H Maria Cyber μάς αποκαλύπτει 5 πράγματα που δεν ξέραμε για εκείνη

Η φωτογράφος Mαρία Κατσικαδάκου, γνωστή ως Μαρία Cyber, είναι ιστορική μορφή της ελληνικής queer σκηνής και μια από τις πρώτες λεσβίες ακτιβίστριες της χώρας μας.

Η πρώτη μουσειακή της έκθεση που εγκαινιάζεται στις 14 Δεκεμβρίου στο ΕΜΣΤ,  συγκεντρώνει μια επιλογή εικόνων από το φωτογραφικό της αρχείο, που καταγράφει τη λεσβιακή ζωή στις δεκαετίες του 1990, 2000 και 2010.  Με αυτή την ευκαιρία μάς αποκαλύπτει κάποια πράγματα που δεν γνωρίζαμε για εκείνη.

Όλη αυτή η αρρενωπότητα, η δύναμη και ο τσαμπουκάς που διαφαίνονται είναι η ασπίδα προστασίας μου σε έναν τρομακτικό κόσμο, ο οποίος απαιτεί πολλά κουράγια για να βγεις εκεί έξω. Ειδικά όταν ήμουν μικρή σε ηλικία, το να πεις «είμαι λεσβία» και να νιώθεις όλες τις ενέργειες πάνω σου, ήταν πολύ έντονο. Το έκανα και το κάνω, αλλά μετά το πληρώνω πολύ άσχημα, με ψυχοσωματικά κλπ.

Δεν μπορώ να υποταχτώ απέναντί της. Με φρικάρει, με θυμώνει, με πληγώνει αφάνταστα. Αν μου έλεγες μια λέξη, μία πράξη που πρέπει να απαγορευτεί, θα σου έλεγα αυτόματα την αδικία. Έχω κάνει δυο χρόνια ψυχανάλυση μόνο για αυτό, για να μπορώ να το διαχειρίζομαι κάπως.

Δεν μπορώ να ζητάω χρήματα! Είναι το χειρότερό μου. Αναγκαστικά το κάνω, αλλά και πάλι θα ζητήσω τα μισά χρήματα στο τέλος. Μου είναι τρομερά δύσκολο να πάρω ένα ευρώ χωρίς να το ανταποδώσω και γενικά η σχέση μου με τα χρήματα «είναι τρύπια» αναφορικά με την δική μου τσέπη, καθώς είμαι τραγικά σπατάλη.Όχι σε λούσα σε εμένα, αλλά σε κεράσματα, σε δώρα.

Εκεί πέρασα την παιδική μου ηλικία, μεταξύ Α και Β Πειραιώς. Ο Πειραιάς είναι ένας μεγάλος μύθος στο κεφάλι μου. Ο μπαμπάς μου είναι από την Β Πειραιώς και η μαμά από την Καστέλλα. Οι ιστορίες που έχω ακούσει απο πιτσιρίκι και με κάποιες με νανούριζαν, έχουν δημιουργήσει ένα ονειρικό τοπίο στο κεφάλι μου. Αυτό σε συνδυασμό με τις συγκεχυμένες αναμνήσεις μου, έχει σαν αποτέλεσμα ένα παράδοξο παραμύθι με αλήθειες και πόνο.

Έχω άπειρους κανόνες στο κεφάλι μου σε σχέση με την υγιεινή σε βαθμό παρεξήγησης. Αλλα τολμώ να δοκιμάσω περίεργες γεύσεις. Γενικά σε όλη μου την ζωή από τη μία τολμώ και κάνω αδιανόητα παράτολμα πράγματα και από την άλλη μπλοκάρω και φοβαμαι σε άλλα. Το διαπίστωσαν και οι γιατροί μου. Μπορώ να κάθομαι στον μαγνητικό τομογράφο δυόμιση ώρες ακίνητη, αλλά από την άλλη φοβάμαι πολύ την νάρκωση.

Maria Cyber “Οui” Tel Aviv 2011

Τα πορτρέτα της Maria Cyber απαθανατίζουν προσωπικές στιγμές ανάμεσα σε φίλες και ερωτικές συντρόφους, εικόνες που διαφορετικά θα παρέμεναν φευγαλέες. Πολλές είναι παιγνιώδεις, υπονομεύοντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί φύλου και εξουσίας, ενώ άλλες απεικονίζoυν χαλαρές, ανεπιτήδευτες στιγμές ή διαπεραστικά, ευθύβολα βλέμματα στην κάμερα, πάντα με μια αίσθηση σεβασμού προς τις γυναίκες που φωτογραφίζει.

Υιοθετώντας στενά καρέ και κοντινά πλάνα, η Maria Cyber εστιάζει κυρίως στα άτομα παρά στον περιβάλλοντα χώρο, δημιουργώντας μια αίσθηση εγγύτητας, σύνδεσης και οικειότητας. Όπως περιγράφει η ίδια τη διαδικασία της: «Δεν αποτυπώνω το πρόσωπο• αποτυπώνω την ψυχή σε μία από τις εκφράσεις της».

Maria Cyber “More than a Smile”, Berlin 1992

Στα έργα της, η φωτογραφία εμπλέκεται σε έναν δυναμικό διάλογο με την queer οπτική κουλτούρα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη λεσβιακή ορατότητα. Απαθανατίζει γυναίκες εντός μιας συλλογικής queer μνήμης και συμβάλλει σε μια πολιτική του βλέμματος, (προ)καλώντας μας να επανεξετάσουμε τις έννοιες της αντίληψης, της εξουσίας, της μνήμης και της αναπαράστασης.

Οι φωτογραφίες της λειτουργούν ως πράξεις αντίστασης απέναντι στην αποσιώπηση, αποτυπώνοντας στιγμές που διαφορετικά θα χάνονταν στη λήθη. Συγκροτούν ένα οπτικό αρχείο του αγώνα μιας κοινότητας για αναγνώριση, καταγράφοντας όχι μόνο την εξωτερική εμφάνιση των υποκειμένων της, αλλά και στοχασμούς για τους εσωτερικούς τους κόσμους. Δεν πρόκειται για απλές εικόνες, αλλά για ιστορικά ντοκουμέντα που αποτυπώνουν την ουσία μιας εποχής, ενός τόπου και ενός κινήματος.

Maria Cyber: “Hungry Hearts”, Lesbian performance band from Norway, Oslo 2016

Έχοντας σπουδάσει φωτογραφία, γραφιστική, web design και κινηματογράφο, η Maria Cyber προσεγγίζει με το έργο της τη σεξουαλικότητα από ένα ευρύ φάσμα οπτικών γωνιών. Το 2000 λανσάρισε το lesbian.gr, που έγινε η μεγαλύτερη διαδικτυακή πλατφόρμα για λεσβίες στην Ελλάδα. Το 2007 ίδρυσε το πρώτο queer κινηματογραφικό φεστιβάλ της χώρας, Out view Film Festival: Athens International LGBTQ I FilmFestival. Επιπλέον, τον ίδιο χρόνο δημιούργησε το Mindradio.gr, τον πρώτο διαδραστικό διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό στην Ελλάδα, που τιμήθηκε το 2008 με το βραβείο «Χρυσός Ερμής» στην κατηγορία διαδικτύου.

Η Μaria Cyber εγκαινίασε επίσης τον περίφημο θεσμό πάρτι Cyber Dykes (1995-2006), που ξεκίνησε με εκδηλώσεις αποκλειστικά για γυναίκες και ο οποίος μεταμόρφωσε τα κατεξοχήν ετεροκανονικά, ανδροκρατούμενα κλαμπ σε δυναμικούς λεσβιακούς χώρους. Τα πάρτι αυτά συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία ασφαλών χώρων για τις λεσβίες στην Αθήνα, μια πόλη όπου η κοινότητα αυτή παρέμενε εν πολλοίς αόρατη την εποχή εκείνη. Πιο πρόσφατα, επηρεασμένη από τις προσωπικές της μάχες με τον καρκίνο και τον διαβήτη, έχει αποκτήσει μια ακόμα πιο ευρεία αίσθηση διαθεματικότητας στο έργο της, που εκτείνεται πέρα από τη σφαίρα της σεξουαλικότητας για να ασχοληθεί συνολικότερα με το σώμα και να επιστήσει την προσοχή σε θέματα ευθραυστότητας, πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, αναπηρίας και ικανότητας.

Το 2023 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Μια λεσβιακή ζωή (εκδόσεις Ροδακιό) που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Ειρήνη Δαφέρμου, τη Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη και την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη. Το βιβλίο περιέχει κείμενα και φωτογραφίες που ρίχνουν φως στην ζωή της ΜariaCyber. Περιλαμβάνει αφηγήσεις για τα παιδικά της χρόνια, τη σχέση της με τον πατέρα της, την εξέλιξη της λεσβιακής σκηνής στην Αθήνα και τις παρατηρήσεις της σε queer πρωτεύουσες, όπως είναι το Βερολίνο, το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες. Τα γραπτά της συμπληρώνονται από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό της, στο οποίο τεκμηριώνεται η λεσβιακή ζωή στην πάροδο των χρόνων.