ΠΕΜΠΤΗ
21
ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ
Αν έπρεπε να χαρακτηρίσω κάπως τον εαυτό μου, η λέξη “σινεφίλ” δεν ξέρω πόσο ψηλά θα βρισκόταν σε αυτή τη λίστα… Όσες ταινίες και αν έχω δει στη ζωή μου – και κάποιες από αυτές ίσως με έχουν αλλάξει ως άνθρωπο – δεν είναι πολλές οι φορές που έχω βρεθεί σε κινηματογραφική αίθουσα. Το θέατρο φαινόταν να είναι το μοναδικό μέσο που μου προσέφερε την αμεσότητα του συναισθήματος, τη μετακίνηση από την αρχική θέση μέχρι τώρα. Το 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στάθηκε η αφορμή για να αλλάξει κάτι σε μένα και, εκτός από το γεγονός ότι είμαι τρομερά ευγνώμων για την εμπειρία, θέλω να σας μιλήσω για το πώς μια πόλη, μερικοί (πολλοί) άνθρωποι, πολλά συναισθήματα, η εμπειρία του να λες ιστορίες και, κυρίως, η αγάπη για όλο αυτό, με έκαναν στην πραγματικότητα να ερωτευτώ το σινεμά και να το δω μέσα από τα μάτια των ανθρώπων που έχουν αφιερώσει την ζωή τους σε αυτό.
Η Θεσσαλονίκη είναι το ίδιο το Φεστιβάλ. Η πόλη αλλάζει για 10 μέρες τον Νοέμβρη, γίνεται μία άλλη. Φωτογραφία: Γιώργος Χωματάς
Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα η αγαπημένη μου πόλη, κι ας γεννήθηκα στην πραγματικότητα στο άλλο άκρο της Ελλάδας. Μπορεί να σπουδάζω στην Αθήνα, αλλά η Θεσσαλονίκη είναι όλα μου τα φοιτητικά χρόνια. Όταν αποφάσισα να ανέβω στις αρχές του Νοέμβρη για το Φεστιβάλ, η ίδια η πόλη ήταν, αν όχι ο βασικός, από τους βασικότερους λόγους. Αν και βρίσκομαι τουλάχιστον τρεις φορές τον χρόνο εκεί, στο Φεστιβάλ δεν είχε τύχει να πάω. Οι φίλοι μου εκεί το λατρεύουν και το περιμένουν όλο τον χρόνο – μου μιλούν πάντα γι’ αυτό. Για το πώς η πόλη αλλάζει χρώματα, φωτίζει, γίνεται όλα όσα θα μπορούσε να είναι κάθε μέρα – αλλά είναι για μία εβδομάδα μόνο.
Μετά από τόσες φορές σε αυτή την πόλη, δεν πίστευα πως θα μπορούσα να την δω κάπως αλλιώς – κι όμως. Είναι λες και η πόλη μεταμορφώνεται σε σκηνικό ταινίας. Όσο και να ξέρεις τα μέρη, όσο γνώριμα και να σου είναι, όλα αλλάζουν στο Φεστιβάλ. Από την Αριστοτέλους και το προσφάτως ανακαινισμένο Ολύμπιον, “το παλατάκι” του Φεστιβάλ, μέχρι το Λιμάνι και τις Αποθήκες, που όλα παίρνουν μπρος και λειτουργούν άψογα εξαιτίας των εξαιρετικών ανθρώπων του Φεστιβάλ και φυσικά των εθελοντών του. Από τη Λεωφόρο Νίκης έως την Εγνατία και από τη Βαλαωρίτου έως την Καμάρα, όλη η πόλη αλλάζει. Τα μαγαζιά γίνονται μέρος του Φεστιβάλ και αυτά, από τα καθημερινά πάρτυ προς τιμήν κάποιας ταινίας ή των εθελοντών ή απλά για να γιορτάσουμε μία ακόμη μέρα ταινιών, μέχρι τους καφέδες ενδιάμεσα από τις προβολές και τα διαλείμματα για φαγητό. Όλη αυτή η πανέμορφη πόλη εκείνες τις μέρες υπάρχει για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Είναι μέρος της ταυτότητάς του· όλα είναι κοντά, οι αίθουσες, οι αποθήκες, τα πάντα. Αυτή, η όχι και τόσο καλλιτεχνική πόλη στην καθημερινότητά της, γεμίζει με ανθρώπους που ζουν για την τέχνη τους και την κουβαλούν μαζί τους για να την δείξουν ίσως και πρώτη φορά στον κόσμο. Η θάλασσα και το λιμάνι είναι το μόνιμο background, και τα πλακόστρωτα και οι λεωφόροι τα εναλλασσόμενα σκηνικά όπου όλα συμβαίνουν εκεί. Δηλαδή, εν ολίγοις – thank God for Thessaloniki.
Το «DODO» του Πάνου Χ. Κούτρα προβλήθηκε στο 65ο ΦΚΘ ως μέρος του αφιερώματος για το ίδιο τον σκηνοθέτη.
Εάν έχει πέσει έστω και λίγο το μάτι σας ποτέ πάνω σε κάποιο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ή ακόμα και στις λίστες ταινιών ή σε κάποιο άρθρο για τους συμμετέχοντες στις (πολλές) διαγωνιστικές κατηγορίες, θα καταλάβετε απόλυτα όταν σας λέω πως οι ταινίες που έχει κάποιος τη δυνατότητα να δει στο ΦΚΘ, είναι πολλές. Είναι τόσες πολλές που είναι τρομερά εύκολο να χαοθείς και να πανικοβληθείς, γιατί ένα είναι σίγουρο – δεν θα προλάβεις να τις δεις όλες. Και αν είστε, έστω και λίγο, σαν εμένα, που ο εναλλακτικός ή τουλάχιστον μη-mainstream / «κουλτουριάρικος» (πείτε τον όπως θέλετε) κινηματογράφος δεν είναι κάτι στο οποίο είμαι ειδήμονας, τότε δεν θα ξέρετε τι να πρωτοδιαλέξετε.
To “The Return” του Uberto Pasolini, με πρωταγωνιστές την Juliette Binoche και τον Ralph Fiennes.
Αφού πήρα μια βαθιά ανάσα και συνειδητοποίησα πως οι περισσότερες ταινίες των πρώτων ημερών, που είχαν και επίσημους καλεσμένους, ήταν sold out, κάπως ηρέμησα και είπα πως θα πάω σε όποια αίθουσα με οδηγούσε το ίδιο το Φεστιβάλ. Ξεκίνησα με την πρεμιέρα του “The Return” την ταινία του Uberto Pasolini, με πρωταγωνιστές την Juliette Binoche και τον Ralph Fiennes – όλοι επίσημοι καλεσμένοι του Φεστιβάλ. Η ταινία ασχολείται με το τελευταίο σκέλος της ιστορίας της Οδύσσειας – την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, τη ζωή της Πηνελόπης και τις δυσκολίες της επιστροφής. Μια ταινία εσωτερική, με πλάνα από την Κέρκυρα και γυρισμένη στην Ιταλία, με δύο πρωταγωνιστές που γνωρίζουν πολύ καλά ο ένας τις πτυχές του άλλου, όποιον ρόλο και αν παίζουν. Την προηγούμενη ημέρα της πρεμιέρας έγινε μια ειδική προβολή της ταινίας τους “The English Patient” και τους απονεμήθηκε τιμητικός Χρυσός Αλέξανδρος. Είδα βασικά δύο ανθρώπους που γνωρίζονται και εκτιμούν βαθιά ο ένας τον άλλον και μια ταινία που στηρίζεται ακριβώς σε αυτή τους την ιδιότητα.
Οι επόμενες μέρες ήταν γεμάτες ταινίες, από τις εννιά το πρωί μέχρι τις έντεκα το βράδυ κάποιες φορές. Παλιές ή καινούριες, πρεμιέρες ή αφιερώματα. Από τις πρώτες ταινίες που είδα ήταν το «Being Maria», μια ταινία για τη ζωή και τη σεξουαλική κακοποίηση της Maria Schneider, με πρωταγωνιστή και τον Matt Dillon – επίσης επίσημο καλεσμένο του Φεστιβάλ. Είδα τη συγκεκριμένη ταινία πολύ νωρίς το πρωί, στη δημοσιογραφική προβολή, και κάπως ένιωσα λες και μου έριξε γροθιά στο στομάχι. Ήταν η πρώτη ταινία που άνοιξε για μένα την πόρτα σε όλα όσα μπορείς να δεις και, βασικά, να νιώσεις μέσω του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Σαν μία καλοκαιρινή καρτ ποστάλ το «Κιούκα πριν το τέλος του καλοκαιριού»
Το «Cafe 404» του Αλέξανδρου Τσιλιφώνη ήταν μια φρέσκια ανάσα, μια ιδιαίτερη μαύρη κωμωδία. Οι «Μαλδίβες» του Ντανιέλ Μπόλντα, με πρωταγωνιστή τον Τσιοτσιόπουλο (όπως και στο «Cafe 404»), μου έδειξαν για πρώτη φορά ταινία σε ασπρόμαυρο φιλμ. Η ιστορία ενός δασκάλου και της “συντρόφου” του – σκύλος με το όνομα “Μαρία”, μαζί με τη φωτογραφία, τη μουσική, τα πλάνα, με μετέφεραν σε αυτά τα ορεινά τοπία που, παρότι δεν είδα ποτέ το χρώμα τους, τα είδα ξεκάθαρα. Ο «Philosopher – Έχω κάτι να πω» ήταν η πρώτη φιλοσοφική κωμωδία που παρακολούθησα. Ταυτόχρονα, ήταν η πρώτη φορά που είδα αυτήν τη σκηνοθετική προσέγγιση από κάποιον σκηνοθέτη. Ο Στράτος Τζίτζης δημιούργησε μια ταινία για τον ίδιο και ανέθεσε στον Αντίνοο Αλμπάνη να τον υποδυθεί. Υπήρχε ένας «χορός» της κάμερας ανάμεσα στην ιστορία του σεναρίου και στην πραγματικότητα, συνεχείς εναλλαγές και μεταβάσεις από την πραγματικότητα στο πλασματικό. Το «Κίουκα – Πριν το τέλος του καλοκαιριού» του Κωστή Χαραμουντάνη είχε, ίσως, την πιο όμορφη φωτογραφία που έχω δει ποτέ. Τα χρώματα, το σκηνικό, τα κοστούμια και η μουσική σε απομάκρυναν από την αίθουσα της Α’ αποθήκης του λιμανιού και σε ταξίδευαν σε ένα ιστιοπλοϊκό με γαλάζια νερά και καλοκαιρινή ζεστασιά. Το «DODO» του Πάνου Χ. Κούτρα, μέρος του αφιερώματος στον σκηνοθέτη που έκανε «queer cinema before it was cool», ήταν από τις ταινίες που ήξερα ότι ήθελα να δω και σίγουρα δεν ήταν αυτό που περίμενα. Δεν ξέρω τι περίμενα, αλλά το χάος, τα χρώματα, οι γνώριμες φιγούρες και το ίδιο το Dodo με συνεπήραν και, σίγουρα, με έκαναν να γελάσω.
Το «CAFE 404» είναι μία μαύρη κωμωδία για το χρήμα, την φιλία και την επιβίωση,
Είδα αρκετές ταινίες, συνολικά 13, και αυτό για μένα είναι κάπως σοκαριστικό — κυρίως γιατί το χρονικό διάστημα ήταν μόλις έξι μέρες. Όλες μου άφησαν κάτι, όλες με άλλαξαν κάπως, και σίγουρα κάποιες από αυτές θα τις ξαναδώ, και θα τις ξαναδώ… Υπήρχε όμως μία ταινία που μου υπενθύμισε, με τον πιο όμορφο και αληθινό τρόπο, πόσο σημαντικό είναι να πηγαίνω σινεμά. Χωρίς να περιορίζομαι στο τρέιλερ ή στην περίληψη μιας ταινίας. Γιατί ποτέ δεν ξέρεις ποιο πλάνο θα σε αλλάξει, σε ποιον ηθοποιό θα δεις τον εαυτό σου, και ποια ατάκα θα σε κάνει να κλάψεις για κάτι που δεν ήξερες καν ότι σε αφορά.
Σκηνή από το «September says». Η Αριαν Λαμπέρ όταν προλόγισε την ταινία της είπε «Είμαι πολλή φοβισμένη σήμερα, αλλά ταυτόχρονα πάρα πολύ χαρούμενη που είμαστε όλοι μαζί αυτή την στιγμή σε αυτή την αίθουσα και μπορούμε να δούμε αυτή την ταινία». Ήταν η μέρα των αμερικανικών εκλογών.
Για μένα, αυτή η ταινία ήταν το «September Says» της Αριάν Λαμπέρ. Μια πολύ σπάνια ιστορία ενηλικίωσης ενός κοριτσιού. Όχι σπάνια γιατί όσα διαδραματίζονται είναι ασυνήθιστα, αλλά γιατί πολύ σπάνια βλέπουμε σε μια ταινία τόσο αληθινή και φυσική απεικόνιση της γυναικείας εμπειρίας — του σεξ για τη γυναίκα, της περιόδου, των ψυχολογικών επιπτώσεων και συνεπειών, όλα αποτυπωμένα με τον πιο πραγματικό τρόπο. Για μένα, αυτή ήταν μια φεμινιστική ταινία, και ίσως αυτός να είναι ένας λόγος που μου άρεσε τόσο πολύ. Νομίζω όμως πως η δημιουργός της απλώς έφτιαξε μια ταινία που αντικατοπτρίζει την κανονικότητα της, και για πολύ κόσμο ευτυχώς, αυτή η κανονικότητα ισχύει. Και αυτό την κάνει ακόμα καλύτερη.
Η εικαστική έκθεση του 65ου ΦΚΘ “We, The Monster” είναι ανοιχτή στο κοινό μέχρι τις 24/11.
Εκτός από ταινίες σε μεγάλες αίθουσες με βελούδινα καθίσματα, το 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχε να προσφέρει σχεδόν όλες τις υπόλοιπες πτυχές της τέχνης. Από το live του Παιδιού Τραύματος στο πάρτι της τελετής έναρξης μέχρι τους Polkar στον Μύλο για τη μουσική, καθώς και ταινίες ειδικά φτιαγμένες για VR 360 γυαλιά και την εικαστική εγκατάσταση του καλλιτέχνη της κινούμενης εικόνας Γέσπερ Γιουστ, στο πλαίσιο του αφιερώματος για τον ίδιο του 65ου ΦΚΘ. Το έργο του, με τίτλο «Interfears», είναι στην πραγματικότητα ένα βίντεο της διαδικασίας μιας εξέτασης MRI, στην οποία υποβλήθηκε ο ηθοποιός Matt Dillon, καθώς κάνει πρόβα σε έναν μονόλογο. Ο στόχος, και των δύο καλλιτεχνών, είναι να ορίσουν το συναισθηματικό τοπίο του εγκεφάλου ενός ηθοποιού, κάτι που βρήκα τρομερά ευφυές. Ο Γιούστ χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να αναδείξει την τέχνη και την επίδρασή της στον ανθρώπινο εγκέφαλο – πραγματικά μοναδικό.
Το έργο του Γέσπερ Γιούστ, με τίτλο «Interfears», είναι στην πραγματικότητα ένα βίντεο της διαδικασίας μιας εξέτασης MRI, στην οποία υποβλήθηκε ο ηθοποιός Matt Dillon, καθώς κάνει πρόβα σε έναν μονόλογο.
Και φυσικά, την εικαστική έκθεση «We, the Monster» ως συνέχεια του αφιερώματος ταινιών με τον ομώνυμο τίτλο. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης, επιμελήθηκε την έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (και συνεχίζεται μέχρι τις 24/11), στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Με αφορμή το μεγάλο αφιέρωμα ταινιών με τίτλο «Εμείς, το τέρας», σε επιμέλεια του Κάρλο Στριάν, το Φεστιβάλ ανέθεσε σε δύο ανερχόμενους εικαστικούς καλλιτέχνες, τη Μαλβίνα Παναγιωτίδη και τον Δαυίδ Σαμπεθάι, να φιλοτεχνήσουν έργα που βρίσκονται σε συνεχή διάλογο μεταξύ τους, αλλά και με τις 22 ταινίες που θα προβληθούν στο αφιέρωμα του Φεστιβάλ. Οι δύο καλλιτέχνες φάνηκε να συνομιλούν μεταξύ τους, ενώ είχαν απέναντί τους την έννοια του τέρατος. Την όποια μορφή, από εκεί και πέρα, επέλεξαν να του δώσουν, μας αφήνουν να την ανακαλύψουμε στους διαδρόμους της έκθεσης καθώς και μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό, πάντα σε έναν χώρο διαμορφωμένο ώστε να θυμίζει σκηνικό ταινίας.
Ο Ορέστης Ανδρεδάκης, η Juliette Binoche, ο Ralph Fiennes και η Elise Jalladeau στην απονομή του τιμητικού Χρυσού Αλέξανδρου στους δύο ηθοποιούς.
Όλα αυτά που αναφέρω παραπάνω δεν θα σήμαιναν απολύτως τίποτα χωρίς την παρουσία των ανθρώπων μέσα τους. Και δεν μιλώ μόνο για τους ηθοποιούς των ταινιών, αλλά και τους συντελεστές, τα συνεργεία, τους παραγωγούς, τους σκηνοθέτες και, ακόμα περισσότερο, για τους υπεύθυνους αυτού του φεστιβάλ, για τους εθελοντές που ήταν πάντα παρόντες, καθώς και για τους φίλους μου αλλά και τους ανθρώπους που γνώρισα και έδωσαν ένα πολύ διαφορετικό χρώμα σε αυτή την εμπειρία. Το γεγονός, όμως, ότι το φεστιβάλ σού προσφέρει τη δυνατότητα να δεις πίσω από την οθόνη, να γνωρίσεις τους ανθρώπους που έφτιαξαν αυτό που βλέπεις, είναι για μένα το σημαντικότερο κομμάτι του.
Η Victoria Hislop στο Green Romm του Ολύμπιον.
Από τη Juliette Binoche, τον Ralph Fiennes και τον Umberto Pasolini, που μίλησαν για τη σημασία του να κάνεις σινεμά χωρίς να περιορίζεσαι στις ταμπέλες, για τη διαδικασία της προετοιμασίας τους για το «The Return» και για το τι σημαίνει για εκείνους όλη αυτή η διαδρομή. Μέχρι τον Matt Dillon και την οπτική του πίσω από την ταινία που δείχνει τη ζωή της Maria Schneider, την ανάγκη του για τέχνη και δημιουργία που δεν περιορίζεται σε ένα μόνο είδος, καθώς και το πού έριξε την ψήφο του στις αμερικανικές εκλογές (αυτό θέλω να το διευκρινίσω, ψήφισε την Kamala Harris). Η Victoria Hislop, επίσης, ως ambassandor της AGORA, συζήτησε μαζί μας τι σημαίνει για εκείνη η Ελλάδα και, συγκεκριμένα, η Θεσσαλονίκη: Πώς η πολυπολιτισμικότητά της την συναρπάζει και την εκπλήσσει ευχάριστα και πώς, εξαιτίας του τελευταίου της μυθιστορήματος «The Thread», που διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη, ήρθε τρεις φορές τον τελευταίο χρόνο. Ακόμα, μίλησε για το πόσο την χαροποιεί και της δίνει αισιοδοξία που οι νέοι δημιουργοί έχουν αυτή την θετικότητα και την ανάγκη για δημιουργία, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν – έχουν ανοιχτό μυαλό και προοδευτικές απόψεις.
Ο Αντίνοος Αλμπάνης είναι ο Σταύρος στο «Philosopher – Έχω κάτι να πω», δηλαδή ο Στράτος Τζίτζης.
Οι συντελεστές του «The Philosopher – Έχω κάτι να πω», ο σκηνοθέτης, ο παραγωγός και οι ηθοποιοί, ήταν εκεί μετά την προβολή για να απαντήσουν σε ερωτήσεις. Στην απορία μου «αν πιστεύουν πως όλοι έχουν κάτι σημαντικό να πουν τελικά – ή αν η σιωπή είναι καλύτερη ως επιλογή» – ο καθένας από αυτούς τους ανθρώπους έδωσε μια πολύ διαφορετική απάντηση. Από τη σκέψη που πρέπει να υπάρχει πίσω από οτιδήποτε θέλουμε να πούμε και την προσοχή που πρέπει να επιδεικνύουμε σε έναν κόσμο όπου, κυρίως λόγω των social media, όλοι έχουν φωνή, μέχρι την ανάγκη να εκφράζονται όλοι, για να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, καθώς και την ελευθερία του λόγου – ποτέ δεδομένη, όπως βλέπουμε καθημερινά – και τη δημοκρατία που έχει στον πυρήνα της το δικαίωμα του καθενός να εκφράζει κάτι που έχει να πει.
Οι «Μαλδίβες» και ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος σε ασπρόμαυρο φιλμ.
Επίσης, ο Ντάνιελ Μπόλντα και ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος ήταν εκεί μετά την ταινία τους για να μιλήσουν με το κοινό. Αν και οι συγκεκριμένοι προτιμούσαν τη συζήτηση πρόσωπο με πρόσωπο έξω από την αίθουσα, δεν παρέλειψαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις και μέσα στην αίθουσα. Στην ερώτηση «γιατί να κάνει κάποιος μια ασπρόμαυρη ταινία όταν τα χρώματα μπορούν να δώσουν τόσα πολλά;», η απάντηση του σκηνοθέτη ήταν πως «οι σκύλοι βλέπουν ασπρόμαυρα» και πως για εκείνον «τα βουνά τον χειμώνα δεν έχουν τόσο χρώμα» – και νομίζω πως αυτή ήταν μια πολύ πετυχημένη προσωπική επιλογή για μια πολύ προσωπική ταινία.
Φυσικά, δεν μπορώ να παραλείψω τον Ορέστη Ανδρεαδάκη, που ήταν εκεί σε κάθε προβολή και συνέντευξη, από το πρωί μέχρι το βράδυ, και είχε μόνο καλά λόγια και θετικότητα να προσφέρει σε όλους. Στην προβολή για τις «Μαλδίβες», είπε πως «Αυτό που μου αρέσει πολύ είναι όταν η δεύτερη προβολή μιας ταινίας είναι γεμάτη, γιατί σημαίνει πως η φήμη έχει μεταφερθεί από στόμα σε στόμα και ακόμα περισσότερος κόσμος θέλει να την δει».
Ο Uberto Pasolini, ένας από τους επίσημους καλεσμένους του φετινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στη συνέντευξη Τύπου για την επερχόμενη ταινία του, “The Return”, μίλησε για τον τρόπο που πιστεύει πως «πρέπει» να γίνεται το σινεμά. «Το μυστικό του να κάνεις μια ταινία είναι να μη σκέφτεσαι όλα τα πράγματα που δεν θέλεις να κάνεις – ακόμα κι αν σου λένε πως έτσι πρέπει να γίνει – αλλά να σκέφτεσαι όλα εκείνα που θέλεις να κάνεις». Μέσα στις λέξεις του, λες και διέκρινα την ίδια την ψυχή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: ταινίες και δημιουργούς, παραγωγές και ανθρώπους που θέλουν να κάνουν σινεμά, να διηγηθούν ιστορίες, να δημιουργήσουν χαρακτήρες και κόσμους που να χωράνε όλα όσα θέλουν να εκφράσουν. Και το Φεστιβάλ είναι εκεί, για να τους δώσει τον χώρο και, κάποιες φορές, τα μέσα να το καταφέρουν.
Αυτό κατάλαβα από το Φεστιβάλ. Σου ψιθυρίζει, με έναν τρόπο, να κάνεις το σινεμά που θέλεις, όχι αυτό που έκαναν οι προηγούμενοι. Να πεις όσα θες και να πάρεις ρίσκα. Έχει μια αίσθηση ελευθερίας που λίγα πράγματα και διοργανώσεις αυτού του βεληνεκούς έχουν καταφέρει να προσφέρουν. Από τους ανθρώπους που γνώρισα ως τις ταινίες που είδα, η Θεσσαλονίκη με άφησε για ακόμη μία φορά τρομερά γεμάτη και κατόρθωσε να με εκπλήξει ξανά. Η δυνατότητα να δεις κάτι σπάνιο, καινούριο ή σπουδαίο και η αμεσότητα που σου δίνεται, είναι όλα όσα κρατώ από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πλέον ξέρω πως θα πηγαίνω πιο συχνά σινεμά και δεν θα βλέπω τα τρέιλερ των ταινιών, γιατί κατάλαβα ότι περισσότερο με περιορίζουν παρά με βοηθούν στην επιλογή. Μέχρι του χρόνου, λοιπόν, ή μέχρι τον Μάρτιο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, αποχαιρετώ τη Θεσσαλονίκη, το Φεστιβάλ και τους ανθρώπους του, αλλά ποτέ δεν αποχαιρετώ τις ταινίες.
