Πώς θέλουμε να δούμε τη συνέχεια στο Εθνικό Θέατρο

Για μια ακόμα φορά, το Εθνικό Θέατρο, ετοιμάζεται να αλλάξει σελίδα: Αναμένοντας την επιλογή του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή ή της νέας καλλιτεχνικής διευθύντριας που αναμένεται να προκύψει έως τις αρχές Φεβρουαρίου μέσα από διαγωνιστική διαδικασία. Κι επειδή η δημιουργία μιας συνέχειας, της εξέλιξης καλών εφαρμοσμένων πρακτικών από τους νέους διοικητές οργανισμών  προς τα έργα των προκατόχων τους δεν είναι μια τακτική που συναντάμε συχνά στον ελληνικό χώρο – ανεξαρτήτως αν μιλάμε για πεπραγμένα σε πολιτιστικούς ή άλλους θεσμούς και οργανισμούς δημόσιας διοίκησης – φτιάξαμε μια μικρή λίστα όλων εκείνων που έχουν χαρακτηρίσει το Εθνικό Θέατρο με μια σύγχρονη, παραγωγική και συμπεριληπτική ματιά. Δηλαδή, μια υπενθύμιση όσων αξίζουν να παγιωθούν στην ταυτότητα του οργανισμού και να μην ‘απειλούνται’ από το εκάστοτε όραμα που δύναται να τα γκρεμίσει.

Από την παράσταση “Λυγερή” σε σκηνοθεσία της Ειρήνης Λαμπρινοπούλου στο φετινό ρεπερτόριο της Πειραματικής Σκηνής.

Στην 26ετή ιστορία της η Πειραματική Σκηνή του Εθνικού έχει επανεκκινήσει τρεις φορές. Πέρασαν αρκετοί καλλιτεχνικοί υπεύθυνοι αναλαμβάνοντας την ευθύνη της γενιάς τους αφού μετά τον πρώτο Νίκο Περέλη (1996-2001), τη σκυτάλη πήρε ο Στάθης Λιβαθινός οδηγώντας την σε μια αναγεννητική φάση για έξι χρόνια (2001-2007) με την πρώτη παύση της να επέρχεται στη θητεία του Γιάννη Χουβαρδά. Η ανάδειξη Λιβαθινού σε καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού θα της έδινε νέα πνοή το 2015 με υπεύθυνους τους Ανέστη Αζά και Πρόδρομο Τσινικόρη που επέκτειναν την διάθεση για ρίσκο και πειραματισμό μέχρι το 2019. Τότε η ανάθεση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης στον Δημήτρη Λιγνάδη επέφερε – μεταξύ πολλών άλλων δεινών – και την δεύτερη παύση της. Ωστόσο, η αναγκαιότητα της δοκιμής για νέους καλλιτέχνες και ο σταθερός χώρος τεκμηρίωσης της έρευνας αποτέλεσε προτεραιότητα και της θητείας του Γιάννη Μόσχου.

Το 2022 και με την διαδοχική εναλλαγή καλλιτεχνικών υπευθύνων στο πρόσωπο δημιουργών που φώτισαν και φωτίστηκαν μέσα από το θεσμό της – τον Γιώργο Κουτλή, την Κατερίνα Γιαννοπούλου και την Ελένη Ευθυμίου – η Πειραματική Σκηνή υπάρχει έως σήμερα υλοποιώντας, τρόπον τινά, την προτροπή του Σάμιουελ Μπέκετ που λέει «προσπάθησε ξανά, απότυχε ξανά, απότυχε καλύτερα». Γιατί αυτή είναι η ιδρυτική αξία της Πειραματικής Σκηνής: Να δίνει δικαίωμα στο λάθος, στην άγουρη έμπνευση προκειμένου να διευρύνει το μέλλον της.

Η φετινή παραγωγή της Εφηβικής Σκηνής “Μετά το πάρτι” σε σκηνοθεσία της Γιολάντας Μαρκοπούλου. @Ελίνα Γιουνανλή

Ομολογουμένως μέχρι τη θητεία Λιβαθινού, το ρεπερτόριο για παιδιά έμοιαζε με μια από τις συμβατικές υποχρεώσεις του Εθνικού. Το 2015 όμως φάνηκε να δίνεται στην παιδική σκηνή όχι μόνο η πρέπουσα σημασία, αλλά και ένα οργανωμένο πλαίσιο ώστε αυτή να αναπτυχθεί. Αναθέτοντας το Μικρό Εθνικό στην έμπειρη Σοφία Βγενοπούλου, αυτόματα δόθηκε βήμα στην παραγκωνισμένη γενιά των έφηβων θεατών και δημιουργήθηκε από το μηδέν και σταδιακά ακολουθήσε ένα πληθωρικό δίκτυο εργαστηρίων για παιδιά, εφήβους και νέους από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Το έργο αυτό την τελευταία σεζόν συνεχίζεται με την ίδια ορμή από την σκηνοθέτρια Μαρία Μαγκανάρη, δημιουργώντας μια στερεή κοιτίδα, όχι μόνο ποιοτικού θεάματος για παιδιά αλλά κι ενός φυτώριο ενεργών θεατών που έχει ανάγκη τόσο ο χώρος των τεχνών όσο και ο κοινωνικός χώρος.

Από το Εργαστήρι στους Δελφούς το 2022. @Πάτροκλος Σκαφιδάς.

Βαρύτητα στην ερευνητική διαδικασία κι όχι μόνο στην στείρα κατανάλωση του αρχαίου δράματος αποφάσισε να δώσει επί θητείας του ο Στάθης Λιβαθινός. Η ίδρυση του εργαστηριακού θεσμού για το αρχαίο δράμα με έδρα τους Δελφούς έφερε καρπούς επί τέσσερα χρόνια, παύτηκε επί των ημερών Λιγνάδη και ξαναπήρε μπροστά το καλοκαίρι του 2022 με πρωτοβουλία του Γιάννη Μόσχου. Με την προϊσταμένη Δραματολογίου και Διεθνών Σχέσεων του Εθνικού θεάτρου Ειρήνη Μουντράκη  στο συντονισμό – εκτέλεση παραγωγής του θεσμού και προσκεκλημένους κύρους για κάθε ετήσιο εργαστήριο (από τη Λυδία Κονιόρδου και το Μιχαήλ Μαρμαρινό έως την Κατερίνα Ευαγγελάτου, την Αγλαΐα Παππά, το Θάνο Παπακωνσταντίνου και τον Αργύρη Ξάφη) το μέλλον του αρχαίου δράματος γίνεται αντικείμενο έρευνας και διαλόγου για νέους θεατρικούς δημιουργούς που καλούνται να το οδηγήσουν σε μια πιο παραγωγική εποχή.

[relart 3]

Με τα πρώτα δειλά βήματα να γίνονται κατά την καλλιτεχνική διεύθυνση του Στάθη Λιβαθινού, οι προσβάσιμες παραστάσεις επανήλθαν σε μια πιο τακτική βάση κατά την περσινή σεζόν (2023-2024) επί Γιάννη Μόσχου, χάρη στην οργανωμένη προσπάθεια της Συντονίστριας Χορηγιών του οργανισμού Σάσας Παπαχριστοπούλου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την συστηματική εμπλοκή της Alpha Bank στη χορηγία των αναγκαίων πόρων για επτά παραστάσεις καθολικής προσβασιμότητας στο φετινό χειμερινό ρεπερτόριο του θεάτρου. Φυσικά, μέχρι την καθιέρωση των κατάλληλων συνθηκών προσβασιμότητας όλων των ευπαθών κατηγοριών για το σύνολο του ρεπερτορίου του Εθνικού απαιτείται σαφής σχεδιασμός και αποφασιστική διεκδίκηση ειδικών κονδυλίων που θα καλύπτουν πάγια τα κόστη ανάλογων παραγωγών· μια κοινωνική υποχρέωση που οφείλει να αναλάβει η επόμενη καλλιτεχνική διεύθυνση και όσες καλλιτεχνικές διεύθυνσεις χρειαστούν.

Από την τελευταία σκηνοθεσία του Ηλία Κουνέλα με τίτλο “Θα έχει τα μάτια σου” βασισμένη στις εμπειρίες των παραστάσεων που δίνει επί σειρά ετών σε νοσοκομεία. @Μαρία Λάμπρου

Ο πολυσχιδής καλλιτέχνης Ηλίας Κουνέλας φέρνει την ιδέα του μοιράσματος της θεατρικής εμπειρίας ως μια παρηγορητική διαδικασία σε σοβαρά ασθενείς. Η ιδέα του υιοθετείται το 2014 από την, τότε, καλλιτεχνική διεύθυνση του Σωτήρη Χατζάκη φέρνοντας τον Κουνέλα ενώπιον εκατοντάδων ανθρώπων που έδιναν (και συνήθως έχαναν) τη μάχη για τη ζωή τους μέσα σε θαλάμους νοσοκομείου τελικού σταδίου. Η βαθιά αποκαλυπτική αυτή πρωτοβουλία για τη σχέση του ανθρώπου με την τέχνη στην ύστατη στιγμή του επανέρχεται από φέτος στο Εθνικό, μετά από διακοπή πολλών ετών. Για όλους όσοι είχαμε τη δυνατότητα – από τη θέση του παρατηρητή – να γίνουμε μάρτυρες της δύναμης της, θα λέγαμε πως το Εθνικό Θέατρο επιβάλλεται να την διατηρήσει στο διηνεκές. Στην ίδια κατεύθυνση διατήρησης, αν όχι, ανάπτυξης (αποτέλεσε πρωτοβουλία του Στάθη Λιβαθινού και πήρε ξανά ζωή επί Γιάννη Μόσχου) οφείλει να μπει και το πρόγραμμα θεάτρου στις φυλακές με εμψυχωτή τον σκηνοθέτη Στάθη Γράμψα.

Η γενική αφίσα του φετινού προγραμματισμού από τον art director Σάκη Στριτσίδη.

Από την αρχή της θητείας του Γιάννη Μόσχου το ρεπερτόριο Θεάτρου και όλες οι ενέργειες επικοινωνίας του του Εθνικού λανσαρίστηκαν υπό μορφή μιας οργανωμένης καμπάνιας, όπου κάθε παραγωγή ή εκδήλωση συστηνόταν μέσα από έναν ξεχωριστό σχεδιασμό, σχετικό με τη θεματική αλλά και την προσέγγιση της. Υπεύθυνος γι’ αυτό το πλούσιο, καλαίσθητο και γεμάτο ονειρική φαντασία υλικό – αφίσες, video, προγράμματα παραστάσεων, design διαφημίσεων – είναι ο γνωστός art director και γραφίστας Σάκης Στριτσίδης· καταφέρνοντας να δημιουργήσει μια αναγνωρίσιμη αισθητική ταυτότητα για το Εθνικό, κάτι πoυ στο παρελθόν δεν χαρακτήριζε με την ίδια θεατρική ένταση τον οργανισμό.
H πολιτική της ενιαίας αισθητικής ταυτότητας ήταν πρωτοβουλία του Γιάννη Χουβαρδά τότε σε συνεργασία με το δημιουργικό γραφείο MNP (υπεύθυνο και για το λογότυπο του Εθνικού Θέατρου) η οποία συνεχίστηκε επί θητείας Λιβαθινού με τους busybuilding.

Από την παράσταση “Στο σώμα της” σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου όπως ανέβηκε στη Νέα Σκηνή του Εθνικού. @Ελίνα Γιουνανλή

Η μεγάλη κρίση του Εθνικού που πυροδότησε ταυτόχρονα και το κίνημα metoo στην Ελλάδα φαίνεται πως λειτούργησε αφυπνιστικά ώστε οι, για άλλους, politically correct, ποσοστώσεις (δηλαδή τα ποσοστά γυναικών που εργάζονταν σε προβεβλημένες θέσεις στον οργανισμό έναντι των αντίστοιχων ανδρών) να έρθουν σε μια σχετική ισορροπία. Κατά την τελευταία τριετία, φιλοξενήθηκαν περισσότερες γυναίκες σκηνοθέτριες σε όλες τις σκηνές του θεάτρου, περισσότερες γυναικείες θεματολογίες αλλά ενώ έργα τους παρουσίασαν γυναίκες συγγραφείς: Η αρχή (ελπίζουμε) για μια σχετική δικαιοσύνη στο Εθνικό Θέατρο και, κατ’ αντανάκλαση, στους θεατρικούς χώρους εργασίας, γενικότερα.

Πλάνο από την πολυταξιδεμένη παράσταση του Μάριο Μπανούσι “Goodbye Lindita”. @Θεόφιλος Τσιμάς

Από την Άνοιξη του 2023 μέχρι και σήμερα το Εθνικό Θέατρο εφαρμόζει για πρώτη φορά στην ιστορία του μια στρατηγική κινήσεων εξωστρέφειας. Αυτό μεταφράζεται σε μια ετήσια πρόσκληση προς σημαντικούς ξένους προσκεκλημένους (καλλιτεχνικούς διευθυντές, επιμελητές, υπεύθυνους προγραμματισμού) που παρακολουθούν παραστάσεις του οργανισμού με αρχικό στόχο να γνωρίσουν Έλληνες καλλιτέχνες και – γιατί όχι – να προωθηθούν παραγωγές του Εθνικού σε ευρωπαϊκά φεστιβάλ ακόμα και να οργανωθούν συμπαραγωγές μεταξύ μεγάλων θεσμών. Είναι μια πρωτοβουλία η οποία καθώς χρειάζεται χρόνο για να φέρει καρπούς οφείλει να θεσμοθετηθεί, κάτω από κάθε διοίκηση, για την ορατότητα της ελληνικής θεατρικής σκηνής και εκτός συνόρων. Δεν είναι τυχαίο που φέτος το Εθνικό Θέατρο θα φιλοξενήσει τον Απρίλιο, για πρώτη φορά στην ιστορία του, το Διεθνές Συνέδριο Θεάτρου (International Theatre Conference) του European Theatre Convention (ETC), του μεγαλύτερου θεατρικού δικτύου της Ευρώπης.

Έκθεση κοστουμιών του θεάτρου στο σταθμό Συντάγματος του Μετρό.

Σε τοπόσημα της Αθήνας και σε χώρους όπου οι επισκέπτες ανανεώνονται ανά πάσα στιγμή, από σταθμούς του αθηναϊκού Μετρό έως το Αεροδρόμιο Αθηνών, το Εθνικό παρουσιάζει για πάνω από δέκα χρόνια δράσεις με αποσπάσματα παραστάσεων που επρόκειτο να ανέβουν στην Αθήνα και στην Επίδαυρο, εκθέσεις κοστουμιών, εκθέσεις για την παραστατική ιστορία του οργανισμού· όλα σε μια ακόμα προσπάθεια αφενός να αναδειχθούν βιοποικιλότητες ενεργειών του Εθνικού κι από την άλλη να προσεγγίσει το μεγάλο κοινό – κυρίως θεατές που δεν συνδέονται συχνά με την παραστατική τέχνη.