Η «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη

«Κατέβα ουρανέ στη γη/ τα σκοτεινά μας βάραθρα να φέξεις/ να γίνει η αβάσταχτη σιωπή/ κραυγή, λυγμός και λέξεις». Η «Νέκυια» του κορυφαίου δημιουργού της ελληνικής ροκ σκηνής, Γιάννη Αγγελάκα, και του χορογράφου-αποκάλυψη στην Ευρώπη, Χρήστου Παπαδόπουλου, ξεκινά κατανυκτικά, υποβλητικά, μυστικιστικά σαν μια τελετουργική εμπειρία θέασης και ακρόασης της εμβληματικής ραψωδίας λ του ομηρικού έπους.

Μια «surround» ηχοτροπική κατάσταση δημιουργείται επί σκηνής για την κάθοδο στον Άδη του Οδυσσέα, ο οποίος, ακολουθώντας τις συμβουλές της Κίρκης, φεύγει με τους συντρόφους του προς τον Κάτω Κόσμο, ώστε να πάρει τον χρησμό από τον μάντη Τειρεσία για να επιστρέψει στην Ιθάκη.

Έχοντας ήδη γίνει sold out στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης τη σεζόν 2023-24, η «Νέκυια», αυτή η αταξινόμητη παράσταση μουσικής, θεάτρου, χορού, φωτός και αναλογίου παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης για τρεις παραστάσεις 14-16 Φεβρουαρίου, ως «μια αποκάλυψη», «ενα μαγικό διαλογικό κρεσέντο», «ό,τι αρτιότερο, ό,τι πιο συναρπαστικό, ό,τι πιο δηλωτικό και καθηλωτικό», «τόσο εκτυφλωτικά εθιστικό», «ένας ύμνος στη ζωή» – όπως γράφτηκε στον Τύπο.

Ένα ξεχωριστό ταξίδι ανάμεσα στο φως και τις σκιές, με συνοδοιπόρους τη μουσική σύνθεση του Αγγελάκα και τις εικόνες που δημιουργεί ο Παπαδόπουλος. Την αφήγηση από σκηνής αναλαμβάνουν η Όλια Λαζαρίδου και ο ίδιος ο Γιάννης Αγγελάκας. Μαζί με δύο μουσικούς, τέσσερις γυναικείες φωνές και τον ηχητικό σχεδιασμό του Coti Κ., μας οδηγούν στην άβυσσο της ανθρωπότητας, του εαυτού μας και, τελικά, της ζωής.

«Ξεκίνησα πριν 15 χρόνια να διαβάζω, με παρότρυνση της Όλιας Λαζαρίδου, τα ομηρικά έπη από τις μεταφράσεις του Δημήτρη Μαρωνίτη και μαγεύτηκα συνειδητοποιώντας πόσο πρωτοποριακά, πόσο μπροστά ακόμα κι από την εποχή μας είναι αυτά τα υπεράνθρωπα κείμενα. Θα μου πείτε, μετά τα 45 μου ανακάλυψα την Αμερική; Τι να κάνω; Η εμπειρία μου από το σχολείο και την “ελληνική” εκπαίδευση με είχαν απομακρύνει, όπως τους περισσότερους από μας, από το χρυσάφι τους. Ακόμα και σήμερα δεν χωράει στο μυαλό μου το πώς γίνεται αυτά τα πρώτα καταγεγραμμένα λογοτεχνήματα της αρχαιότητάς μας να φαντάζουν αξεπέραστα και να έχουν στοιχειώσει για τα καλά τον Δυτικό πολιτισμό και την παγκόσμια τέχνη (λογοτεχνία, κινηματογράφο κ.ά.). Η Όλια, πάλι, όταν είδε πως γοητεύτηκα απ’ όλα αυτά, μου πρότεινε να κάνουμε μουσική παράσταση τη Νέκυια. Ξεκίνησα πριν καμιά δεκαετία να δοκιμάζω ατμόσφαιρες, μαζί με τα κορίτσια του πολυφωνικού σχήματος Διώνη, που είχαμε συνεργαστεί στο σάουντρακ της Ψυχής Βαθιάς του Παντελή Βούλγαρη. Είχα ήδη φανταστεί τον τρόπο που ήθελα να γίνει και έτσι το εγκατέλειψα, μιας και αυτό που φαντάστηκα ήταν πολύπλευρο, πολυδάπανο και ουσιαστικά ανέφικτο για τα δεδομένα της χώρας μας. Με παρότρυνση, αυτή τη φορά, του Παύλου Παυλίδη, πήγα το φθινόπωρο του ‘22 στα γραφεία της Στέγης να προτείνω το παλιό σχέδιο της Νέκυιας. Εκεί έζησα μια εξωγήινη ή, μάλλον, εξωελληνική εμπειρία, όπου βρέθηκα με τρεις ανοιχτούς, ζεστούς και ευγενικούς ανθρώπους (την Αφροδίτη [Παναγιωτάκου], τον Δημήτρη [Θεοδωρόπουλο] και τη Θεοδώρα [Καπράλου]) να ακούν, να γοητεύονται και να ενεργοποιούνται με την ιδέα μου. Αργότερα, η Αφροδίτη, όταν ψάχναμε να βρούμε τον σκηνοθέτη της Νέκυιας, μου έστειλε το βίντεο του Larsen C, μιας χορευτικής παράστασης του Χρήστου Παπαδόπουλου που ως τότε δεν είχα ακούσει ούτε είχα δει τίποτα από αυτόν. Όταν τέλειωσε το βίντεο, χωρίς δεύτερη σκέψη και ενθουσιασμένος, απάντησα στην Αφροδίτη: “Αυτός είναι ο άνθρωπός μας! Εύχομαι να δεχτεί την πρότασή μας”».

«Ο Γιάννης Αγγελάκας, με τη μουσική του, μας προτείνει μια κατάβαση. Η Νέκυια είναι τόπος συνάντησης. Με αυτούς που έφυγαν και με τον εαυτό μας. Κατεβαίνουμε μαζί και εξερευνούμε τα σκοτάδια. Παίζουμε εκεί μέσα και γελάμε!»

«Μια βόλτα στον Άδη –που είναι η Νέκυια– και μάλιστα με την προοπτική της ανόδου ξανά στο φως, είναι μια πολύ ελκυστική προοπτική. Πόσο μάλλον όταν βρίσκεσαι στο πλάι ενός σύγχρονου ραψωδού των καιρών μας, όπως είναι ο Γιάννης Αγγελάκας. Χαίρομαι που, παρά τη μακρά μου πορεία στο θέατρο, υπάρχουν ακόμα πράγματα να μαθαίνω».

Μια μουσική κατάβαση σε ένα παράλληλο σύμπαν. Μια μουσική και αισθητική εμπειρία, η οποία μας ωθεί να αντιληφθούμε πόσο ιερός και σημαντικός είναι ο χρόνος που μας έχει δοθεί σε αυτή τη ζωή.

Μετάφραση: Γιώργος Ψυχουντάκης
Σύλληψη, Σύνθεση Μουσικής, Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γιάννης Αγγελάκας
Σκηνοθεσία: Χρήστος Παπαδόπουλος
Ελεύθερη Διασκευή & Πρωτότυποι Στίχοι: Γιάννης Αγγελάκας, Θεοδώρα Καπράλου
Ενορχήστρωση: Γιάννης Αγγελάκας, Ηλίας Μπαγλάνης
Σχεδιασμός Ήχου & Πρόσθετη Μουσική: Coti K.
Δραματουργική Επιμέλεια: Θεοδώρα Καπράλου
Σκηνικά: Κλειώ Μπομπότη
Σχεδιασμός Φωτισμών: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Βοηθός Φωτιστή: Μαριέττα Παυλάκη
Επιμέλεια Κοστουμιών: Ελευθερία Αράπογλου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ειρήνη Μπούνταλη
Βοηθός Σκηνογράφου: Μαριλένα Καλαϊτζαντωνάκη

Αφήγηση: Όλια Λαζαρίδου & Γιάννης Αγγελάκας

Μουσικοί:  Hλίας Μπαγλάνης (Πλήκτρα Πρόσθετη Μουσική), Νίκος Γιούσεφ (μουσικό πριόνι), Δημήτρης Σαλεπάκης (προηχογραφημένο modular synthesizer)

Φωνητικά: Γιώτα Κολιούση, Ειρήνη Κολιούση, Νεφέλη Μπραβάκη, Μυρτώ Σταυρακίδου-Ζάχου

Performers Φωτιστικής Εγκατάστασης: Παγώνα Μπουλμπασάκου, Αμαλία Κοσμά, Θέμις-Αριάδνη Ανδρεουλάκη, Ειρήνη Μπούνταλη

Μετάφραση υπερτίτλων στα Αγγλικά: Μέμη Κατσώνη
Ταυτόχρονος υπερτιτλισμός: Γιάννης Παπαδάκης
Παραγωγή – Εκτέλεση Παραγωγής: Wild Rose Productions / Γιώργης Δραγατάκης – Ευαγγελία Πετράκη

Υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση

O Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αναχωρούν από το παλάτι της Κίρκης με προορισμό τη χώρα των Κιμμερίων, όπου βρίσκεται η είσοδος για τον Άδη. Εκεί ο Οδυσσέας ελπίζει να πάρει χρησμό από τον Τειρεσία, για να καταφέρει να επιστρέψει στην Ιθάκη. Μετά από σπονδές και θυσίες, που πραγματοποιεί με τελετουργική ευλάβεια καθ’ υπόδειξη της Κίρκης, ο Οδυσσέας φτάνει εκεί όπου κανένας ζωντανός δεν πάει ποτέ. Ο Τειρεσίας τον διαβεβαιώνει ότι θα πεθάνει γέρος στην πατρίδα του αρκεί, όταν φτάσει στο νησί όπου βόσκουν οι ιερές αγελάδες του Ήλιου, κανείς να μην τις πειράξει και, μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη, να ταξιδέψει σε μέρη όπου οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τι θα πει θάλασσα, να τους μάθει να την υμνούν και να προσφέρει θυσίες στον Ποσειδώνα. Στη συνέχεια, ο Οδυσσέας συναντά ψυχές νεκρών που έχουν συνδεθεί στενά μαζί του. Και, παρότι οι κάτοικοι του Κάτω Κόσμου έχουν απωλέσει πια τη μνήμη τους, την ανακτούν προσωρινά πίνοντας από το αίμα των ζώων που θυσιάζει ο πολυμήχανος ήρωας, ο οποίος ξαναβρίσκει τους πιο σημαντικούς ήρωες του Τρωικού Πολέμου που χάθηκαν, τον Αγαμέμνονα, τον Αχιλλέα, τον Αίαντα, μυθικούς ήρωες, παλιούς του συντρόφους. Συγκινημένοι, θυμούνται την κοινή τους ζωή και αγωνιούν να μάθουν νέα από τον Πάνω Κόσμο. Σπαρακτική και μνημειώδης είναι η συνάντησή του με τη μητέρα του, Αντίκλεια.

Ο Οδυσσέας δεν είναι ο μόνος που κατέβηκε στον Άδη. Με εντολή του Ευρυσθέα, ο Ηρακλής κατέβηκε πρώτος στον Άδη για να φέρει στον Πάνω Κόσμο τον Κέρβερο – άθλος φαινομενικά ακατόρθωτος, τον οποίο τελικά έφερε σε πέρας με τη βοήθεια του Ερμή και της Αθηνάς. Αλλά και ο Ορφέας έφτασε έως τον Άδη, αν και με άδοξο τέλος: η Ευρυδίκη εξανεμίστηκε μόλις ο Ορφέας γύρισε το κεφάλι για να τη δει, παραβιάζοντας την εντολή του Πλούτωνα. Λιγότερο γνωστή είναι η κάθοδος του Θησέα, με σύντροφό του τον Πειρίθοο. Αντί ο Αθηναίος ήρωας να φέρει την Περσεφόνη στον Πάνω Κόσμο, παγιδεύτηκε ο ίδιος από τον Πλούτωνα και θα έμενε εκεί για πάντα αν δεν τον ελευθέρωνε ο Ηρακλής – κάτι που δεν έγινε για τον Πειρίθοο, ο οποίος παρέμεινε έτσι στον Άδη.

H ομηρική Νέκυια επηρέασε πολλούς συγγραφείς. Ο Λουκιανός έγραψε τον διάλογο Μένιππος ή Νεκυομαντεία, όπου περιγράφεται η κατάβαση του ομώνυμου Κυνικού φιλοσόφου στον Κάτω Κόσμο, με σκοπό να ρωτήσει τον μάντη Τειρεσία ποιος είναι ο άριστος βίος τον οποίο θα πρέπει να επιλέγει κάθε συνετός άνθρωπος. Το έκτο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργιλίου εξιστορεί την κάθοδο του ήρωα των Τρώων στον Άδη με προτροπή της Κυμαίας Σίβυλλας. Σκοπός του Αινεία είναι να συναντήσει τη σκιά του πατέρα του, Αγχίση, για να πληροφορηθεί το μέλλον, όχι μόνο το δικό του αλλά και της ξεριζωμένης γενιάς των Τρώων. Ο Απόκοπος του Μπεργαδή, από τα πιο αξιόλογα λογοτεχνικά έργα της Κρητικής Αναγέννησης, φέρεται να γράφτηκε είτε στις αρχές είτε στα τέλη του 15ου αιώνα και περιγράφει μια κάθοδό του «εις Άδου». Ο ήρωας ονειρεύτηκε πως ανέβηκε σ’ ένα δέντρο (το δέντρο της ζωής), όπου φώλιαζε μελίσσι, για να δρέψει το μέλι. Έσπασε όμως το δέντρο και ο ποιητής έπεσε στον γκρεμό και στο ανοιχτό στόμα ενός δράκοντα. Έτσι βρέθηκε ζωντανός στον Κάτω Κόσμο.

Το 1944 ο Τάκης Σινόπουλος δημοσιεύει το ποίημα «Ελπήνωρ», μορφή η οποία θα διαπερνά το ποιητικό έργο του τα επόμενα χρόνια, σε μια «πολυάριθμη Νέκυια αφανών», όπως σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης. Το 1947 ακολουθεί ο Γιώργος Σεφέρης με το ποίημα «Ο ηδονικός Ελπήνωρ», από τη συλλογή Κίχλη Β΄. Ο Γιάννης Ρίτσος, τέλος, γράφει έντεκα σύντομα ποιήματα με αφετηρία την Οδύσσεια, που θα τα περιλάβει στη δεύτερη σειρά των Μαρτυριών (1966). Από αυτά, τα τρία πρώτα –«Ευρύλοχος», «Συγγνώμη» και «Μη ήρωας»– αφορούν τον Οδυσσέα και τον Ελπήνορα. Ο Ιάννης Ξενάκης γράφει το 1981 τη σύνθεση Νέκυια, για χορωδία, κρουστά και ορχήστρα. Το 2002, το Θέατρο Λύκη Βυθού παρουσιάζει την παράσταση Νέκυια (Οδύσσειας λ΄) – Όμηρος στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Την ίδια χρονιά, ο Χρόνης Μπότσογλου παρουσιάζει την έκθεση Μια προσωπική Νέκυια στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας, με 26 έργα που εκφράζουν τη δημιουργική πνοή του εκείνη την περίοδο. Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθετεί το 2015 στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, τη Νέκυια της ομηρικής Οδύσσειας με τον Ιάπωνα Gensho Umewaka να μεταστοιχειώνει την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη με τον τρόπο του θεάτρου Νο. Η Αγγλίδα ποιήτρια Alice Oswald επιχειρεί στο Μνημείο πεσόντων (2011, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι, σε μετάφραση Μυρσίνης Γκανά, 2018) μια ανασκαφή της Ιλιάδας και δημιουργεί ένα «προφορικό νεκροταφείο», ένα μεγάλο ποίημα, φόρο τιμής στους νεκρούς και των δύο στρατοπέδων του Τρωικού Πολέμου, υπενθυμίζοντας ότι μία από τις βασικές λειτουργίες του έπους είναι η διατήρηση της μνήμης.

Ο Γιάννης Αγγελάκας έχει ξανασυνεργαστεί με πολλούς από τους συντελεστές της Νέκυιας. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Με τον Coti είμαστε φίλοι, αδέλφια και αιώνιοι συνεργάτες, με τον Γιούσεφ αγαπημένοι γείτονες στα Πετράλωνα, ο Ηλίας παίζει πλήκτρα στους 100°C, η Ειρήνη και η Γιώτα από τις Διώνες συμπληρώθηκαν από τη Νεφέλη και τη Μυρτώ.»

Ο Γιάννης Αγγελάκας είναι τραγουδιστής, μουσικός και ποιητής. Έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό ως ο τραγουδιστής του ροκ συγκροτήματος Τρύπες. Οι Τρύπες έδωσαν πλήθος συναυλιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ κυκλοφόρησαν και επτά δίσκους με μεγάλη απήχηση στο ελληνικό κοινό. Από το 2001, μετά τη διάλυση του σχήματος, ακολουθεί τη δική του διαδρομή. Πάντα με διάθεση για ψάξιμο και πειραματισμό, προχωρά σε διάφορες συνεργασίες και δισκογραφικές δουλειές, γράφοντας, μεταξύ άλλων, μουσική για κινηματογραφικές ταινίες και ντοκιμαντέρ. Στον κινηματογράφο συμμετέχει με έναν μικρό ρόλο στην ταινία Χώμα και Νερό, σε σκηνοθεσία Πάνου Καρκανεβάτου, ενώ στην ταινία του Νίκου Νικολαΐδη, Ο χαμένος τα παίρνει όλα, εκτός από τη μουσική, αναλαμβάνει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Παράλληλα με τα παραπάνω, έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Σάλια, μισόλογα και τρύπιοι στίχοι και Πώς τολμάς και νοσταλγείς, τσόγλανε;, οι οποίες συνοδεύονται από δικά του σκίτσα.

Το 2000 κυκλοφορεί το βιβλίο Για την καρδιά ενός κτήνους (1985-2000), που περιέχει όλους τους στίχους του, καθώς και συνεντεύξεις. Το 2019 εκδίδει το βιβλίο Ο μεγάλος μαθητής και ο μικρός δάσκαλος, ενώ το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο Ο τίγρης, το κοράκι κι ο Θεός, κυκλοφορεί το 2023.

Ο Χρήστος Παπαδόπουλος σπούδασε χορό και χορογραφία στο SNDO (School for New Dance Development) του Άμστερνταμ, θέατρο στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και Πολιτικές Επιστήμες στην Αθήνα. Είναι ιδρυτικό μέλος της ομάδας χορού «Το λιοντάρι κι ο λύκος».

Τα πρώτα του έργα, OPUS Και ELVEDON, έτυχαν ευρύτατης αποδοχής όταν παρουσιάστηκαν στο Θέατρο «Πόρτα». Το ELVEDON ήταν η πρώτη επιλογή του ευρωπαϊκού δικτύου χορού Aerowaves 16 και αργότερα παρουσιάστηκε στο Παρίσι, στο Άμστερνταμ και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Το OPUS επιλέχθηκε από το Aerowaves 18 και αμέσως μετά ξεκίνησε τη διεθνή του πορεία. Το ΙΟΝ (2018), ανάθεση της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και συμπαραγωγή του Théâtre de la Ville (Παρίσι) και του Le Lieu Unique (Νάντη), συνεχίζει να περιοδεύει με επιτυχία. Το LARCEN C (2021), μια διεθνής συμπαραγωγή, έχει ήδη παρουσιαστεί σε περισσότερους από 25 χώρους και φεστιβάλ σε όλη την Ευρώπη. Το 2023 δημιούργησε το έργο MELLOWING για τη διάσημη ομάδα χορού Dance On και, κατόπιν, το MYCELIUM για το Μπαλέτο της Όπερας της Λυών και την Μπιενάλε Χορού της Λυών. Τα έργα αυτά περιοδεύουν σε όλο τον κόσμο.

Ο Χρήστος Παπαδόπουλος έχει χορογραφήσει παραστάσεις διαφόρων σκηνοθετών στην Ελλάδα και διδάσκει κίνηση και αυτοσχεδιασμό στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών από το 2003.

Η Όλια Λαζαρίδου έχει αποφοιτήσει από το «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν κι έχει επίσης παρακολουθήσει μαθήματα υποκριτικής στη σχολή του Antoine Vitez στο Παρίσι. Έχει συνεργαστεί με πολλούς σκηνοθέτες –τόσο ανερχόμενους όσο και καταξιωμένους– του ελληνικού θεάτρου και έχει εμφανιστεί σε διάφορες κινηματογραφικές παραγωγές, κερδίζοντας σημαντικά βραβεία για κάποιες από τις ερμηνείες της. Έχει σκηνοθετήσει πέντε θεατρικά έργα και έχει εκδώσει τρία βιβλία ποίησης.

Μια μυστικιστική ηχοτροπική κατάβαση στον Άδη ξεδιπλώνεται μέσα από τις 64 σελίδες της συλλεκτικής έκδοσης του Ιδρύματος Ωνάση κι ένα παράξενο προσευχητάρι μάς ταξιδεύει στην άβυσσο του ομηρικού έπους. Περιλαμβάνει το κείμενο της παράστασης του Γιάννη Αγγελάκα και της Θεοδώρας Καπράλου, βασισμένο στη ραψωδία λ της Οδύσσειας του Ομήρου, σημειώσεις και φωτογραφίες από τις πρόβες, παρτιτούρες και σημειώματα των συντελεστών της παράστασης. Διατίθεται στο Οnassis shop στη Στέγη, και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία.