Με τον φωτισμό να γίνεται έντονα δραματικός για να μάς θυμίσει πόσο μεγάλοι και πόσο μικροί είμαστε ταυτόχρονα απέναντι στη λήθη και τον θάνατο. Και πόσο ευγνώμονες πρέπει να νιώθουμε που είμαστε ζωντανοί για να παλέψουμε για μια ακόμη ημέρα.