«Monólogo colectivo»: Μια κινηματογραφίστρια στρέφει το βλέμμα της στην μοναδική σχέση ζωών και ανθρώπων στην Αργεντινή

«Eres todo lo bueno de este mundo»/«You are everything that’s good in this world»/«Είσαι ό,τι καλό υπάρχει σε αυτό το κόσμο». Η γυναίκα στην οθόνη κοιτάει κατάματα την Amaru (μία μαϊμού) και επαναλαμβάνει πολλές φορές την παραπάνω φράση. Λες και μιλάει στο σκύλο ή την γάτα της ή ακόμα, στο παιδί της. Και κατά κάποιο τρόπο σε εκείνο μιλάει – και έχει τόσο δίκιο. 

Η Jessica Sarah Rinland είναι σκηνοθέτρια, γνωστή για τα έργα της που εξερευνούν θέματα όπως η οικολογία, η συντήρηση και οι πολύπλοκες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και τον φυσικό κόσμο.

Το «Monólogo colectivo», ή αλλιώς «Συλλογικός Μονόλογος» (2024), είναι η τελευταία δουλειά της Jessica Sarah Rinland. Μία Αργεντινο-Βρετανή σκηνοθέτρια που έχει αφιερώσει τη δουλειά της στην τέχνη που αναδεικνύει τη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπου. Έχει ασχοληθεί με τη φωτογραφία και τη ζωγραφική, αλλά όπως φαίνεται, ο κινηματογράφος είναι εκείνος που της δίνει τα καλύτερα μέσα για να επικοινωνήσει όσα θέλει. Σύμφωνα με την ίδια αλλά και σύμφωνα με τα έργα της, στόχος της πάντα είναι ο διάλογος, η επικοινωνία και η υπενθύμιση για την οικολογική και πολιτιστική διατήρηση του κόσμου, της φύσης και της ιστορίας όπως την ξέρουμε. Μία δημιουργός που θέλει να μιλήσει για τη φύση, τα ζώα και την ασταμάτητη σχέση που έχουν οι άνθρωποι με εκείνα, την ανάγκη για αυτό, αλλά και τις συνέπειες αυτού – μέσα από μία φιλμ κάμερα 16 mm. Γιατί το ζήτημα της αισθητικής και της τέχνης, αλλά και της ιστορίας είναι επίσης σημαντικό και παρόν με κάθε τρόπο στη δουλειά της.

Ο «Συλλογικός Μονόλογός» της είναι από εκείνα τα ντοκιμαντέρ που, ενώ έχουν πολύ συγκεκριμένη θεματική και μήνυμα, είναι γυρισμένα με τέτοιο τρόπο που αφήνουν τον θεατή να προβάλλει πολλές δικές του σκέψεις, απορίες ή απώλειες. Δεν είναι γεμάτο πληροφορίες, στατιστικά στοιχεία ή συνεντεύξεις μπροστά στην κάμερα. Δεν υπάρχει καμία σύσταση για το ποιοι είναι οι άνθρωποι που μας μιλούν. Η ματιά της Rinland μας κατευθύνει από τα κέντρα διάσωσης ζώων και τους δρόμους της Αργεντινής σε ζωολογικούς κήπους, η ιστορία των οποίων ξεκινάει στα τέλη του 19ου αιώνα. Η κάμερά της, με φιλμ 16mm, ακολουθεί τους ανθρώπους – κάποιες φορές από μακριά, κάποιες από πολύ κοντά, και άλλες φορές μέσω των καμερών παρακολούθησης που καταγράφουν τα ζώα. Οι φροντιστές, οι άνθρωποι που βρίσκονται πάντα εκεί, εμφανίζονται και εξαφανίζονται από την οθόνη χωρίς σενάριο ή συγκεκριμένες σκηνοθετικές οδηγίες.

Οι επισκευές που λαμβάνουν χώρα στον ζωολογικό κήπο έχουν συγκεκριμένο πρόγραμμα. Τα μηχανήματα που προκαλούν πολύ θόρυβο χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες φορές την εβδομάδα ώστε η καθημερινότητα των ζώων να διαταραχτεί όσο το δυνατό λιγότερο.

Τώρα που το σκέφτομαι, αυτή η ταινία δεν έχει πολλούς διαλόγους. Από τα 104 λεπτά της διάρκειάς της, ίσως στη μισή ταινία να υπάρχουν λόγια. Κάποιος θα μπορούσε να πει πως μια ταινία μόνο με πλάνα φύσης, πόλης, ζώων ή εργοταξίων για τις επισκευές σε έναν ζωολογικό κήπο θα ήταν βαρετή. Αυτή η ταινία, όμως, είναι οτιδήποτε άλλο παρά βαρετή. Το ταλέντο και η μαεστρία της Rinland πίσω από την κάμερα, όπως και η αλήθεια που αποκαλύπτεται μπροστά της, σε καθηλώνουν και σε κάνουν να μην μπορείς να πάρεις το βλέμμα σου από την οθόνη. Ναι, το ζήτημα των έγκλειστων ζώων, των ανθρώπων που παλεύουν καθημερινά να τα φροντίσουν, να μπουν στον δικό τους κόσμο και να μην τα εξαναγκάσουν στον ανθρώπινο, είναι δύσκολο να συζητηθεί ακόμα και σήμερα. Κι όμως, η σκηνοθέτρια καταφέρνει να κάνει το ζήτημα πιο προσβάσιμο, με πλάνα αισθαντικά και γοητευτικά. Κατορθώνει να προσδώσει ευαισθησία στην ωμή ειλικρίνεια αυτών των θεμάτων.

Το ζήτημα της σχέσης του φυσικού τοπίου με τα είδη που το κατοικούν και τον άνθρωπο που επεμβαίνει είναι κάτι που, αν και σύνηθες, δεν είναι εύκολο στην αποτύπωσή του στη μεγάλη οθόνη. Τουλάχιστον, όχι με τρόπο που να είναι παραγωγικός για το κοινό που το βλέπει, και ίσως λίγο φιλοσοφικός. Η δημιουργός δεν θέτει τον άνθρωπο που παρακολουθεί το ντοκιμαντέρ απέναντι στις πράξεις του ανθρώπινου είδους, δεν νομίζω πως προσπαθεί να τον φέρει σε δύσκολη θέση δείχνοντάς του όλα όσα έχει “καταστρέψει”, όπως πολλές ταινίες ή ντοκιμαντέρ κάνουν όταν ασχολούνται με τέτοια θέματα. Απλά παρατηρεί τις σχέσεις μεταξύ των ειδών – άλογων και έλλογων – σε ένα πολύ συγκεκριμένο περιβάλλον, αλλά με απόλυτη ελευθερία στο πώς. Αυτή ακριβώς η ευκαιρία που δίνει στον θεατή είναι ίσως το σημαντικότερο στοιχείο της ταινίας.

Μία φροντίστρια ενός καταφυγίου, όταν μιλάει στους εθελοντές που πιθανόν θα συναναστραφούν με τα ζώα, τους προτρέπει να χρησιμοποιήσουν καθημερινά, χρήσιμα υλικά (π.χ. πλαστικά γάντια κ.λπ.) όπως θα τα χρησιμοποιούσε ένα ζώο που δεν έχει ιδέα τι σημαίνουν οι όροι: χρησιμότητα και χρηστικότητα. Τα αποτελέσματα είναι πολύ ενδιαφέροντα, όπως και η διαδικασία που καταλήγουν σε αυτά, η οποία θυμίζει την παιδική αθωότητα – την οποία διατηρούν, εν γένει, τα ζώα μέχρι το τέλος της ζωής τους. Αυτό, όμως, που με κέρδισε περισσότερο σε αυτό που έβλεπα, είναι η διαφορετική οπτική στα πράγματα. Κατηγορούμε τα ζώα ότι δεν καταλαβαίνουν, νευριάζουμε όταν δεν υπακούν, αλλά στην πραγματικότητα είμαστε εμείς, οι άνθρωποι, που κάνουμε το λάθος (ξανά). Η ταινία μας δείχνει ότι, αν ασχοληθείς λίγο παραπάνω, αν δώσεις χρόνο, υπομονή, αγάπη και τρυφερότητα, και δεις τα πράγματα λίγο διαφορετικά ή, τουλάχιστον, προσπαθήσεις, αντιλαμβάνεσαι πως δεν είναι το ζώο που δεν καταλαβαίνει, αλλά ο άνθρωπος. Καταλαμβάνουμε το περιβάλλον τους και σχεδόν πάντα προσπαθούμε να επιβληθούμε και να κανονικοποιήσουμε τον τρόπο σκέψης και κατανόησης που εμείς θεωρούμε σωστό, αγνοώντας πλήρως οτιδήποτε διαφορετικό. Σας θυμίζει κάτι;

Όπως και να έχει, το ντοκιμαντέρ/ταινία της Jessica Sarah Rinland θα προβληθεί στη μεγάλη οθόνη για τα ανθρώπινα μάτια, ως μέρος του προγράμματος του 13ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου Αθηνών, στην Αίθουσα Α της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, παρουσία της σκηνοθέτιδας. Για την ιστορία, η δουλειά της Rinland έχει διακριθεί και έχει παρουσιαστεί σε πολλά Φεστιβάλ ανά τον κόσμο (π.χ.Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Τορόντο κ.α.).  Αν αυτό το κείμενο σας δημιούργησε απορίες, σας έκανε να σκεφτείτε κάτι που δεν είχε έρθει στο μυαλό σας, ή αν απλώς θέλετε να δείτε μια εξαιρετικά σκηνοθετημένη δουλειά, σας προτείνω να κάνετε μια βόλτα στην Ταινιοθήκη το Σάββατο (14/12) και να δείτε μήπως βρείτε τη δική σας απάντηση στο τι σημαίνει ο «Συλλογικός Μονόλογος».