Ο Εντουάρ Λουί μιλά για το νέο του βιβλίο, Η Μονίκ δραπετεύει

Δεν είναι μόνο το ότι έχει ζήσει αρκετό καιρό – και ακόμα πηγαινοέρχεται – μεταξύ Αθήνας και Παρισιού. Δεν είναι ότι καταπιάνεται με θέματα όπως ομοφυλοφιλία, βία, εξουσία, αδικία, φτώχεια. Δεν είναι ότι τα βιβλία του έχουν μεταφερθεί στα ευρωπαϊκά θέατρα από σκηνοθέτες, όπως ο Τόμας Όστερμάιερ.

Νομίζω ότι είναι επειδή, διηγούμενος την ιστορία του ίδιου και της οικογένειάς του, προσπαθεί με ειλικρίνεια, χωρίς υπονοούμενα και επιτήδευση, αλλά επιτακτικά, να καταδείξει την άρρηκτη σύνδεση της ζωής μας με την πολιτική, να φωνάξει ότι η αδικία, η βία, αλλά και η ελευθερία έχει πρόσωπα και μετριέται με αριθμούς.

Από την παράσταση “Η Ιστορία της Βίας”, σε σκηνοθεσία Τ. Οστερμάιερ

Στα βιβλία του ο Λουί μιλά για το bullying στο σχολείο λόγω της θηλυπρέπειάς του, τη βία και την ανέχεια στο σπίτι του, τη διαφυγή του μέσω των σπουδών του, τη σεξουαλική βία, τον αλκοολισμό και τη βία του πατέρα του, την υποταγή και μετά τη διαφυγή της μητέρας του, τις σχέσεις με τα αδέρφια του και το θάνατο του αδερφού του.

Το βιβλίο του «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» – που έγινε μια πολύ πετυχημένη θεατρική παράσταση το 2023 από τον Χρήστο Θεοδωρίδη – συγκλονίζει, γιατί δεν αφηγείται απλά τη ζωή ενός φτωχού, συντηρητικού, αλκοολικού εργάτη σε ένα χωριό της Βόρειας Γαλλίας που επιπλέον σακατεύεται μετά από ένα εργατικό ατύχημα, αλλά εξηγεί ότι αυτή η κατάντια έχει συγκεκριμένα πρόσωπα: Είναι ο Σιράκ που το 2006 σταμάτησε τη κρατική συνταγογράφηση πολλών φαρμάκων, ο Σαρκοζί που το 2009 αντικατέστησε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα με το RSA που σε εξανάγκαζε να δουλεύεις παρά την κατεστραμμένη υγεία σου, ο Ολάντ που το 2016 πέρασε νόμο που διευκόλυνε τις απολύσεις και την υπερωριακή εργασία και πάει λέγοντας.

«Η ιστορία του πόνου σου έχει ονόματα. Γιατί δεν αναφέρουμε ποτέ αυτά τα ονόματα;», αναρωτιέται στο βιβλίο του ο συγγραφέας. Η ιστορία της ζωής του πατέρα του είναι η ιστορία αυτών των ανθρώπων «που διαδέχονταν ο ένας τον άλλον για να σε ρίξουν κάτω. Η ιστορία του σώματός σου κατηγορεί την πολιτική ιστορία. Για τους κυρίαρχους η πολιτική είναι συνήθως ζήτημα αισθητικής, δεν αλλάζει ιδιαίτερα τη ζωή τους. Για εμάς, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου».

Από την παράσταση “Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου”, σε σκηνοθεσία Χρ. Θεοδωρίδη

Ο Λουί ήρθε στην Αθήνα τις προάλλες, στο κατάμεστο, κυρίως από νέους, Θέατρο Χώρα για να παρουσιάσει το νέο του βιβλίο «Η Μονίκ δραπετεύει» πάντα από τις εκδόσεις Αντίποδες και πάντα με την εξαιρετική μετάφραση της Στέλας Ζουμπουλάκη.

Είναι το δεύτερο βιβλίο που γράφει για τη μητέρα του και την προσπάθειά της να πατήσει στα πόδια της ξεφεύγοντας από καταπιεστικές, κακοποιητικές, εξευτελιστικές σχέσεις. Στο προηγούμενο, «Αγώνες και μεταμορφώσεις μιας γυναίκας» (2021), η μητέρα του καταφέρνει να ξεφύγει από μια ζωή κατακυριαρχημένη από τον πατέρα του, μια ζωή που την έκανε να γίνεται κι εκείνη «κακιά».

Στο νέο του βιβλίο, η μαμά του η Μονίκ δραπετεύει από τη συμβίωσή της στο Παρίσι με το νέο της σύντροφο που καταλήγει κι αυτή εφιαλτική και κακοποιητική. Τη δραπέτευσή της ενορχηστρώνει ο Λουί από την Αθήνα, όπου βρισκόταν τότε κι έγραφε το νέο του βιβλίο για τον αδερφό του, που δεν έχει ακόμα κυκλοφορήσει στη χώρα μας. Η μητέρα του καταφεύγει στο άδειο του διαμέρισμα και ξεκινά η αναζήτηση νέου σπιτιού αλλά και νέας ταυτότητας, νέας ζωής, της νέας Μονίκ.

Όπως μας έχει συνηθίσει κι όπως αγαπάμε στον συγγραφέα, το βιβλίο περιέχει μια σειρά από λογικές επαγωγές. Αν δεν είχε σπουδάσει, θεωρούμενος «προδότης» της κοινωνικής του τάξης, δεν θα μπορούσε να βοηθήσει τώρα τη μάνα του. Τα βιβλία που έγραψε «εκθέτοντας» την οικογένειά του και προκαλώντας διαμάχες με αυτήν, του επέτρεψαν να έχει αυτήν τη δυνατότητα. Αν δεν είχε πονέσει, δεν θα τα είχε γράψει, άρα τώρα δεν θα είχε χρήματα ούτε ελευθερία. Άρα πόνος και ελευθερία συσχετίζονται.

Βοήθεια και ιδιοκτησία επίσης συσχετίζονται, αφού δεν μπορούμε να πιστεύουμε ότι βοηθάμε κάποιον, παρά μόνο αν θεωρούμε ότι του δίνουμε κάτι δικό μας. Η δε ελευθερία έχει τίμημα. Κυριολεκτικά δηλαδή αποτιμάται σε χρήμα. Ήδη είναι δύσκολο να φύγεις από μια εξουσιαστική σχέση, ακόμα και όταν υπάρχουν χρήματα, άρα τι κάνεις όταν δεν υπάρχουν καθόλου; Και πάλι εδώ ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταγράψει και να αποτιμήσει. Δεν καταγράφει τον εξαντλητικό κατάλογο των εξόδων, όπως αρχικά σκεφτόταν να κάνει στο περιθώριο του βιβλίου, σαν τον Ρολάν Μπαρτ στο βιβλίο του Les Fragments d’un discours amoureux, γατί ήταν αντιαισθητικό και θα φαινόταν σαν να φέρνει το λογαριασμό στη μητέρα του. Κάνει όμως μια ενδεικτική μεν, πολύ συγκεκριμένη δε αποτίμηση του κόστους: Τι κοστίζει το ταξί που θα πάρει τη μαμά του απ’ το σπίτι εκείνο, το φαγητό της και τα καθημερινά απαραίτητα έξοδα διαβίωσης, ο εξοπλισμός και το νοίκι του νέου σπιτιού, οι λογαριασμοί, κοκ. Όπως αποτιμά η Βιρτζίνια Γουλφ στο «Ένα δικό της δωμάτιο» το τι χρειάζεται μια γυναίκα για να καταφέρει να γράψει: Ένα δικό της δωμάτιο που κλειδώνει για να μην την ενοχλούν τα μέλη της οικογένειας όταν θέλει να γράψει και πεντακόσιες λίρες το χρόνο.

Εντουάρ Λουί με Μαρία Καιρίδη στο θέατρο Χώρα

Ένα χαρακτηριστικό των βιβλίων του Λουί είναι η χρήση ορισμένων φράσεων κατ’ επανάληψη που κάνουν το λόγο του επιτακτικό και σχεδόν σπαρακτικό. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, “αν δεν χρησιμοποιείς τη φόρμα της επανάληψης, τότε δεν γράφεις για τη βία”, αφού χαρακτηριστικό της είναι η διαρκής επανάληψη. Ζεις με το φόβο της, γνωρίζεις ότι μπορεί να ξανασυμβεί, όταν είναι απούσα είναι και πάλι εδώ. Κι όταν φοβάσαι κάτι, νιώθεις ότι είναι παντού.

«Αυτά τα δυο είναι αλληλένδετα κι αν δεν έγραφα την επανάληψη, θα έκρυβα τη βία, θα έλεγα ψέματα», μας λέει και κάνει αναφορές σε statements μέσω της Τέχνης που γίνονται με επαναλήψεις ή έντονες, σύντομες φράσεις, όπως το Γεγονός της Ανί Ερνό, η ζωγραφική του Ρόθκο ή η ραπ μουσική. Παράλληλα μιλάει και για τον φαύλο κύκλο της βίας, όπως αυτή αναπαράγεται σε μεγάλους και παιδιά. «Υπάρχει μια διαδοχή βίας. Δεν ξέρεις από πού έρχεται, αλλά είναι σημαντική η ανάλυση του κύκλου της βίας. Η βία είναι δομική, αλλά εμείς έχουμε μια εμμονή με την υπευθυνότητα. Ποιος είναι πχ υπεύθυνος στην τραγωδία της Αντιγόνης;», λέει.

Από την εκδήλωση στο θέατρο Χώρα

«Στο περιβάλλον μου όλοι ήθελαν να το σκάσουν. Ο πατέρας μου ήθελε να είναι αλλού, ο αδερφός μου δραπέτευε στο αλκοόλ, εγώ διέφυγα μέσω των σπουδών μου. Αλλά πρέπει να νιώθεις μια κάποια αλαζονεία και δύναμη για να φύγεις, αλλιώς θα σε τσακίσουν. Κανείς δεν θέλει τη φτώχεια, το άθλιο σπίτι και φαγητό, το να κάθεται και να βλέπει τους πλούσιους στην τηλεόραση. Κάποιοι δεν είχαν τα μέσα. Κάποιοι το έπαθαν σαν τον Οιδίποδα, κατέρρευσαν επειδή προσπάθησαν να δραπετεύσουν. Στη μαμά μου πέτυχε η απόδραση και ήθελα να πω την ιστορία της. Μια ιστορία που ως εμπειρία έχει τη δική της φόρμα και τρόπο γραφής και αυτή τη φορά έπρεπε να πάει γρήγορα, γιατί και η απόδραση έπρεπε να γίνει γρήγορα, σαν ταινία του James Bond!»

«Άρχισα να κάνω θέατρο πριν αρχίσω να γράφω», εξηγεί. «Μόνο θεατρικά έργα διάβαζα κι αυτό έγινε και μέρος του σώματός μου. Όταν γράφω κάθε κεφάλαιο, σηκώνομαι στο σπίτι και το λέω δυνατά, το ερμηνεύω σαν σε σκηνή. Μπορεί να δουλέψω και πάνω από 15 σχέδια, οπότε το πιο δύσκολο είναι να διατηρήσεις έναν αυθορμητισμό».

Το νέο βιβλίο του Εντουάρ Λουί που θα κυκλοφορήσει το 2025 από τους Αντίποδες σε μετάφραση Στέλας Ζουμπουλάκη

Ο Λουί αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που μια ζωή φρόντιζε επτά άτομα από το πρωί μέχρι το βράδυ, σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας και κακοποίησης. Δεν ήξερε τι σημαίνει να ξυπνά και να μην έχει να φροντίσει άλλον πέρα από τον εαυτό της. «Η ζωή της μαμάς μου είναι για να κλαις. Αλλά αν δεν κάνω βιβλίο που να κλαις, είναι σαν να μη λέω πράγματα. Αναρωτιέμαι γιατί δεν κλαίμε. Κλαίμε πολύ λίγο», λέει.

Η Μονίκ ανακαλύπτει την ησυχία ως προνόμιο. Και σιγά σιγά αρχίζει να επιστρέφει στη ζωή, να παίρνει τη ζωή της στα χέρια της. «Στο τέλος λοιπόν είναι ένα χαρούμενο βιβλίο κι έπρεπε να παλέψω ενάντια στη δική μου ντροπή να πω μια χαρούμενη ιστορία. Η χαρά είναι πολιτικό ζήτημα. Η χαρά του να κλέψεις τη ζωή που οι άλλοι θα σου έπαιρναν, να αποδράσεις παρά να μένεις φυλακισμένος», λέει ο Λουί, πάντα με αναφορές σε φιλοσόφους και συγγραφείς από τον Προυστ και τον Ντεριντά μέχρι τον Ευριπίδη, τον Μπαρτ και τον Μπουρντιέ. «Είναι ένα μαρξιστικό και φεμινιστικό βιβλίο για τη ζωή μιας γυναίκας», λέει, εξηγώντας ότι κατά τη γνώμη του ο σύγχρονος φεμινισμός μιλούσε κυρίως για προνομιούχα τάξη αποκλείοντας την εργατική τάξη των γυναικών.

Από εκδήλωση με τον Εντουάρ Λουί στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, καλοκαίρι 2024

Με αφορμή την ιστορία της Μονίκ ο Λουί μιλά και για τη λογοτεχνία, ως μια ανασκαφή που μοιάζει με κοινωνική αρχαιολογία, αλλά που δεν μπορεί να είναι πάντα ψυχρή και αντικειμενική. Αναρωτιέται ποια είναι τα όρια της λογοτεχνίας: «Είναι επείγον να δούμε το ρόλο του συγγραφέα, την πολυεπίπεδη εμπλοκή του στη δημόσια ζωή, την πολιτική στους δρόμους, στον διάλογο. Καθώς η λογοτεχνία παράγεται και ανήκει στην κυρίαρχη τάξη, οι λογοτεχνικοί κανόνες είναι και ταξικοί», λέει. Η απεμπόληση των συναισθημάτων είναι και ταξική απόρριψη. Γιατί τα συναισθήματα είναι ασυνείδητα συνδεδεμένα και με την εργατική τάξη που παρακολουθεί σαπουνόπερες και ακούει ποπ ερωτικά τραγούδια. Με το σώμα. Με τη γυναίκα. «Σε όλους αρέσει το συναίσθημα, αλλά μισούν την αναζήτηση των συναισθημάτων. Είναι σαν το συναίσθημα να επιτρέπεται ως ατύχημα, όχι ως λογοτεχνική φόρμα, όχι ατύχημα».

Όσο για εκείνους που περιμένουν από τον Λουί κάτι σε μυθοπλασία και θεωρούν ναρκισσιστική την εμμονή του στα αυτοβιογραφικά βιβλία, σχολιάζει: «Όσο ενοχλεί, τόσο θα το κάνω! Οι αυτοβιογραφίες γράφτηκαν από ανθρώπους που μαρτυρούν δύσκολες ζωές. Φέρνουν «τα κακά νέα», πόλεμο, ανισότητα, καταπίεση. Εμένα μ’ αρέσει να διερευνώ πράματα που έχουν κακή δημοσιότητα, έχουν κάτι το ενδιαφέρον κι ως γκέι το ξέρω καλά αυτό! Νιώθω πάντως ότι το βιβλίο μου για τον αδερφό μου θα είναι και το τέλος της οικογενειακής μας βιογραφίας. Έκανα ένα πορτρέτο της εργατικής τάξης, του προλεταριάτου, μέσω της οικογένειάς μου. Χαρτογραφώ όσο μπορώ πιο αντικειμενικά, για να γίνουν κατανοητές οι συνδέσεις, είμαι μαθητής του στρουκτουραλισμού. Μπορείς όμως να έχεις πολλές αντικειμενικές ματιές, ζούμε σε ένα αρχιπέλαγος αντικειμενικοτήτων…»