Sneak Peek: Στην πρόβα του “Αγαμέμνονα: Ο κύκλος του αίματος” στο Ακροπόλ

Στις οθόνες επί σκηνής του Ακροπόλ εκπέμπουν εικόνες από οδομαχίες πολιτών με δυνάμεις αστυνομικών. Εικόνες με χιλιάδες εκτάρια από συντρίμμια στην Συρία και την Παλαιστίνη. Εικόνες με φουσκωτές βάρκες να προσεγγίζουν νησιωτικά παράλια. Και στο μικρόφωνο η φωνή ενός άγνωστου άνδρα: Η πραγματική μαρτυρία ενός συνοριοφύλακα του Έβρου να ομολογεί περιστατικά επαναπροωθήσεων προσφύγων. Όταν πια ο Μάνος Βακούσης μπαίνει κάτω από τον προβολέα λέγοντας «κάποτε, θαρρώ πως τα πάντα δεν έγιναν παρά για να τα θυμηθώ μια μέρα ή πιότερο ίσως για ν’ ανακαλύψω την αθάνατη ματαιότητά τους», όλα βγάζουν νόημα. Οι στίχοι του Γιάννη Ρίτσου από τον «Αγαμέμνονα» (της «Τέταρτης Διάστασης») δημιουργούν έναν ενδιάμεσο σταθμό ανάμεσα στο αρχέτυπο του βασιλιά των Μυκηνών και πορθητή της Τροίας και στους ηγέτες των επόμενων αιώνων, όπου παραμένουν «ακατανόητα όλα, απατηλά».

Σκηνική και κινηματογραφική αφήγηση, μια πολυμεσική παράσταση.

Από τον Αισχύλο, στον Ρίτσο και εμπρός στη φθαρμένη πραγματικότητα, η νέα παράσταση της Ραφίκα Σαουίς «Αγαμέμνων: Ο κύκλος του αίματος» έρχεται ως ένα εγχείρημα επανεγγραφής της τραγωδίας όπως ακριβώς μεταφράζεται στο όριο ενός αιματοβαμμένου παρόντος. Η γενική πρόβα στο Ακροπόλ όπου τη βρίσκει να αλλάζει πρόσωπα – από την Κλυταιμνήστρα στην Κασσάνδρα, με σταγόνες αίματος να έχουν ξεραθεί στο μέτωπό της – τη βρίσκει συνάμα να οργανώνει τις τελευταίες λεπτομέρειες για την ελληνική πρεμιέρα της παράστασης.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του «Αγαμέμνονα» (σε δική της σύλληψη, διασκευή και σκηνοθεσία) προηγήθηκε το φθινόπωρο στο ιστορικό θέατρο «La MaΜa» της Νέας Υόρκης όπου περισσότεροι από χίλιοι Νεοϋρκέζοι την παρακολούθησαν. Σήμερα, ο «Αγαμέμνων» επαναπατρίζεται, μολονότι ως παράσταση αντιπροσωπεύει μια αντιπολεμική ελεγεία – και ο πόλεμος είναι το δυστυχές προνόμιο όλης της ανθρωπότητας.

Η Ραφίκα Σαουίς ως Κλυταιμνήστρα

Έχοντας την «Ορέστεια» του Αισχύλου στην κορυφή των αγαπημένων της λογοτεχνικών κειμένων, απάντησε με μια πρόταση για επαναδιαπραγμάτευση του τραγικού υλικού όταν το «La MaMa» της ζήτησε να συνεργαστούν. Μετά την επιτυχία της «Europeana» που παρουσιάστηκε στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ (και επρόκειτο να αποτελέσει συμπαραγωγή με το νεοϋρκέζικο θέατρο αν δεν μεσολαβούσε η πανδημία) η Σαουίς αποφάσισε να επιστρέψει στη θεματική της βίας και του πολέμου «αφού το τοπίο δεν έχει αλλάξει στο ελάχιστο και νέες εστίες συγκρούσεων γεννιούνται ανά πάσα στιγμή».

Ανέτρεξε, λοιπόν, στην τραγωδία του Αισχύλου την οποία ενέπλεξε με στίχους από το ομότιτλο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου σε συνδυασμό με αληθινές μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν βιώσει τα δεινά του πολέμου. «Διαισθάνομαι πως ο άνθρωπος ως οντότητα έχει ισοπεδωθεί από τον κύκλο των πολέμων και της βίας, είτε είναι άμεσο θύμα της, είτε τρέφεται καθημερινά με την πληροφορία τους. Όπως λέει και Ρίτσος σηκώνουμε ως ανθρωπότητα περισσότερα βάρη από το μπόι μας και θέλησα να διαπραγματευτώ αυτό το αέναο παράλογο, του οποίου όλοι είμαστε θύματα», εξηγεί.

Άποψη του multimedia σκηνικού χώρου.

Την εποχή που οι προσφυγικές ροές από τις εμπόλεμες ζώνες της Μέσης Ανατολής έφερναν χιλιάδες προσφύγων στην Ελλάδα, η Ραφίκα Σαουίς πήγε σε camps στη Λέσβο και τον Έβρο, αλλά έκτοτε δεν κατάφερε να απωθήσει «την αμηχανία που σου προκαλεί τόση δυστυχία. Η απόπειρα του οποιουδήποτε να συνδράμει στο πεδίο, ισοδυναμεί με τη δύναμη ενός μυρμηγκιού, κατανοώντας πως η μηχανή του πολέμου είναι τόσο συμπαγής και κερδοφόρα ώστε ακόμα και η διάσταση της φιλανθρωπίας μετατρέπεται σε εμπόρευμα» παραδέχεται.

Κουβαλώντας ακόμα αυτό το τραυματικό φορτίο – δεν θα ξεχάσει τις εικόνες ασυνόδευτων νηπίων να γράφουν σε τοίχους των camps «μαμά, βοήθεια» – κι ενώ το μακελειό στην Γάζα και στην Ουκρανία συνεχίζεται επιστρέφει σε μια νέα υπόμνηση της ίδιας ματαίωσης. «Πώς αφήσαμε τις ώρες μας και χάθηκαν, πασχίζοντας ανόητα να εξασφαλίσουμε μια θέση στην αντίληψη των άλλων. Ούτε ένα δικό μας δευτερόλεπτο, μέσα σε τόσα μεγάλα καλοκαίρια, να δούμε τον ίσκιο ενός πουλιού πάνω στα στάχυα – μια μικρή τριήρης σε μια πάγχρυση θάλασσα· – μπορεί μ’ αυτήν ν’ αρμενίζαμε για έπαθλα σιωπηλά, για κατακτήσεις πιο ένδοξες. Δεν αρμενίσαμε», ψελλίζει η Ραφίκα Σαουίς καθώς, ως άλλη Κλυταιμνήστρα, εγκαταλείπει τη σκηνή και ανηφορίζει στην πλατεία του «Ακροπόλ».

Ο Μάνος Βακούσης ως Αγαμέμνων.

Η δική της Κλυταιμνήστρα δεν οικειοποιείται μόνο την ιδιότητα της συζυγοκτόνου, αλλά και εκείνη μιας εξεγερμένης γυναίκας. «Είναι ένα πρόσωπο που υπηρετεί το σύστημα μα κάποια στιγμή σπάει την κατασκευή στην οποία βρίσκεται εγκλωβισμένη και σχεδόν μετατρέπεται σε μια καινούργια Ιφιγένεια, σε ένα καινούργιο θήραμα. Η Κλυταιμνήστρα παρότι εκπροσωπεί την οργή κάθε μάνας που τα παιδιά της θυσιάστηκαν στον πόλεμο, δεν δικαιώνεται ποτέ. Κι αυτή η παράσταση κάνει μια τέτοια απόπειρα, να την δικαιώσει», λέει η ηθοποιός.

Την ίδια ώρα, ο Αγαμέμνων, κατά τον ερμηνευτή του Μάνο Βακούση, συμπυκνώνει πολλές εκδοχές. «Είναι ένα μυθολογικό πρόσωπο και συνάμα ένα φυσικό φαινόμενο μέσα στον πλούτο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένας πολέμαρχος που μπροστά στο λάφυρο του, παραδίδεται στον παραλογισμό. Δεν είναι δογματικό πρόσωπο, δεν είναι φανατικός, παρόλα αυτά ξεφεύγει από το όριο και διαπράττει ύβρη. Κάνει κατάχρηση της εξουσίας, προς όφελος του κέρδους. Το να ζωντανεύεις, λοιπόν, ένα αρχέτυπο με τέτοια χαρακτηριστικά σε μια εποχή που βουλιάζει στην ύβρη είναι αναγκαίο. Ο Αγαμέμνων μας υπενθυμίζει πόσο πολύ έχουμε απομακρυνθεί από την Φύση, πόσο έχουμε βυθιστεί στον εγωισμό μας – στις μέρες μας με τα γνωστά αποτελέσματα: Ζούμε την άνοδο της ακροδεξιάς, τα διαρκή ξεσπάσματα πολέμου, την κλιματική κρίση έχοντας μετατρέψει τον κόσμο μας σε έναν τόπο υπό κρίση πανικού και παροξυσμού», λέει ο έμπειρος – και στην τραγωδία – ηθοποιός.

Οι κρότοι από εκρήξεις και πυροβολισμούς που διακόπτουν τη ροή του λόγου στον «Αγαμέμνονα» είναι στοιχεία του μουσικού ηχοτοπίου που συνέλεξε ο Μανώλης Μανουσάκης από πραγματικά πεδία μάχης. Σε συνδυασμό με τις βιντεοπροβολές (άλλοτε αναπαραστατική κινηματογράφιση κι άλλοτε προβολή πραγματικών συμβάντων), οι οποίες συνυπάρχουν με την σκηνική αφήγηση συντίθεται ένα επείγον σχόλιο πάνω στο λόγο της τραγωδίας, είτε τον διατυπώνει ο Αισχύλος, είτε ο Ρίτσος.

Ο Ραφίκα Σαουίς και στο πλάνο ο Κρις Ραντάνοφ.

Στη Νέα Υόρκη, η περφόρμανς με αυτό το υλικό έκανε πρεμιέρα λίγο μετά τις αμερικανικές εκλογές, που οδήγησαν στην ανάδειξη Τραμπ στην προεδρία. Η συγκυρία αποκάλυψε ένα άλλο πρόσωπο του Αγαμέμνονα αφού το κοινό «μιλούσε με θυμό και φόβο. Στο τέλος της παράστασης δεν έφευγαν από το θέατρο κι έμοιαζε σαν να δημιουργείται μια άτυπη διαδήλωση από ανθρώπους που δεν έβλεπαν μια αναδιατύπωση της τραγωδίας, αλλά μια πραγματικότητα μπροστά τους. Το πόσο παγιδευμένοι είμαστε», εξηγεί η Ραφίκα Σαουίς.

Στην ελληνική εκδοχή της, η παράσταση έχει εμπλουτιστεί καθώς ο Μάνος Βακούσης υποδύεται επί σκηνής τον βασιλιά Αγαμέμνονα ενώ ο Σαμουήλ Ακινόλα τον Κήρυκα. Οι ίδιοι ηθοποιοί πρωταγωνιστούν και στις κινηματογραφημένες σκηνές μαζί με τον Κρις Ραντάνοφ στο ρόλο του φιλόδοξου Αίγισθου.

Μάνος Βακούσης και Σαμουήλ Ακινόλα.

Η αθηναϊκή παρουσία της παραγωγής για τρία βράδια δεν είναι παρά μόνο ένας από τους σταθμούς περιοδείας της. Η παράσταση θα ξαναπαιχτεί στο «La MaMa», έχει ήδη κλείσει να συμμετέχει στο Φεστιβάλ της Ούμπρια στην Ιταλία και η δημιουργός του βρίσκεται ήδη σε συζητήσεις και με άλλους ευρωπαϊκούς φορείς. Φυσικά, θα παρουσιαστεί και σε θέατρα εντός Ελλάδας.

Η Ραφίκα Σαουίς, εξάλλου, είναι μια από τις περιπτώσεις του ελληνικού θεάτρου που έχουν ανοιχτεί στο διεθνή χώρο με πολλούς τρόπους. Πολύ πριν το La MaMa, έχει παρουσιάσει έργο της στο Εθνικό Θέατρο της Νορβηγίας, στο φεστιβάλ Ίψεν, αποσπώντας το βραβείο Υποτροφίας Ίψεν, είχε συμμετάσχει (2017) στην Μπιενάλε της Βενετίας ως μια από τους καλύτερους νέους δημιουργούς παγκοσμίως, ενώ παραστάσεις της έχουν παιχτεί στο Βερολίνο και στο Μεξικό.

Η Κασσάνδρα μιλάει αραβικά.

Οι μεταπτυχιακές της σπουδές στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη την εξοικείωσαν από νωρίς με τις αναζητήσεις εκτός χώρας θεωρώντας «πως δεν υπάρχουν πολιτισμικά σύνορα και πως οι συνεργασίες μου στο εξωτερικό έρχονται ως φυσική συνέχεια αυτού. Εξάλλου, στην Ελλάδα οι θεατρικοί παραγωγοί είναι ελάχιστοι, τα πολιτιστικά ιδρύματα βοηθούν όμως το Υπουργείο Πολιτισμού υπολειτουργεί. Δεν είναι ένα υγιές σύστημα στο οποίο κανείς μπορεί να εργαστεί σταθερά».

Η Σαουίς ομολογεί πως η καταγωγή της – ο πατέρας της είναι εκτοπισμένος Σύριος και η μητέρα της Ελληνίδα ενώ η ίδια είναι γεννημένη στην Ελλάδα – έχει λειτουργήσει αποτρεπτικά. «Έχω βρεθεί, πολλές φορές, στη χώρα μου να πρέπει να υποδυθώ το ρόλο μιας ξένης. Δεν με αντιμετωπίζουν ως Ελληνίδα, ίσως φταίει και το όνομα μου· ίσως αν με έλεγαν Ελένη κι όχι Ραφίκα τα πράγματα να έρχονται ευκολότερα… Αν και πιστεύω πως για κάθε γυναίκα δημιουργό που παλεύει μόνη της τα πράγματα είναι δύσκολα», τονίζει.

Ακούγοντας την να ερμηνεύει το ρόλο της Κασσάνδρας στα αραβικά δεν τιμά μόνο την καταγωγή της και τους κυνηγημένους προγόνους της από τη Συρία. Η ίδια μάλιστα δεν έχει καταφέρει να επισκεφθεί ποτέ τη χώρα του πατέρα και του παππού της εξαιτίας των διαρκών κρίσεων – κάτι που, όπως παραδέχεται, «την πονάει». Παρόλα αυτά, ερμηνεύοντας στα αραβικά, αποκαλύπτει διακριτικά τη γονιδιακή σύνδεση της με την έννοια του πρόσφυγα αν και ούτε η ίδια, ούτε ο πατέρας της έχουν βιώσει τη βία του διωγμού. Για εκείνη είναι ένας τρόπος να δηλώσει περήφανη για την καταγωγή της· όπως και να δηλώσει πως στόχος της είναι να δει τον «Αγαμέμνονα» να παίζεται για αραβικό κοινό, σε αραβικές χώρες.