Το Καπλάνι της Βιτρίνας: Η παράσταση της Δήμητρας Λαρεντζάκη είναι μια “άσκηση” ελευθερίας σε ανελεύθερους καιρούς

«Το Καπλάνι της Βιτρίνας» αποτελεί μια ιστορία όπου η φαντασία, η αλληγορία και ο ρεαλισμός συνυπάρχουν ισόποσα και ισορροπημένα και επιστρατεύονται για να μάς αφηγηθούν τη συναρπαστική πορεία που ακολουθούν όλα τα ζωντανά πλάσματα για να ζήσουν ελεύθερα -όπως ακριβώς είναι φτιαγμένα από τη φύση: «Ουσιαστικά το έργο αφορά ασκήσεις ελευθερίας σε ανελεύθερους καιρούς. Άλλωστε αυτή είναι η επιτομή κάθε παιδιού. Η ελευθερία και η φαντασία. Και το “Καπλάνι” διαθέτει ισάξια και από τα δύο. Το φανταστικό κομμάτι, δηλαδή τις ιστορίες που διηγείται ο ξάδερφος Νίκος, αλλά και το πολιτικό κομμάτι, το οποίο έχει να κάνει με τους τρόπους που οι άνθρωποι μπορούν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, Αυτό το στοιχείο θεωρώ είναι που κάνει το έργο πανανθρώπινο», εξηγεί η σκηνοθέτρια.

Δήμητρα Λαρεντζάκη και Πέτρος Σεβαστίκογλου

Όταν “χάνεσαι” στις σελίδες του βιβλίου ή όταν παρακολουθείς την παράσταση -η Δήμητρα Λαρεντζάκη έγραψε τη διασκευή με την επιθυμία και θέση το πολιτικό κομμάτι να μην είναι λιγότερο- καταλαβαίνεις πως το «Καπλάνι της Βιτρίνας» ανοίγει έναν σημαντικό διάλογο με το σήμερα και τον δρόμο που έχουν να διανύσουν οι άνθρωποι του τώρα στον αγώνα τους για ελευθερία και δημοκρατία.

Για τον σκηνοθέτη και Καθηγητή Κινηματογράφου, Πέτρο Σεβαστίκογλου, γιό της Άλκης Ζέη, ο δρόμος αυτός είναι τεράστιος: «Πρόκειται για έναν δρόμο χωρίς τέλος. Δεν νομίζω ότι μια κοινωνία που “κάθεται” μπορεί να βρει την πολυπόθητη ελευθερία. Η εξέλιξη είναι συνεχόμενη και δεν σταματά ποτέ. Με λίγα βήματα μπροστά και δυστυχώς με πολλά βήματα προς τα πίσω. Αυτό λέει και το έργο. Πρέπει να ψάχνουμε συνέχεια μέσα στην καρδιά και το μυαλό μας, να είμαστε συνέχεια σε εγρήγορση γιατί τα “μαύρα μάτια” του Καπλανιού καιροφυλαχτούν και ξαναζωντανεύουν».

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Μέσα στο μυθιστόρημα, το «Καπλάνι της Βιτρίνας» παρατηρούσε τον κόσμο γύρω του πότε ήρεμο με το γαλάζιο του μάτι, τις στιγμές που ανέτελλε το φως της ελπίδας για αντίσταση στη βαρβαρότητα, της αλληλεγγύης και του αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη , και πότε παρατηρούσε αγριεμένο, θυμωμένο, με το μαύρο του μάτι, όταν ο φασισμός θέριευε και άπλωνε τα καταστροφικά “πλοκάμια” του σε ολόκληρη την κοινωνία.

Πίσω από αυτά τα δύο μάτια, ωστόσο, κρύβεται το δικό μας βλέμμα και οι δικές μας πράξεις: «Εμείς είμαστε τα “Καπλάνια”», σχολιάζει η Δήμητρα Λαρεντζάκη, «Το “Καπλάνι” μέσα μας λειτουργεί ως alter ego, ανάλογα με το που θα στρέψουμε εμείς την προσοχή μας και τις αποφάσεις που θα πάρουμε, πόσο μάλλον δε όταν αυτές αφορούν τους συνανθρώπους μας, το “Καπλάνι” θα κοιτάζει είτε με το γαλάζιο είτε με το μαύρο του μάτι. Και, φυσικά, δεν είναι κάτι που μπαίνει σε συγκεκριμένο κάδρο ώστε να μην χωράει την ανάγνωση των ίδιων των παιδιών καθώς και τη φαντασία τους».

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Το «Καπλάνι της Βιτρίνας» -όπως και η πλειοψηφία των έργων της Άλκης Ζέη- αν και απευθύνεται κυρίως στα παιδιά και τους εφήβους, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν απευθύνεται και στο ενήλικο κοινό. Το ίδιο ισχύει και για την παράσταση στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. «Η Άλκη Ζέη έγραψε μια ιστορία που μας αφορά και μας αγγίζει όλους», εξηγεί ο Πέτρος Σεβαστίκογλου, «Δεν μπορούμε να πούμε απλώς “α, τι ωραίο παιδικό έργο”». 

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως στην καρδιά της ιστορίας βρίσκονται τα ίδια τα παιδιά. Τα οποία, όπως μας υπενθυμίζει η Άλκη Ζέη, μέσα από το μυθιστόρημα της, δεν μένουν ανεπηρέαστα από τις εξελίξεις γύρω τους, όσο και αν θα προσπαθήσει κανείς να τα “προστατέψει” από την πραγματικότητα. Άλλωστε στο «Καπλάνι της Βιτρίνας» συμβαίνει κάτι τρομερά ενδιαφέρον και εξαιρετικά σπάνιο.

Είναι οι ενήλικες που στρέφονται στα παιδιά για βοήθεια στην πιο δύσκολη στιγμή: «Μικροί και μεγάλοι στην Άλκη Ζέη δεν αποτελούν δύο κόσμους διαχωρισμένους. Και αυτό είναι κάτι που με συγκινεί πάρα πολύ. Βιώνουν τις καταστάσεις μαζί, ό καθένας μέσα από τη δική του οπτική γωνία, ωστόσο, ανακαλύπτουν μαζί από τα πιο μικρά και όμορφα πράγματα της ζωής έως τις μεγαλύτερες αλήθειες -όπως συμβαίνει και στο “Καπλάνι”- και δεν παύουν να οδηγούνται στην ίδια ανάγκη για ελευθερία», εξηγεί η Δήμητρα Λαρεντζάκη και προσθέτει: «Πρέπει να εμπιστευόμαστε την αντίληψη των παιδιών. Να τους λέμε την αλήθεια. Να δημιουργούμε τον απαραίτητο χώρο ώστε ο κάθε ένας να μπορεί να βιώσει με τη δική του αυθεντικότητα τα πράγματα, χωρίς να χρειάζεται να γίνει κάποιος άλλος. Θεωρώ ότι αν δεν είμαστε ελεύθεροι στις μεταξύ μας σχέσεις, δεν θα μπορέσουμε να φτιάξουμε κοινωνίες οργανωμένες μέσα σε πολιτεύματα ελεύθερα». 

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Και για τον Πέτρο Σεβαστίκογλου, επίσης, είναι σημαντικό να είμαστε σε θέση να συζητούμε με τα παιδιά: «Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία στον πολιτικό χώρο και να μη μιλάμε για τη δημοκρατία μέσα στο σπίτι. Ένας άνθρωπος για να γίνει δημοκρατικός πολίτης πρέπει να μάθει να ακούει και να έχει γνώμη. Πρέπει να μάθουμε στα παιδιά ότι η δημοκρατία οφείλει να εξαπλώνεται παντού και όχι μόνο μέσα στο πολιτικό σύστημα». 

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Άλλωστε, το «Καπλάνι της Βιτρίνας» δεν παραμένει ένα από τα εμβληματικότερα μυθιστορήματα όλων των εποχών μόνο εξαιτίας της τεράστιας λογοτεχνικής του αξίας και της διεισδυτικής και κριτικής ματιάς της συγγραφέως απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις. Αλλά όπως υπογραμμίζει ο Πέτρος Σεβαστίκογλου, επιπλέον, γιατί αν κάτι χαρακτήριζε την Άλκη Ζέη ως συγγραφέα είναι η αγάπη της για τα παιδιά και η ανάγκη της να συμπεριλάβει το δικό τους βλέμμα στην αφήγηση των ιστοριών της: «Τα μεγάλα παιδικά μυθιστορήματα είναι εκείνα που διηγούνται την ιστορία από το ύψος των παιδιών και όχι των μεγάλων. Πάντα με αυτόν τον τρόπο έγραφε. Ακόμη και σε μεγάλη ηλικία πήγαινε στα σχολεία γιατί ήθελε να ακούσει τα νέα παιδιά, να αντλήσει και να μεταφράσει σε έργο τα όσα άκουγε από αυτά, και όχι να δείξει με τη δική της οπτική τι κάνουν τα νέα παιδιά σήμερα. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν γινόταν ποτέ διδακτική -ακριβώς όπως και η Δήμητρα στη διασκευή της. Έχει να πει πολλά χωρίς να δείχνει με το δάχτυλο και με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά συμμετέχουν ευκολότερα στη συζήτηση που ανοίγει με τα έργα της». 

Πέτρος Σεβαστίκογλου και Δήμητρα Λαρεντζάκη

Η διασκευή και η σκηνοθετική προσέγγιση της Δήμητρας Λαρεντζάκη ακολουθεί αυτές τις αρχές. Η σκηνοθέτρια έστησε την παράσταση της πάνω στον γλωσσικό και σωματικό κώδικα αντίληψης των ίδιων των παιδιών με τη χρήση του animation και γενικότερα δίνοντας μεγάλη βάση -πέρα από τον σπουδαίο λόγο της Ζέη- και στο οπτικό αποτέλεσμα «Τα παιδιά έχουν έναν κώδικα κατά τον οποίο οι λέξεις έχουν να κάνουν πιο πολύ με τις εικόνες. Γι’ αυτό πιστεύω πως στις παραστάσεις που φτιάχνουμε για το παιδικό θέατρο η αφήγηση δεν έχει να κάνει μόνο με τον λόγο αλλά και με την εικόνα ως σύνολο. Αυτό το λεξιλόγιο έχει σχέση με το πως “αναπνέουν” τα παιδιά μια παράσταση που βλέπουν». 

Στην παράσταση συνυπάρχουν το σασπένς, η δράση, το χιούμορ, η συγκίνηση, αλλά και η δραματική ένταση, όπως ακριβώς και στο ίδιο το βιβλίο. Καθώς το φαντασιακό και το πολιτικό-ρεαλιστικό κομμάτι συμπορεύονται μέσα στο έργο, η Δήμητρα Λαρεντζάκη οδηγήθηκε στην απόφαση να παρουσιάσει το “Καπλάνι” ως ένα τρίπτυχο: Στη βιτρίνα, στο animation αλλά και ζωντανό. Καθώς το Καπλάνι δεν υπήρχε μόνο στη φαντασία ή τις ιστορίες των παιδιών, ούτε ως ένα απλό “διακοσμητικό αντικείμενο” αλλά και ως ένας “σύνδεσμος” μέσω του οποίου μεταφέρονταν κρυφά μηνύματα.

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Ο σκηνικός χώρος, μια παραλία, εμπνευσμένος από το “αιώνιο καλοκαίρι της Άλκης”, συμβολίζει εκείνο το μεγάλο “άνοιγμα” που αφήνει η Ζέη μέσα στα έργα της για να συνυπάρξουν όλοι οι άνθρωποι ελεύθεροι με το δικό τους στίγμα μέσα στην ιστορία: «Οι οπτικές γωνίες των ηρώων είναι πολλές και διαφορετικές και αυτό ακριβώς προάγει και η σκηνοθεσία: Να είμαστε ανοιχτοί και ελεύθεροι, να εμπιστευόμαστε το βλέμμα μας και πάνω απ’ όλα να εμπιστευόμαστε τα ίδια τα παιδιά στα δύσκολα». Και εξίσου σημαντικά για να βρει τον κατάλληλο χώρο η φαντασία των παιδιών να ανθίσει.

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Πολλά από τα ουσιώδη μηνύματα του έργου περνούν και μέσα από τα τραγούδια της παράστασης: «Ήταν μια αποκάλυψη για εμένα ότι υπήρχε η δυνατότητα πολλά πράγματα να γίνουν στίχοι ώστε μπορέσουν να μιλήσουν στο τώρα». Αν κάτι, όμως, θέλει η σκηνοθέτρια να κρατήσουν τα παιδιά φεύγοντας είναι: «Ότι οποιοδήποτε πρόβλημα ή δυσκολία μπορεί να λυθεί χωρίς τη χρήση βίας».

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Και σίγουρα με κάτι τέτοιο, η Άλκη Ζέη, μια γυναίκα που αγωνίστηκε σε όλη της τη ζωή για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, θα συμφωνούσε.

Από το backstage της παράστασης στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης