Παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας στο Εθνικό: Για τους ανθρώπους της διπλανής θέσης

Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, το 27% του πληθυσμού εμφανίζει κάποια μορφή αναπηρίας. Στην Ελλάδα, αυτό το ποσοστό σε σύνολο πληθυσμού υπολογίζεται στο 23,1% – ενώ, ανάμεσα τους, ένας στους δέκα συνανθρώπους μας εμφανίζει κάποια σοβαρή μορφή αναπηρίας. Στοιχεία ικανά για να μας οδηγήσουν στο ασφαλές συμπέρασμα πως τα άτομα με αναπηρία είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Είναι καιρός να γίνουν και άνθρωποι της διπλανής θέσης.

Η πρόσφατη ανακοίνωση του Εθνικού Θεάτρου για τον φετινό διπλασιασμό των παραγωγών του που τελούνται σε συνθήκη καθολικής προσβασιμότητας με την αποκλειστική χορηγία της Alpha Bank έρχεται ως συνέχεια της περσινής δέσμευσης να αυξηθούν οι συμπεριληπτικές παραστάσεις. Και μάλιστα, σημειώνοντας μεγάλη ανταπόκριση από άτομα που, σχεδόν ποτέ, μέχρι σήμερα, δεν φτάνουν στο ταμείο του θεάτρου.

Στις πρώτες παραστάσεις του φετινού κύκλου καθολικής προσβασιμότητας που δόθηκαν στις 15 και 16 Νοεμβρίου, τα ¾ της παραγωγής του Μικρού Εθνικού «Τα γενέθλια» συμπληρώθηκαν από θεατές με οπτική, ακουστική ή κινητική αναπηρία, μαρτυρώντας τη μεγάλη ανάγκη που παραμένει ανικανοποίητη σε αυτές τις κατηγορίες κοινού – και δη σε μια Αθήνα που, κατά τα άλλα, χαρακτηρίζεται από θεατρικό πληθωρισμό.

Πλάνο από την παράσταση “Τα γενέθλια” που τελέστηκε με συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας.

Μετά τις πρώτες απόπειρες που είχαν γίνει πιλοτικά επί καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Στάθη Λιβαθινού το 2017 και το 2018 και τώρα, πιο συστηματικά, επί θητείας Γιάννη Μόσχου φαίνεται ότι καταβάλλεται μια πιο μεθοδική προσπάθεια προκειμένου να εδραιωθεί ο θεσμός της καθολικής προσβασιμότητας για όλες τις παραγωγές του Εθνικού και σε όλη τη διάρκεια της σεζόν.

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Γιάννης Μόσχος αναγνωρίζει φυσικά πως, παρά την αύξηση παραστάσεων και την ιδιαίτερα ενθαρρυντική αύξηση κοινού, οι ελλείψεις του οργανισμού στον τομέα αυτόν παραμένουν μεγάλες. «Η απουσία πόρων που θα καλύπτουν σταθερά, σε όλη τη διάρκεια της θεατρικής περιόδου, τις ανάγκες καθολικής προσβασιμότητας είναι ο λόγος που και εμείς και, φαντάζομαι, όλες οι προηγούμενες καλλιτεχνικές διευθύνσεις δεν είχαν προχωρήσει στη θεσμοθέτηση της. Το Υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να παρέχει ειδικό, ξεχωριστό κονδύλι στους δημόσιους παραστατικούς οργανισμούς για να μπορούν να ανταποκριθούν στο κόστος των παραστάσεων αυτών, αποφεύγοντας το σενάριο της αύξησης τιμής των εισιτηρίων».

Γραφή Μπράιγ με οδηγίες για τις παραστάσεις του Εθνικού.

Για την ώρα, το χορηγικό πρόγραμμα «Πολιτισμός για όλους» της Alpha Bank που στηρίζει πολλούς παραστατικούς οργανισμούς (Εθνική Λυρική Σκηνή, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης) της χώρας προς την ίδια κατεύθυνση αναλαμβάνει να καλύψει τα κόστη των επτά παραγωγών του Εθνικού Θεάτρου. «Επιδίωξη μας είναι να δουλέψουμε, ώστε κάθε παράσταση στην πρώτη σκηνή της χώρας να είναι προσβάσιμη σε όλες και όλους. Ξέρουμε ότι απέχουμε πολύ από αυτό, γι’ αυτό και θα συνεχίσουμε την προσπάθεια. Γιατί βλέπουμε ότι η απόφαση μας επιβεβαιώνεται. Το κοινό σταδιακά χτίζεται», τονίζει η Επικεφαλής Εταιρικής Υπευθυνότητας της Alpha Bank, Ρούλη Χριστοπούλου, αναγνωρίζοντας την άλλη προβληματική πτυχή που χαρακτηρίζει την ζωή ενός αναπήρου στη χώρα μας, την αποσπασματικότητα. «Υπάρχει μεγάλη δυσπιστία στις κοινότητες των αναπήρων και είναι λογικό. Έχουν χορτάσει από πυροτεχνήματα. Όμως, στην περίπτωση του Εθνικού βλέπουμε ότι το εγχείρημα συμβαίνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ελπίζουμε οι άνθρωποι που ήρθαν πέρυσι να έρθουν και φέτος και οι καλές εμπειρίες να πολλαπλασιάζονται».

Κι έτσι ενώ οι επόμενες προσβάσιμες παραστάσεις του Εθνικού έρχονται με «To σχολείο των γυναικών» στις 6, 7 και 8 Δεκεμβρίου σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Μυλωνά και για την παιδική παραγωγή «Ο Νιλς Χολγκερσον, η Λιλίκα και τα τέσσερα Π» στις 8 και 9 Φεβρουαρίου, μαζί έρχεται η δυνατότητα για ανατροφοδότηση των καλύτερων δυνατών πρακτικών. Η κ. Χριστοπούλου αναφέρει την προσωπική της εμπειρία να περπατήσει από το Rex μέχρι το Μετρό με ένα ζευγάρι θεατών με προβλήματα όρασης που παρακολούθησε «Τα γενέθλια» «για να μάθουμε από αυτούς. Δεν θέλουμε να σχεδιάζουμε ένα πρόγραμμα από αρτιμελείς προς άτομα με αναπηρία, αλλά να συμπράττουμε αφομοιώνοντας την εμπειρία τους και αν είναι δυνατόν να προβλέπουμε πράγματα που τώρα, ίσως, δεν λειτουργούν σωστά» εξηγεί. Στα άμεσα σχέδια της Alpha Bank είναι η κάλυψη κόστους για την εκπαίδευση όλου του προσωπικού του Εθνικού Θεάτρου απέναντι σε άτομα με αναπηρία, καθώς κάθε ομάδα έχει διαφορετικές ανάγκες και απαιτεί ξεχωριστή διαχείριση και υποστήριξη.

Από τη διαδικασία απτικής ξενάγησης πριν την παράσταση.

Στις παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας, τα άτομα με αναπηρία προσέρχονται νωρίτερα στην αίθουσα για να υπάρξει σχετική προετοιμασία. Λόγου χάρη, οι θεατές με προβλήματα όρασης μπορεί να μπουν με σκυλιά-συνοδούς στο θέατρο ή πρέπει να συμμετέχουν στην διαδικασία απτικής ξενάγησης κατά την οποία ανεβαίνουν στη σκηνή αγγίζουν τα πρόσωπα, τα κοστούμια των ηθοποιών και τα σκηνικά ώστε να πλάσουν μέσα από την αίσθηση της αφής τον κόσμο της παράστασης που μόνο θα ακούσουν. Αντίστοιχα, οι θεατές με προβλήματα ακοής θα προμηθευτούν τον ακουστικό εξοπλισμό τους, είτε θα καλυφθούν από την νοηματική στην ελληνική γλώσσα και τον υπερτιτλισμό.

«Είναι ένα πολύ συνεργάσιμο κοινό και άπαντες πολύ τυπικοί», παρατηρεί η υπεύθυνη υποδοχής κοινού του Εθνικού Θεάτρου, Θεοδώρα Βασιλάκη. Η διευθύντρια σκηνής του Εθνικού Θεάτρου, Αναστασία Διαμαντοπούλου, με τη σειρά της, μιλάει για τους θεατές με αναπηρία «ως τους πιο συνειδητούς θεατές που έχω γνωρίσει και τα πιο συγκινητικά μάτια που έχω συναντήσει στις πλατείες του θεάτρου», χαρακτηρίζοντας τις καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις ως την, πλέον, ουσιαστική επαλήθευση της σχέσης του θεάτρου με το κοινό του. «Για μένα, το θέατρο υφίσταται όταν επικοινωνεί με όλους και όλες. Μόνο τότε αντιλαμβάνομαι πως είναι πραγματικά προσβάσιμο», επισημαίνει.

Το φορτισμένο κλίμα που επικράτησε κατά τις βραδιές της 15ης και 16ης Νοεμβρίου, όπως το βίωσε το προσωπικό του θεάτρου, ήταν επίσης καθολικό. «Καταλαβαίνουμε τη σημασία αυτής της δυνατότητας που δίνεται σε μια τέτοια παράσταση και προσπαθούμε να είμαστε κοντά σε αυτές τις ομάδες θεατών με διακριτικότητα. Βλέπουμε θεατές με τέτοια λαχταρά για πράγματα που όσοι δεν έχουμε αναπηρία δεν δίνουμε την πρέπουσα σημασία», προσθέτει η Θεοδώρα Βασιλάκη.

Όλες οι παραστάσεις ανεβαίνουν με μικτό κοινό, «γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ενσωμάτωση αν οργανώναμε παραστάσεις με ειδικά χαρακτηριστικά», όπως διευκρινίζει η Ρούλη Χριστοπούλου από την Alpha Bank.

Το αίτημα για θεσμοθέτηση των παραστάσεων καθολικής προσβασιμότητας διατυπώνεται από όλους. @unsplash

Παρά, λοιπόν, τα νηπιακά βήματα του εγχειρήματος, το έτερο μεγάλο κέρδος του είναι η συνύπαρξη, ο συγχρωτισμός και η αφομοίωση. «Νομίζω όλοι μέσα στην αίθουσα καταλαβαίνουμε ότι αυτή η παράσταση έχει αξία όταν συμβαίνει με τους αυτούς τους όρους», υπερθεματίζει η Αναστασία Διαμαντοπούλου. Γνώστρια της νοηματικής γλώσσας, δεν θα ξεχάσει την πρώτη φορά που ένιωσε τη δύναμη της επικοινωνίας συνομιλώντας με μια κωφή κοπέλα στο Μετρό. «Μου έκανε νόημα πως φορούσα ένα ωραίο φόρεμα και όταν της απάντησα στη νοηματική, όταν κατάφερα να επιστρέψω την επικοινωνία, έλαμψαν τα μάτια της. Τότε συνειδητοποίησα τη μαγική δύναμη της συμπερίληψης και δεν θα ησυχάσω μέχρι την ημέρα που η προσβασιμότητα στο θέατρο θα είναι κανονικότητα κι όχι μια έκτακτη συνθήκη. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να ενταχθούν πάγια στον προγραμματισμό του Εθνικού Θεάτρου κι όχι να βρίσκονται στην καλή πρόθεση της εκάστοτε διεύθυνσης. Εξάλλου, τα τεχνολογικά μέσα είναι τόσο προχωρημένα που μπορούν να κατεβάσουν τα κόστη τους».

Στις παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας του Εθνικού προσέρχονται θεατές με ακουστική, οπτική ή κινητική αναπηρία, και νοητική στέρηση.

Έστω γι’ αυτές τις επτά παραστάσεις που θα ανεβάσει το Rex στις αίθουσες του, μπορούμε να μιλάμε για μια συνθήκη η οποία παράγει δημοκρατία. Γιατί, στ’ αλήθεια, είναι ελάχιστοι οι πολιτιστικοί φορείς στην πόλη όπου ενδυναμώνουν συστηματικά την ανοιχτή συνύπαρξη ανθρώπων με ακουστική, οπτική ή κινητική αναπηρία, νοητική στέρηση και με το υπόλοιπο κοινό σε μια αίθουσα. «Ευτυχώς, το θεατρικό κοινό είναι ένα συμπεριληπτικό κοινό και, σε γενικές γραμμές, ανοιχτό στη διαφορετικότητα», όπως παρατηρεί και η κ. Βασιλάκη. «Μακάρι αυτό που συμβαίνει για δύο ώρες στο Εθνικό να ήταν ένα μοντέλο συνύπαρξης και για τον έξω κόσμο».