Συν & Πλην: «Tο συνέδριο για το Ιράν» στο ΠΛΥΦΑ

Πέρασαν σχεδόν 20 χρόνια από την τελευταία φορά που ακούσαμε στα μέρη μας το όνομα του Ιβάν Βιριπάγιεφ. Ήταν το 2007, όταν ο Ρώσος συγγραφέας και σκηνοθέτης, εμφανιζόταν για πρώτη φορά (ως δραματουργός) στην Ελλάδα στο εκκολαπτήριο του «Αμόρε», τότε με το «Οξυγόνο», το έργο-μανιφέστο που είχε γράψει το 2002. Αυτά μέχρι φέτος· αφού το «Οξυγόνο» μόλις πριν μερικές ημέρες κατέβηκε από την Κεντρική Σκηνή της Στέγης σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή και την ίδια ώρα, έκανε πρεμιέρα στην άλλη άκρη της πόλης, το βιομηχανικό ΠΛΥΦΑ, ένα νεότερο ηλικιακά έργο του, «Το συνέδριο για το Ιράν». Εντόνως κοινωνικό, πολιτικό και υπαρξιακό και αυτό, γραμμένο το 2018, με τη δομή μιας performative διάλεξης, o Βιριπάγιεφ αναρωτιέται για την πολιτισμική καταγωγή του τρίπτυχου ευτυχία – ελευθερία – αγάπη και την εμπλοκή της κοινωνικο-πολιτικής συνθήκης σε αυτό.

Παίρνει, λοιπόν, ως παράδειγμα το ακραία καθεστωτικό, θεοκρατικό κράτος του Ιράν και εκκινεί μια μελέτη για το πως οι άλλοι, οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν και αξιολογούν αυτήν την κοινωνική κατασκευή. Για την ακρίβεια, παίρνει την αφρόκρεμα των Ευρωπαίων στο βάθρο της ευτυχίας, τους Δανούς – οι οποίοι σύμφωνα με την έρευνα που έγινε για λογαριασμό των Ηνωμένων Εθνών από το Sustainable Development Solutions Network και το Earth Institute του Πανεπιστημίου Κολούμπια το 2016, δηλώνουν ευτυχείς όχι μόνο για το βιοτικό τους επίπεδο, τις κρατικές παροχές και τις ευκαιρίες εργασίας αλλά και για το βαθμό εφαρμογής της Δημοκρατίας στην καθημερινότητα τους.

Χάριν δραματουργίας, ο Βιριπάγιεφ επιστρατεύει διακεκριμένους, υψηλού μορφωτικού και κοινωνικού επιπέδου Δανούς πολίτες: Από έναν καθηγητή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και έναν Ακαδημαϊκό Μελετητή της Θρησκείας, μία ακτιβίστρια δημοσιογράφο που έμεινε κρατούμενη από το ιρανικό καθεστώς στη διάρκεια μιας έρευνας, μια πρώην tv περσόνα και σύζυγος του Δανού πρωθυπουργού έως έναν πολιτικό αναλυτή, έναν συγγραφέα, ένα Λουθηρανό ιερέα, ένα μαέστρο. Μοναδική εξαίρεση στη σύνθεση του δυτικού πάνελ είναι μια Ιρανή Νομπελίστρια ποιήτρια που, φορώντας τη μαντήλα της, μεταφέρει τη δική της εμπειρία μετά από 20 χρόνια κατ’ οίκον περιορισμού που της επέβαλλε η ιρανική κυβέρνηση.

Κάθε θέση και στάση ζωής που πρεσβεύει ο καθένας – άλλες αντλούν από θεωρητικές ακαδημαϊκές διατυπώσεις, άλλες από οικουμενικές νομικές κατακτήσεις κι άλλες ως απόσταγμα προσωπικής εμπειρίας – επιχειρούν να ερμηνεύσουν τις έννοιες της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας, της ατομικής και συλλογικής ηθικής, της ατομικής και συλλογικής πίστης. Οι ομιλητές αναρωτιούνται και συγκρούονται σφροδρά (εκπροσωπώντας έκαστος και τα προσωπικά του δόγματα) για το αν υπάρχει ο Θεός, που βρίσκεται το νόημα της ζωής, για το πόσο η σύγχρονη πολιτική – καπιταλιστική ζωή καταρρακώνει την ανθρωπότητα, για το ποια είναι και αν υπάρχουν τα όρια του δικαιωματισμού. Κάνοντας μας, μάρτυρες στο πως ένα ευνομούμενο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον (το Ιράν φέρεται να στερείται από κάθε έννοια ελευθερίας της βούλησης), στο πως τα αγαθά της ειρήνης και της καλώς εφαρμοσμένης δημοκρατίας διαμορφώνουν τον ορισμό της ευτυχίας. «Η ίδια η ζωή είναι το νόημα της ζωής», μοιάζει να καταλήγει ο Βιριπάγιεφ δια στόματος ενός από τους ομιλητές του.

Άρης Λάσκος, Νίκη Χρυσοφάκη, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Ελευθερία Αγγελίτσα και Μάριος Μάνθος.

Η ταχύρρυθμη ‘εκπαίδευση’ στον συγγραφικό αστερισμό του Ιβάν Βιριπάγιεφ συνεχίζεται (μετά το «Οξυγόνο» της Στέγης) με ένα ακόμα πιο απαιτητικό κείμενο: Αφετηριακός του άξονας, η πολιτισμική σύγκρουση Δύσης και Ανατολής που κορυφώνεται σε μια οντολογική αναρώτηση για την κοινωνική ευτυχία. Κι όλα αυτά με τη μορφή μιας performative διάλεξης. Το έργο ευτυχεί στη σκηνοθετική διαχείριση του Χρήστου Θεοδωρίδη που εμβαθύνει στα νοήματα του, καθοδηγώντας έναν πολύ ωραίο θίασο ο οποίος συντηρεί ζωηρό το ενδιαφέρον παρακολούθησης της παράστασης.

Ο Βασίλης Τρυφουλτσάνης σε σκηνή της παράστασης.

Ποιος δεν θα παραδεχθεί πως η συγγραφική δομή του Ιβάν Βιριπάγιεφ (τουλάχιστον μέσα από αυτά τα δύο πρόσφατα δείγματα της στην ελληνική σκηνή) είναι εξόχως σύνθετη και απαιτητική στην παρακολούθησή της; Ένας πολυφωνικός, πολυσυλλεκτικός φιλοσοφικός συναγερμός με τη μορφή διάλεξης και, ενδιαμέσως, αγώνων λόγου (όπως και στο αρχαίο δράμα) μας καλεί να κατανοήσουμε το πως ορίζεται η αξία της ελευθερίας και της ζωής, λαμβάνοντας υπόψιν την απόσταση Δύσης και Ανατολής. Η γεωπολιτική, θρησκευτική, βιοτική τοποθέτηση δημιουργούν ένα άλλο λεξικό για κάθε μια από τις δύο αυτές πλευρές. Ωστόσο, ο Ρώσος, (πολιτογραφημένος Πολωνός) συγγραφέας δεν καταγράφει αυτό το, παραδοσιακά, συγκρουσιακό περιβάλλον ως μια απόπειρα εκ νέου διάσπασης. Αντίθετα ως μια προσπάθεια κατανόησης των ιδεολογικών στερεοτύπων που, από καταβολής, απομακρύνουν τους ανθρώπους: Με την ετικέτα των πολιτισμένων ή εκείνη των βαρβάρων, παραμένουμε όλοι άνθρωποι.
Με την καίρια δραματουργική επεξεργασία των Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου και Χρήστου Θεοδωρίδη – οι οποίοι έχουν εμβολιάσει το κείμενο με πρόσφατα ιστορικά δεδομένα αλλά και φλέγουσες πτυχές του δημοσίου διαλόγου – το έργο αποκτά μεγαλύτερη αμεσότητα και ζωντάνια.

Χωρίς να έχει πολλές επιλογές – καθώς όπως προαναφέρθηκε το κείμενο αναπτύσσεται με το forma της performative διάλεξης που «σπάει» από αγώνες λόγου υψηλής έντασης – ο Χρήστος Θεοδωρίδης εστιάζει στην λογική μιας ‘διαδοχικής χορικότητας’, στη σύνθεση ενός συνόλου που εκτονώνεται σταδιακά και έχει ως πυρήνα του την κατανόηση και τη μεταδοτικότητα του λόγου, δηλαδή την έμφαση στην τεχνική της ρητορικής. Σε συνεργασία με την κινησιολόγο Ξένια Θέμελη αλλά και τα pop μουσικά ξεσπάσματα, η παράσταση συντηρεί ζωηρό το ενδιαφέρον παρακολούθησης (παρά τη μεγάλη της διάρκεια και τη δομική της ιδιαιτερότητα). Εύσημα, φυσικά, και στο άριστα καθοδηγημένο ensemble των ερμηνευτών.

Δύο είναι οι βασικές δυσκολίες για τους ερμηνευτές του «Συνεδρίου για το Ιράν». Από τη μια, η θέση παρατηρητή που, από γραφής, αναγκάζονται να υιοθετήσουν οι περισσότεροι ηθοποιοί (πλην εκείνων που εμπλέκονται στους αγώνες λόγου) μένοντας αμέτοχοι να παρακολουθούν τους συμπρωταγωνιστές τους να παίζουν μέχρι να έρθει η ώρα της δικής τους ομιλίας. Κι έπειτα, η ρητορική δεινότητα που απαιτεί κάθε εισήγηση που γίνεται μπροστά στο μικρόφωνο. Παρά τα εμπόδια, όλοι, ανεξαιρέτως, οι πρωταγωνιστές – Ελευθερία Αγγελίτσα, Πάρης Αλεξανδρόπουλος, Γιώργος Κισσανδράκης, Άρης Λάσκος, Δημήτρης Μανδρινός, Μάριος Μάνθος, Χρυσή Μπαχτσεβάνη, Μιχάλης Πητίδης, Βασίλης Τρυφουλτσάνης, Νίκη Χρυσοφάκη – προσφέρουν εμπύρετες ερμηνείες, ο καθένας σε διαφορετικό τόνο, ύφος και με διαφορετικό τρόπο.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εμφανίσεις των Γιώργου Κισσανδράκη (στο ρόλο του διοργανωτή – συντονιστή του συνεδρίου), Μιχάλη Πητίδη (στο ρόλο του καθηγητή Θεολογίας) και της Νίκης Χρυσοφάκη (στο ρόλο της Ιρανής ποιήτριας). Συνάμα, καθηλωτικές για το πάθος και την ψυχολογική ένταση τους είναι οι ερμηνείες του Άρη Λάσκου (στο ρόλο ενός εξεγερμένου ιερέα), της Ελευθερίας Αγγελίτσα (στο ρόλο της δημοσιογράφου – ακτιβίστριας με εμπειρία στο πεδίο του Ιράν) αλλά και του Βασίλη Τρυφουλτσάνη (στο ρόλο ενός φημισμένου μαέστρου). Η παράσταση οφείλει πολλά στο υψηλό ερμηνευτικό τους επίπεδο.

Σταθερή συνεργάτιδα του Χρήστου Θεοδωρίδη, η κινησιολόγος Ξένια Θέμελη δεν οργανώνει μόνο τις καθαυτές σκηνές σωματικής έντασης ή χορού αλλά και τις λεπτές εκτονώσεις που χρειάζεται ένας ικανός ομιλητής μπροστά στο μικρόφωνο. Ειδικά σε αυτήν την παράσταση, λοιπόν, η δουλειά της Θέμελη είναι σε σημεία απολύτως ορατή και σε άλλα αόρατη· εντούτοις καθοριστική (και καθόλου αυτονόητη). Η σκηνή κορύφωσης της παράστασης με την χορογραφία των ηθοποιών πάνω στο τραγούδι «Now i am gone» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έως και σκηνή ανθολογίας, που μέσα στην απλότητα της συμπυκνώνει το νόημα όλου του έργου: Οι ηθοποιοί χορεύουν μόνοι, αλλά απογειώνονται μόνο ως σύνολο, όπως συμβαίνει και κάθε φορά που οι άνθρωποι συμπράττουν εν αρμονία, προτάσσοντας αυτά που τους ενώνουν.

Δεν υπάρχει πρωτότυπη σύνθεση μουσικής στο «Συνέδριο για το Ιράν» αλλά τα τραγούδια που επιλέγει και ενθέτει ο Χρήστος Θεοδωρίδης στην παράσταση – συγκράτησα το «Bitter sweet harmony» των Verve, το υμνικό «Halleluiah» του Λέοναρντ Κοέν και τον έθνικ επίλογο των Beirut στο «Now i am gone» – τόνωσαν ιδιαίτερα την διαλεκτική μορφή του έργου.

Μιχάλης Πητίδης.

Το λογοκεντρικό έργο του Ιβάν Βιριπάγιεφ ‘στημένο’ ως μια ακολουθία διαλέξεων πυκνού περιεχομένου – φιλοσοφία, πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική ανάλυση – απαιτεί θεατές συγκεντρωμένους και σε εγρήγορση, πόσο μάλλον όταν η παράσταση είναι τρίωρης διάρκειας.

Εμπνευσμένη διαχείριση ενός ακόμα δείγματος της ιδιότυπης πολιτικής γραφής του Βιριπάγιεφ από τον Χρήστο Θεοδωρίδη που αναδεικνύεται και από το ερμηνευτικά εξεγερμένο ensemble των ηθοποιών του.

Άρης Λάσκος.

Πάρης Αλεξανδρόπουλος.

Γιώργος Κισσανδράκης.

Ελευθερία Αγγελίτσα.

Χρυσή Μπαχτσεβάνη.

Νίκη Χρυσοφάκη.

Δημήτρης Μανδρινός.