Μετά το πάρτι: Το Εθνικό ανοίγει έναν διάλογο με τους εφήβους για τον ψηφιακό εκφοβισμό

Ζούμε σε μια εποχή όπου ο ψηφιακός εκφοβισμός αφορά, δυστυχώς, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της χώρας. Είναι κάτι που συμβαίνει είτε το παραδεχόμαστε και μιλάμε ανοιχτά γι’ αυτό είτε όχι. Στον δημόσιο διάλογο το κρίσιμο αυτό ζήτημα αναδεικνύεται μόνο όταν τα πράγματα έχουν πάρει άσχημη τροπή. Ακόμα και τότε, ωστόσο, αφήνεται εκ νέου στην άκρη αρκετά εύκολα.

Στην Εφηβική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η σκηνοθέτρια Γιολάντα Μαρκοπούλου και η συγγραφέας Μαρία Ζαβάκου, επιμένουν να κρατήσουν ανοιχτό αυτόν τον δημόσιο διάλογο, απευθυνόμενες, πρωτίστως, στους πιο ευάλωτους αποδέκτες – ή συχνά αυτουργούς (φυσικοί ή ηθικοί)- αυτού του είδους διαδικτυακής βίας. Τους εφήβους.

Η παράσταση «Μετά το Πάρτι», η οποία παρουσιάζεται στο Θέατρο Rex – Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη», υπήρξε καρπός πολύμηνης έρευνας πάνω στο ακανθώδες ζήτημα του ψηφιακού εκφοβισμού, σε συνεργασία με πάσης φύσεως ειδικούς, ψυχολόγους, εγκληματολόγους, δημοσιογράφους και επιστήμονες τεχνητής νοημοσύνης αλλά και μέσα από τη συνομιλία με εφήβους που έχουν βιώσει τέτοιου είδους περιστατικά και μοιράστηκαν τις ιστορίες τους.

«1 στα 33 άτομα στην Ελλάδα έχουν υποστεί διαδικτυακό μπούλινγκ», μάς ενημερώνει η συγγραφέας του έργου Μαρία Ζαβάκου, «και αυτά τα ποσοστά προκύπτουν μόνο από όσους μιλάνε γι΄αυτό. Υπάρχουν άλλα τόσα που αρνούνται να καλέσουν τη δίωξη». Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που, μαζί με τη Γιολάντα Μαρκοπούλου, επέλεξαν να καταπιαστούν με το συγκεκριμένο θέμα: «Η παράσταση ανοίγει έναν διάλογο. Αυτός ήταν ο σκοπός μας από την αρχή. Να μην παραμείνει το πρόβλημα πίσω από τις κλειστές πόρτες». 

Από αυτή τη διαδικασία «γεννήθηκε» μια ιστορία ενηλικίωσης ενταγμένη στα νέα δεδομένα που φέρνει η ψηφιακή εποχή. Μια φήμη -που ξεκίνησε φαινομενικά αθώα- στέκεται ικανή να φέρει τα πάνω κάτω στις ζωές πέντε εφήβων και του περίγυρου τους. Μια νεαρή μαθήτρια πέφτει θύμα εκδικητικής πορνογραφίας και η κατάσταση εκτροχιάζεται.

Μέσα από το πρίσμα του ψηφιακού εκφοβισμού και των αλυσιδωτών αντιδράσεων, οι οποίες παίρνουν τη μορφή «χιονοστιβάδας» που σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμα τους, εξετάζονται τα κίνητρα των εμπλεκόμενων, η αντιμετώπιση και η στάση τους, οι επιπτώσεις των πράξεων τους. Αναδεικνύονται θέματα που έχουν να κάνουν με τους κινδύνους του διαδικτύου, την ψυχική υγεία, την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου της βίας, τη σιωπή και τη συγκάλυψη, τη φιλία και την εμπιστοσύνη, την ανάγκη για επικοινωνία και αποδοχή, τον έρωτα στην πιο πρώιμη μορφή του, την εκμετάλλευση και την (αυτό)εξαπάτηση, τον φόβο της μοναξιάς και της απομόνωσης, την οργή και το αίσθημα εκδίκησης ως τον χειρότερο σύμβουλο.

«Αν υπάρχει μια ιδέα που διαπνέει όλο το έργο είναι ότι, όταν απαντάμε στη βία με βία, μόνο χειρότερα θα γίνουν τα πράγματα. Ο κύκλος της βίας είναι ατέρμονος και κάποια στιγμή θα πρέπει να πούμε “Στοπ εδώ! Θέλω κάτι να αλλάξει!”», σχολιάζει η Μαρία Ζαβάκου. 

Για τη Γιολάντα Μαρκοπούλου, όταν ανοίξει αυτός ο κύκλος διαδικτυακής βίας οι διαστάσεις που παίρνει είναι ανεξέλεγκτες: «Οι τρόποι με τους οποίους, πλέον, γίνεται το μπούλινγκ, έχουν αλλάξει. Τα μέσα, η ταχύτητα, η ραγδαία διάδοση του, το πόσο δημόσιο είναι όλο αυτό, το καθιστά πιο δύσκολο στη διαχείριση του». Η ίδια αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα το αποτυπώνει πολύ εύστοχα στην παράσταση της μέσα από έναν καταιγιστικό ρυθμό που σου δίνει την αίσθηση πως σε μια μόνο στιγμή, με το απλό πάτημα ενός κλικ, μπορεί εύκολα να χαθεί κάθε έλεγχος και ο πόνος που θα προκαλέσεις στους γύρω σου να είναι μεγάλος.

«Αισθάνομαι ότι τα σημερινά παιδιά παγιδεύονται σε μια μορφή επικοινωνίας όπου πάντα θα υπάρχει ένα φράγμα ανάμεσα στους ίδιους και τον συνομιλητή τους. Αν υπάρχει θυμός δεν θα εκφραστεί πρόσωπο με πρόσωπο αλλά μέσω ενός μηνύματος. Και εδώ έρχεται το θέατρο να δώσει τη δυνατότητα μιας δράσης-αντίδρασης, να πουν τα παιδιά “Ωραία, μπορούν να γίνουν και αλλιώς τα πράγματα”. Αυτού του είδους η δια ζώσης επαφή κάνει για εμένα τη διαφορά. Μπορεί να επιλύσει ένα πρόβλημα ή να βοηθήσει έναν άνθρωπο να ξεπεράσει το τραύμα», εξηγεί η σκηνοθέτρια.

Γιολάντα Μαρκοπούλου και Μαρία Ζαβάκου δεν έρχονται να επιρρίψουν ευθύνες κουνώντας το δάχτυλο: «Μέσα στο έργο δεν υπάρχει θύτης και θύμα με την αυστηρή έννοια», δηλώνει η συγγραφέας, «Το κάθε παιδί μπορεί να είναι εξίσου θύμα και θύτης». 

Και αυτό το κατάφεραν, όπως συμπληρώνει η σκηνοθέτρια, προσδίδοντας στο έργο μια αίσθηση μυστηρίου και συνεχόμενων ανατροπών: «Πρόκειται για μια ιστορία όπου δεν είναι ξεκάθαρο από την αρχή τι ακριβώς έχει γίνει, ποιος το έκανε, γιατί το έκανε, πότε το έκανε».

Επίσης, δίνει τη δυνατότητα να ανοίξει μια δευτερεύουσα αλλά εξίσου σημαντική συζήτηση σχετικά με το προφίλ του εκάστοτε θύματος. Για τη Μαρία Ζαβάκου είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα, ανεξάρτητα από το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο ή τον χαρακτήρα: «Θέλαμε να μιλήσουμε για εκείνο το κομμάτι της έμφυλης βίας όπου στο μυαλό κάποιων μια πράξη δικαιολογείται επειδή το κορίτσι φορούσε κοντή φούστα ή ήταν προκλητική ή είχε το θάρρος της γνώμης της». Και πράγματι, μέσα από την αποφυγή της σκιαγράφησης των χαρακτήρων στη λογική του «άσπρου-μαύρου», οι δύο δημιουργοί δεν θα μπορούσαν να στείλουν πιο ηχηρό μήνυμα ότι ένα θύμα δεν χρειάζεται να έχει συγκεκριμένο χαρακτήρα και συμπεριφορά για να γίνει πιστευτό και να αξίζει τη στήριξη μας.

Άλλωστε για τη Γιολάντα Μαρκοπούλου ήταν ουσιώδες να μην λειανθούν οι γωνίες: «Πρέπει να βγουν στην επιφάνεια όλες οι πτυχές. Όσο σκληρές οι σκοτεινές και αν είναι. Να μπορούν να ταυτιστούν τα παιδιά, να βρουν ένα κομμάτι του εαυτού τους μέσα στον εκάστοτε ήρωα, να κοιτάξουν στα μάτια την πραγματικότητα και να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεων τους. Γι’ αυτό η τέχνη αποτελεί μια συναρπαστική διέξοδο, γιατί σου δίνει την ευκαιρία να σκεφτείς, να προβληματιστείς, να κρίνεις, να εμπλακείς σε έναν διάλογο, να πράξεις κατά κάποιον τρόπο». 

«Υπάρχουν αλλά έχει να κάνει με τα όρια που θέτεις. Καλώς ή κακώς τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες δεν είναι πάντα οριοθετημένα, λόγω και του νεαρού της ηλικίας τους ή το σχολικό και οικογενειακό τους περιβάλλον», εξηγεί η Γιολάντα Μαρκοπούλου. Και σε αυτό το σημείο είναι που η παράσταση απευθύνεται και στο ενήλικο κοινό, ιδιαίτερα στους γονείς: «Δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι οι γονείς είναι ενημερωμένοι για το τι συμβαίνει στον διαδικτυακό κόσμο και κατ΄ επέκταση ότι είναι πάντα σε θέση να βοηθήσουν όταν προκύπτει ένα πρόβλημα ή και να το προλάβουν ακόμη. Με την παράσταση μας θέλουμε να τους ανοίξουμε μια χαραμάδα».

Όλα αυτά, φυσικά, με μια ψύχραιμη ματιά, που αποφεύγει τους αφορισμούς και τη δαιμονοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου εν γένει: «Είναι ο τρόπος χειρίζεσαι κάτι που θα κάνει τη διαφορά», υπογραμμίζει η Γιολάντα Μαρκοπούλου, ενώ με τη σειρά της η Μαρία Ζαβάκου προσθέτει πως το έργο θέτει ένα καίριο ερώτημα: «Πότε η χρήση γίνεται κατάχρηση»;

Η Γιολάντα Μαρκοπούλου, μαζί με ένα δίκτυο γνώριμων της συνεργατών, τους Αριστοτέλη Καρανάνο και την Αλεξάνδρα Σιάφκου στα σκηνικά και τα κοστούμια, τον Αλέκο Αναστασίου στους φωτισμούς, την Πατρίσια Απέργη στην κινησιολογία, τον David Blouin στον μουσικό-ηχητικό σχεδιασμό και την Ερατώ Τζαβάρα στον σχεδιασμό βίντεο, δημιούργησε μια πολυμεσική παράσταση που αποτελεί «μια εμβυθιστική εμπειρία, μέσα από μια γλώσσα που ταυτόχρονα είναι κινηματογραφική αλλά και αυτή που παρακολουθούν οι έφηβοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις σειρές». Αυτή η «γλώσσα» των εφήβων, στο «Μετά το Πάρτι», γίνεται ορατή τόσο μέσα από το οπτικό και ακουστικό αποτέλεσμα όσο και από τη χρήση ενός εφηβικού “slang” μέσα στο κείμενο.

Συνοδοιπόροι της, σε αυτή την προσπάθεια, ένας θίασος νεαρών ηθοποιών, οι Ασημίνα Αναστασοπούλου, Θεμιστοκλής Μαλεσάγκος, Μιχαήλ Μελίσσης, Ελένη Μιχαηλίδου και Βιβή Φωτοπούλου. Άλλωστε, όπως μάς ενημερώνει η σκηνοθέτρια, το αποτέλεσμα υπήρξε μια συλλογική προσπάθεια που διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των προβών: «Ένα έργο απαιτεί μια κάποια τριβή, σαν να μπαίνεις σε εργαστήριο. Και αυτό που κάναμε εμείς είναι μια δουλειά εργαστηρίου. Βουτήξαμε μέσα στο θεατρικό έργο, δουλέψαμε πάνω σε αυτό, διαμορφώσαμε τον σκηνικό κόσμο, εξερευνήσαμε τα θέματα που μας αφορούν και βρήκαμε μια κοινή γραμμή. Πρέπει να δώσεις χώρο και χρόνο σε μια τέτοια διαδικασία ώστε να ακουστεί η φωνή όλων των ανθρώπων που εμπλέκονται στη δημιουργία της παράστασης. Με αυτό τον τρόπο παρουσιάζεις μια δουλειά που είναι ταυτόχρονα συνεκτική και πολυδιάστατη».