Ο Δημήτρης Πιατάς και η Κατερίνα Μισιχρόνη φέρνoυν το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι ξανά στην επιφάνεια

Την άνοιξη του 2013, ο κινηματογραφιστής Πάνος Αγγελόπουλος, θα έκανε την πρώτη του απόπειρα στο «Υπόγειο» του Φίοντορ Ντογιέφσκι. Η παράσταση θα ανέβαινε για έναν μικρό κύκλο στο Μέγαρο Μουσικής και θα σηματοδοτούσε ένα εγχείρημα ερμηνείας στο μυθιστόρημα που αξιολογήθηκε ως σταθμός τόσο για το έργο του Ντοστογιέφσκι όσο και των μεταγενέστερων του συγγραφέων.

Σήμερα, 12 χρόνια μετά, ο Πάνος Αγγελόπουλος επισκέπτεται ξανά το «Υπόγειο», στη σκηνή του Βρετάνια, αυτή τη φορά «με μια εντελώς διαφορετική ματιά, πιο σύγχρονη, αφού κι εγώ έχω αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και τα ίδια τα έργα με έχουν αλλάξει ως δημιουργό», τονίζει. Ήταν από νωρίς ένα «νεανικό του όνειρο», όπως ομολογεί, αφού τα κείμενα «που αντιμετωπίζουν με φιλοσοφικό βάθος τα ανθρώπινα πάθη δεν έχουν σταματήσει να με συγκινούν».

Στο «Υπόγειο», ένας άνδρας ζει αποκομμένος από τη ζωή σε μια σκοτεινή υπόγεια φωλιά, ηττημένος, ταπεινωμένος, δυστυχής, συνιστώντας ένα κατεξοχήν αντιηρωϊκό πρόσωπο. Εγκλωβισμένος χωροταξικά αλλά και ψυχικά, ανάμεσα στη λογική και στο παράλογο, βρίσκεται εμπρός σε μια φωτεινή δυνατότητα που εμφανίζεται στο πρόσωπο μιας νεαρής πόρνης, της Λίζας. Οι εσωτερικές του συγκρούσεις μεγεθύνονται, αναδεικνύοντας στον κάτοικο του υπογείου έναν πρόδρομο για όλους τους σκοτεινούς ήρωες του Ντοστογιέφσκι που ‘φυλακίστηκαν’ σε ένα συνειδησιακό παραλήρημα.

O Δημήτρης Πιατάς σε σκηνή της παράστασης.

Ο Πάνος Αγγελόπουλος υπονομεύει επιπρόσθετα τη συνθήκη αυτού του αντιφατικού ήρωα, αναθέτοντας το ρόλο του, στον Δημήτρη Πιατά. «Πράγματι, το προσωπικό μου μετιέ έρχεται σε σύγκρουση με τον Ντοστογιέφσκι. Αλλά, η δυναμική αυτού του έργου με είχε στοιχειώσει από τα χρόνια της εφηβείας μου και έχοντας φτάσει σε μια ηλικία θα μου φαινόταν πιο προκλητικό να πω «όχι» στην ερμηνεία του ρόλου. Εξάλλου, θεωρώ πως η κωμωδία είναι πέραν του δράματος», επισημαίνει ο πολύπειρος ηθοποιός που συμπληρώνει 50 χρόνια στο θέατρο.

Παραδέχεται, φυσικά, πως ουδέποτε υπήρξε συνεπής με το κοινό του, κυκλοφορώντας ανάμεσα σε θεατρικούς ήρωες με μεγάλα φορτία, έχοντας (πρόσφατα μόνο) παίξει σε παραστάσεις όπως «Η άλλη πλευρά της καταιγίδας» σε σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά, οι τσεχωφικές «Τρεις αδερφές» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά ή οι «Ήρωες» από τον Νικίτα Μιλιβόγεβιτς. «Είναι αλήθεια πως έχω προσφέρει γέλιο, μα από την άλλη ψάχνομαι για να δικαιολογήσω την παρουσία μου· κι έτσι απαγορεύω στον εαυτό μου να πλήξει, ακόμα κι αν αυτό έχει ένα τίμημα».

Δημήτρης Πιατάς: Είναι αλήθεια πως έχω προσφέρει γέλιο, μα από την άλλη ψάχνομαι για να δικαιολογήσω την παρουσία μου· κι έτσι απαγορεύω στον εαυτό μου να πλήξει

Με αυτή τη σκέψη, προσεγγίζει τον ήρωα του «Υπογείου» που εμφανίζεται στα μάτια του ως μια συνταρακτική περσόνα. «Θαρρώ πως είναι ο άνθρωπος στη μεγάλη μικρότητα του. Είναι εντυπωσιακή η αντίφαση του πως αγαπάει και την ίδια ώρα μισεί τον εαυτό του, όπως και το πως πιστεύει και δεν πιστεύει στον έρωτα. Νομίζω ότι μέσω αυτού του προσώπου, ο Ντοστογιέφσκι προέβλεψε τη μετεξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Φυσικά, στην εποχή μας ο άνθρωπος κινδυνεύει να μετασχηματιστεί – ίσως και με τη συμμετοχή της ραγδαίας προόδου της τεχνολογίας. Πάντως, ένα είναι σίγουρο: Πως το ανθρώπινο πνεύμα έχει μεταλλαχθεί».

Η Κατερίνα Μισιχρόνη στο ρόλο της Λίζας.

Με την ίδια άποψη συντάσσεται και η Κατερίνα Μισιχρόνη, καλούμενη να υποδυθεί τη Λίζα – για πολλούς προάγγελο της θρυλικής Σόνια στο μεταγενέστερο «Έγκλημα και Τιμωρία». Η Μισιχρόνη υποδύεται κι εκείνη ένα πλάσμα «αγνό, άπειρο, αλλά κι αυτό μέσα στην απόλυτη μοναξιά». «Στο πρόσωπο της, ο ήρωας μας συναντά μια πόρτα ψυχικής σωτηρίας. Αντί, όμως, να σώσει ο ένας τον άλλον, θα επιλέξουν να μείνουν πιστοί στην αδυναμία τους», λέει η ηθοποιός κατανοώντας πως «είναι δύσκολη η αλληλοσυμπλήρωση και το μαζί. Απαιτεί ανάληψη ευθύνης και δουλειά. Είναι πιο εύκολο να μένεις ανελεύθερος και λυπημένος. Και δυστυχώς, ζούμε σε μια τέτοια κοινωνία καταπιεσμένων και κενών ανθρώπων οι οποίοι δεν επιδεικνύουν πίστη όταν έρχεται η αγάπη και η καλοσύνη στη ζωή τους. Επικρατεί μέσα τους ο ιδρυματισμός, δεν εγκαταλείπουν τη φυλακή τους. Γι’ αυτό και μιλάμε για ένα θεμελιώδες κείμενο που σχολιάζει την ‘ευτυχία της απελπισίας’. ‘Η δράση είναι δυστυχία’, μας λέει ο Ντοστογιέφσκι ενώ ‘η αδράνεια είναι ευτυχία’».

Κατερίνα Μισιχρόνη: Είναι δύσκολη η αλληλοσυμπλήρωση και το μαζί. Απαιτεί ανάληψη ευθύνης και δουλειά. Είναι πιο εύκολο να μένεις ανελεύθερος και λυπημένος. Και δυστυχώς, ζούμε σε μια τέτοια κοινωνία καταπιεσμένων και κενών ανθρώπων

Όπως και ο Δημήτρης Πιατάς, έτσι και η συμπρωταγωνίστρια του, παρατηρεί τη μετατόπιση του ανθρώπινου ψυχισμού στο είδος των «ζωντανών νεκρών». «Ωστόσο, δεν είναι αυτή η φύση μας, ας το κατανοήσουμε πριν είναι αργά. Υπάρχει η ανάγκη για έναν προσωπικό αγώνα να μην γίνουμε παρατηρητές στη βία και στον αφανισμό των συνανθρώπων μας, να μην αφεθούμε στην ύπνωση, να μην χάσουμε την ανθρωπιά μας. Προσωπικά, αναγνωρίζοντας την αδυναμία μου ως μονάδα, έχω αποφασίσει να ξεκινήσω από εμένα την ίδια. Να προσπαθώ να είμαι μια ψυχή καθαρή και έντιμη απέναντι στους συνανθρώπους μου. Κι ίσως αυτό να δημιουργήσει ένα μικρό κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο θα προστίθενται κι άλλοι, κι άλλοι, εναντιωμένοι στην παθητική κατάσταση, έτοιμοι να διαχειριστούμε τις αποτυχίες μας».

Ο Πάνος Αγγελόπουλος επιστρέφει στο “Υπόγειο” μετά από 12 χρόνια.

Με το διάλογο ανάμεσα στους πρωταγωνιστές του «Υπογείου» να έχει τροφοδοτήσει τα κορυφαία οντολογικά ζητήματα, ο Πάνος Αγγελόπουλος επαληθεύει την αξία του να επιμένει σε κείμενα που θίγουν βασικά θέματα: «Την αλήθεια, την ηθική, την ελευθερία και φυσικά τα άλλα αδιέξοδα και πάθη της ανθρώπινης φύσης». Εξ ου και από τότε που καταπιάστηκε για πρώτη φορά με το θέατρο (το 2011) κατέφυγε σε κορυφαία λογοτεχνήματα, όπως ήταν η «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη αλλά και υλικά από μορφές της αρχαίας τραγωδίας. Δεν είναι τυχαίο πως στις σκηνοθεσίες του, όπως επισημαίνει, ακολουθεί τη φόρμα της τραγωδίας, το λόγο, τη δράση, την πλοκή. Το ίδιο σύστημα θα εφαρμόσει και στο νέο ανέβασμα του «Υπογείου» αφού στο πλάι του Δημήτρη Πιατά και της Κατερίνας Μισιχρόνη θα συμμετέχουν και ένα σύνολο ηθοποιών με λειτουργία Χορού.