David Lynch για πάντα – Μια ματιά στο κινηματογραφικό σύμπαν που άφησε πίσω του

Χθες βράδυ, 16 Ιανουαρίου, “έσκασε” η είδηση για τον θάνατο του David Lynch στα 78 του. Παρόλο που ήταν γνωστό ότι έπασχε από εμφύσημα λόγω του χρόνιου καπνίσματος και δεν θα ήταν εύκολο να σκηνοθετήσει ξανά -ο ίδιος είχε δηλώσει πως δεν παραιτείται- κανείς δεν περίμενε να φύγει τόσο ξαφνικά.

Δύσκολα ξεχνιέται η πρώτη φορά που ήρθε κάποιος σε επαφή με το έργο του (η δική μου ήταν με το “Mulholland Drive” που μου “έκαψε” τον εγκέφαλο αλλά, ταυτόχρονα, μου άνοιξε κι έναν νέο ορίζοντα). Ο σουρεαλισμός, το ονειρικό, το υπερβατικό και το σκοτεινό είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έργα του. Ως σκηνοθέτης πειραματίστηκε, πρωτοπόρησε και δεν θέλησε ποτέ να δώσει τη δική του εξήγηση για όσα βλέπουμε ενώ, το σινεμά δεν ήταν το μόνο καλλιτεχνικό μονοπάτι που ακολούθησε.

Ο David Lynch γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1946 στις ΗΠΑ. Από μικρός έδειξε ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και, καθώς δεν του άρεσε το διάβασμα, αποφάσισε να σπουδάσει σε κάποια σχολή Καλών Τεχνών. Άλλαξε δύο σχολές μέχρι τελικά να καταλήξει στην Pennsylvania Academy of the Fine Arts στη Φιλαδέλφεια. Εκεί γνώρισε και την πρώτη του σύζυγο και συμφοιτήτρια, Peggy Reavey, με την οποία παντρεύτηκαν το 1967 και έναν χρόνο μετά έκαναν την κόρη τους, Jennifer.

Ενώ σπούδαζε, γύρισε τις πρώτες του μικρού μήκους ταινίες, το “Six Men Getting Sick (Six Times)” (1967), το “The Alphabet” (1968) και το “The Grandmother” (1970). Το μικρό μπάτζετ δεν σταμάτησε τον Lynch από το να ολοκληρώσει αυτές τις ταινίες, στις οποίες ήδη διαφαίνονται όλες οι καλλιτεχνικές ανησυχίες που τον ακολούθησαν σε όλη την πορεία του, καθώς και η επιρροή της ίδια της πόλης, όπως ήταν σκοτεινή, βιομηχανική και με έντονη εγκληματικότητα.

Το 1970 μετακόμισαν στο Λος Άντζελες και ο Lynch ξεκίνησε να σπουδάζει κινηματογράφο στο AFI Conservatory. Λίγο πριν την παρατήσει, του έδωσαν χρηματοδότηση για την επόμενη ταινία του, θέλοντας να τον κρατήσουν και, το 1972 ξεκίνησαν τα γυρίσματα του “Eraserhead”, της πρώτης του μεγάλου μήκους ταινίας. Όμως, αποδείχθηκε μια δύσκολη υπόθεση. Πέντε χρόνια μετά, το 1977, η ταινία ολοκληρώθηκε και μέσα σε αυτό το διάστημα χώρισε με τη γυναίκα του και έμενε μόνιμα στο σετ των γυρισμάτων. Η ταινία δεν κατάφερε να γίνει κατανοητή με τον τρόπο που ο σκηνοθέτης ήλπιζε αλλά, ήταν μια από τις πιο επιτυχημένες ταινίες των μεταμεσονύκτιων προβολών και μια από τις αγαπημένες του Stanley Kubrick.

“Eraserhead” του David Lynch

Η επιτυχία του Eraserhead στην underground σκηνή οδήγησε την εταιρεία παραγωγής του Mel Brooks να τον αναζητήσει για να συνεργαστούν. Κάπως έτσι, γυρίστηκε το “The Elephant Man” (1980), η πιο “συμβατική”, όπως έχει χαρακτηριστεί, ταινία του Lynch, σε σενάριο που δεν υπογράφει ο ίδιος. Η ταινία, με πρωταγωνιστές τους John Hurt και Anthony Hopkins, έλαβε 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ και εξαιρετικές κριτικές.

“The Elephant Man” του David Lynch

Επόμενο πρότζεκτ που ανέλαβε να σκηνοθετήσει ήταν η κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος “Dune” του Frank Herbert. Ωστόσο, ο Lynch αποποιήθηκε αυτή την ταινία καθώς δεν είχε το final cut και οι συμβιβασμοί που αναγκάστηκε να κάνει ήταν τόσοι που δεν ένιωθε ευχαριστημένος με το τελικό αποτέλεσμα. Όσο για το extended cut που ακολούθησε, ο ίδιος έβγαλε το όνομά του από τον τίτλο του σκηνοθέτη, αντικαθιστώντας το με το όνομα Alan Smithee (το ονοματεπώνυμο που βάζουν όσοι σκηνοθέτες δεν αναγνωρίζουν πια το έργο ως δικό τους) ενώ το όνομα Judas Booth μπήκε στο σενάριο, ένα ψευδώνυμο που εφηύρε ο ίδιος. Και συνεπώς η ταινία δεν πήγε και γενικώς καλά…

Όμως, το 1983 σκηνοθέτησε το “Blue Velvet”, “ένα όνειρο παράξενων επιθυμιών τυλιγμένο μέσα σε μια ιστορία μυστηρίου” όπως ο ίδιος την είχε χαρακτηρίσει. Και πράγματι η ταινία, αν και δίχασε, πήγε εξαιρετικά και του έδωσε μια ακόμη υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Εδώ συναντούμε και ανθρώπους που θα συμμετείχαν σε πολλές ακόμη δουλειές του στο μέλλον, τον ηθοποιό Kyle MacLachlan (είχε παίξει και στο “Dune” αλλά δεν νομίζω πως το μετράμε), την ηθοποιό Laura Dern και τον συνθέτη Angelo Badalamenti. Φυσικά, πρωταγωνιστεί η Isabella Rossellini (ήταν και ζευγάρι με τον Lynch μεταξύ 1986 και 1991). Και, εννοείται, πως στην ταινία ακούμε το τραγούδι “Blue Velvet” από τον Bobby Vinton, το οποίο επηρέασε την ταινία.

“Blue Velvet” του David Lynch

Η δεκαετία του 1990 βρήκε τον David Lynch να γυρίζει την τηλεοπτική σειρά “Twin Peaks”, παρέα με τον Mark Frost, αλλάζοντας για πάντα τα δεδομένα των τηλεοπτικών σειρών. Ο ειδικός πράκτορας του FBI, Dale Cooper (Kyle MacLachlan) προσπαθεί να εξιχνιάσει τον φόνο της έφηβης Laura Palmer (Sheryl Lee), κατοίκου της φανταστικής πόλης Twin Peaks. Μεταξύ 1990-1991 έπαιξαν στο κανάλι του ABC οι δύο πρώτες σεζόν (με 8 και 22 επεισόδια αντίστοιχα) κι έπειτα ακυρώθηκε! Ο λόγος ήταν τα χαμηλά νούμερα που άρχισε να κάνει μετά και την αποκάλυψη του δολοφόνου, μια από τις αποφάσεις για τις οποίες μετάνιωσε περισσότερο στην καριέρα του.

Twin Peaks

Όμως, το Twin Peaks δεν είχε τελειώσει για τον Lynch. To 1992 γυρίζει την ταινία “Twin Peaks: Fire Walk with Me”, ένα prequel με τους περισσότερους ηθοποιούς να επιστρέφουν στους ρόλους τους. “Μου άρεσε η ιδέα της ιστορίας να πηγαίνει μπρος και πίσω στον χρόνο” είχε δηλώσει. Δυστυχώς, τότε, δεν πήγε καλά αλλά πλέον χαίρει εκτίμησης. Τελικά, το 2017, βγήκε και η τρίτη σεζόν, γνωστή και ως “Twin Peaks: The Return”, 25 χρόνια μετά. Αυτό ήταν το τελευταίο μεγάλο πρότζεκτ που σκηνοθέτησε ποτέ…

Twin Peaks

Η συγκεκριμένη σειρά αγαπήθηκε και άφησε ένα ισχυρό αποτύπωμα με ένα φανατικό κοινό από πίσω της. Ο Lynch έφερε στην μικρή οθόνη αυτό το σουρεαλιστικό στοιχείο, το lynchικό που τον χαρακτήριζε, μπλεγμένο με το μυστήριο, με υπερφυσικά στοιχεία και το δράμα της σαπουνόπερας. Ήταν ένα σημείο καμπής για τις τηλεοπτικές σειρές, μια μικρή επανάσταση για αυτό το μικρό μέσο που χλευαζόταν μπροστά στο Σινεμά. Έδειξε ότι μπορεί και στην τηλεόραση να υπάρχει μια υψηλής αισθητικής παραγωγή, με αποτέλεσμα κινηματογραφικό, και με χαρακτήρες πολυδιάστατους.

Παράλληλα με το Twin Peaks, σκηνοθετούσε την ταινία “Wild at Heart” (1990), από το ομώνυμο βιβλίο του Barry Gifford (γι’ αυτό και σκηνοθέτησε μόνο 2 από τα 8 επεισόδια της πρώτης σεζόν). Με πρωταγωνιστές τον Nicolas Cage και την Laura Dern, αυτό το μεθυστικό road movie κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Προς το τέλος της δεκαετίας, σκηνοθετεί το σουρεάλ νεο-νουάρ “Lost Highway” (1997) με τον Bill Pullman και την Patricia Arquette, το οποίο έλαβε ανάμεικτες κριτικές και δεν πήγε καλά εισπρακτικά αλλά, και πάλι, με τα χρόνια έλαβε την αναγνώριση που του άξιζε!

“Wild at Heart” του David Lynch

“Lost Highway” του David Lynch

Το 1999 ακολούθησε το “The Straight Story”, ένα βιογραφικό road movie που εξέπληξε πολύ κόσμο το ότι δεν περιείχε κάποιας μορφής βία που να του δώσει ηλικιακό περιορισμό στην θέαση. Αλλά και η επιλογή του θέματος έκανε κόσμο να αναρωτηθεί. Όμως για τον Lynch ήταν απλώς η επόμενη ιδέα που του έκανε αυτό το κλικ για να ασχοληθεί μαζί της. Η ταινία έλαβε υποψηφιότητα και για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και για Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου για τον Richard Farnsworth.

“The Straight Story” του David Lynch

Το 2001 γύρισε το “Mulholland Drive”, επιστρέφοντας στην μη γραμμική αφήγηση του Lost Highway. Πρωταγωνιστούν η Naomi Watts, η Laura Harring και ο Justin Theroux. Κέρδισε το Βραβείο Σκηνοθεσίας στις Κάννες (από κοινού με τον Joel Coen για το “The Man Who Wasn’t There”) και έλαβε την τρίτη υποψηφιότητα για Όσκαρ Καλύτερης Σκηνοθεσίας της καριέρας του. Κι ενώ πολλοί έχουν “σπάσει” το κεφάλι τους για να βρουν “τι εννοεί ο ποιητής”, ο ίδιος δεν έδωσε ποτέ μια απάντηση, ούτε καν στους ηθοποιούς. Ξέρουμε μόνο την φράση που έδωσε “Μια ιστορία αγάπης στην πόλη των ονείρων”.

“Mulholland Drive” του David Lynch

Τελευταία ταινία που σκηνοθέτησε, ήταν το “Inland Empire” (2006), 19 χρόνια πριν, με πρωταγωνίστρια την Laura Dern. Η ταινία γίνεται ακόμη πιο δύσκολη στην κατανόηση κι από τις προηγούμενές του και η φράση “Μια γυναίκα σε μπελάδες” υπεραπλουστεύει μια πολύ πυκνή και δυσνόητη αφήγηση. Παρά την δυσκολία αυτή, η ταινία έλαβε πολύ θετικές κριτικές.

“Inland Empire” του David Lynch

Η καριέρα του είναι αξιοθαύμαστη. Πέραν του τεράστιου κινηματογραφικού πλούτου που αφήνει, σκηνοθέτησε βίντεο κλιπ, διαφημιστικά, animation και διάφορα πειραματικά βίντεο, έβγαλε δύο άλμπουμ κι έγραψε δύο βιβλία και να μη ξεχνάμε τα έργα ζωγραφικής απ’ όπου ξεκίνησε ή την φωτογραφία, με την οποία επίσης ασχολήθηκε αλλά και τις ταινίες που έπαιξε. Ένας σπουδαίος καλλιτέχνης, ανήσυχος και ακούραστος, με ένα δικό του, προσωπικό βλέμμα σε κάθε μορφή τέχνης με την οποία ασχολούνταν. Σίγουρα περιμέναμε την επάνοδό του στο σινεμά ή στην τηλεόραση και, δυστυχώς, δεν ήρθε ποτέ αλλά όσα μας άφησε είναι ανεκτίμητα. Στην καραντίνα τον είχαμε κάθε μέρα να μας λέει τον καιρό στο κανάλι του στο Youtube και να τραβάει Τον Αριθμό της Ημέρας και, παρόλο που δεν θέλω να θυμάμαι καθόλου εκείνη την περίοδο, σίγουρα στο μέλλον θα αναπολώ τον καιρό που ασυνείδητα ήξερα ότι κάπου στον κόσμο ο David Lynch είναι ζωντανός…