Θεατής: “CREATA” στα Τζάμια Κρύσταλλα

Κάθομαι σε έναν σκοτεινό χώρο, τα φώτα αρχίζουν να τρεμοπαίζουν, ηλεκτρονική μουσική ηχεί τόσο δυνατά που τα τζάμια πίσω μου τρίζουν και τα νιώθω. Η ατμόσφαιρα μυρίζει έντονα αυτό το πλαστικό άρωμα που έρχεται από τη μηχανή καπνού. Το στόμα μου έχει γεύση μετάλλου, και η όψη του (τεχνητού) αίματος και του (τεχνητού) κρέατος μου προκαλεί μια έντονη αίσθηση αηδίας.

«Πως σε έκανε να νιώσεις αυτό που είδες;»

Δεν υπάρχει σωστή απάντηση σε αυτή την ερώτηση — ούτε στην τέχνη. Και όχι, αυτό δεν είναι κλισέ. Το Σάββατο (18/1) βράδυ, όμως, έχω την αίσθηση πως όλοι όσοι βρίσκονταν σε εκείνο το δωμάτιο νιώσαμε πολύ παρόμοια πράγματα — ή τουλάχιστον «παράλληλα». Η αφορμή για την ορδή συναισθημάτων και αισθήσεων ήταν η visual performance “CREATA” του δημιουργού Φάνη Σακελλαρίου, με τις «ερμηνείες» δύο performers (Ιόνυ Μοσχοβάκου, Μάρω Πέτλη).

Σε έναν νεοσύστατο χώρο αποκλειστικά αφιερωμένο στις παραστατικές τέχνες, με το (εξαιρετικό) όνομα “Τζάμια Κρύσταλλα”, και συγκεκριμένα στο υπόγειο αυτού, στήθηκε για 70 λεπτά μία επιτέλεση. Ένα έργο τέχνης που δεν βρισκόταν σε καμβά ή σε ξύλο, ούτε κρεμασμένο σε κάποιο τοίχο ή τοποθετημένο στο κέντρο ενός τεράστιου χώρου. Μία “συνάντηση” πολλών μορφών σύγχρονης τέχνης – τολμώ να πω, αλλά και τεχνολογικής εξέλιξης. Live noise show, installation, θέατρο (;) Πάντα ζορίζομαι να κατηγοριοποιήσω εκείνα τα έργα που ακροβατούν ανάμεσα στις τέχνες, ταυτόχρονα λατρεύω την πολυπλευρικότητα τους. Μία performance, με απλά σημερινά λόγια. Εικαστική, δεν ξέρω κατά πόσο θα την χαρακτήριζα, αλλά νομίζω εδώ η αγγλική λέξη — για άλλη μία φορά — με καλύπτει: Μία visual performance.

Το “CREATA” είναι κάτι σαν μια αλληγορία της δημιουργίας μας. Δύο Άγια Τέρατα βρίσκονται σε ένα σημείο μηδέν, σε έναν άδειο, τεχνολογικά αποστειρωμένο κόσμο, και θυσιάζουν το σώμα και το «μέσα» τους για να πλάσουν τον άνθρωπο. Χρησιμοποιούν όλα όσα μας έχει κληροδοτήσει το είδος μας – καλά και κακά: θρησκείες, παγανιστικές τελετές, βιντεοκασέτες από Πάσχα στο χωριό, λαγνεία, αλλά κυρίως πόνο, πάθος και κρέας.

Η γνωστή φράση από την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, «είμαστε φτιαγμένοι από το υλικό των ονείρων», αποκτά εδώ μια εντελώς νέα διάσταση – ίσως και βαθύτερη. Με κρέας και φως, την απαρχή, και φυσικά με βία, τα δύο ιερά Τέρατα θυσιάζουν διαρκώς τον εαυτό τους – ό,τι κι αν σημαίνει αυτό – για τον ανώτερο σκοπό: τη δημιουργία ενός ατόμου. Είναι σαν μια διαδικασία που έχει γίνει σχεδόν μηχανική, αλλά ταυτόχρονα τα σκοτώνει λίγο περισσότερο κάθε φορά. Είναι σαν η δημιουργία μας να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πόνο τους – με την αισχρότητα του να διαλύεσαι για να δημιουργηθείς. Με τον δικό μας πόνο, με τη βία που κουβαλάμε μέσα μας, αλλά και με τη βία στην οποία γεννιόμαστε και αυτήν που κληρονομούμε. Μια βία που, όσο κι αν προσπαθούμε να την αρνηθούμε, ανήκει εξίσου τόσο σε εμάς που την κληρονομήσαμε όσο και σε εκείνους που την δημιούργησαν. Άραγε υπάρχει αρχή σε αυτό, ή είναι ένας φαύλος κύκλος που δεν ξεκίνησε ποτέ και δεν θα τελειώσει ποτέ;

Για 70 λεπτά, η ματιά του Φάνη Σακελλαρίου μάς ρωτάει ακριβώς αυτό – ή και, ακόμα, δεν μας κάνει καμία ερώτηση ευθέως, απλώς μας παραθέτει τις απαντήσεις, για να τις εκμαιεύσουμε μόνοι μας. Σε έναν χώρο που έχει χτιστεί και καλουπωθεί ώστε να ταιριάζει σε κάθε ανάσα και ανάγκη της performance, ο Σακελλαρίου εκμεταλλεύεται κάθε τετραγωνικό – μέχρι και το ταβάνι. Ντύνει τα Τέρατά του με ματωμένα ροζ υφάσματα, τους αφαιρεί κάθε πρόσωπο, αλλά τους δίνει να κουβαλούν κάτι, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Γεμίζει τον χώρο με καπνό ξανά και ξανά, δυναμώνει τη μουσική σε σημείο που τα τζάμια πίσω σου να τρίζουν και το νιώθεις μέχρι την οδοντοστοιχία σου. Το βίντεο προβάλλεται συνεχώς, ακόμα κι όταν δεν παίζει μονίμως, ενώ η συνταγή της δημιουργίας δεν είναι γραμμένη σε κανένα cookbook – απλώς συμβαίνει μπροστά σου. Ίσως, μάλιστα, σε πιτσιλήσουν και τα «υλικά» της. Τα Τέρατα βλέπουν και ξαναβλέπουν βιντεοκασέτες και ακούν το “What a Wonderful World” – σε μια εξαιρετική διασκευή – που, ίσως, κάποιος θα περίμενε να είναι τελείως αταίριαστο με την ωμότητα της εμπειρίας θέασης. Κι όμως, είναι ό,τι πιο ταιριαστό υπάρχει. Η μελωδία, σε συνδυασμό με την όψη του κόκκινου χρώματος και την υφή που νιώθεις στα χέρια σου (ακόμα κι αν δεν ακουμπάς ποτέ το «τεχνητό» κρέας), σε ξυπνούν στην πραγματικότητα. Καθόμουν σε εκείνες τις καρέκλες και αισθανόμουν όλες τις αισθήσεις μου να ανατριχιάζουν. Ένιωθα τα πάντα – στη γλώσσα μου, στα χέρια μου, στη μύτη μου, στα αυτιά μου, στα βλέφαρά μου, στην ψυχή μου.

Οι άνθρωποι που δεν κάνουν τέχνη και διαβάζουν για τέχνη, κυρίως, προσπαθούν εδώ και πάρα πολλά χρόνια να απαντήσουν στην ερώτηση «τι ήθελε να πει ο καλλιτέχνης;» – με τη συγκεκριμένη επιλογή ή με εκείνο το σχέδιο. Περνούν, πολλές φορές, όλη τους τη ζωή προσπαθώντας να απαντήσουν σε αυτή την ερώτηση. Νομίζω πως τέχνη σαν τα “CREATA” φτιάχτηκε για αυτούς τους ανθρώπους, ίσως και λίγο περισσότερο από ό,τι για όλους τους υπόλοιπους.

Μπορεί, κατά τη διάρκεια «του έργου», να χάνεσαι και να ξαναβρίσκεσαι με το νόημα, γιατί δεν είσαι πάντα σίγουρος τι βλέπεις – πολλές φορές, ακόμα κι αν γνωρίζεις από τέχνη. Στο τέλος, όμως, όλα τα κουτάκια μπαίνουν στη θέση τους, όλα βγάζουν νόημα. Και σε όλη αυτή τη διαδικασία, δεν χρειάζεται να ψάξεις για το κρυμμένο νόημα του καλλιτέχνη. Ίσως να μην σου αφήνει καν το περιθώριο για αυτό. Πρόκειται για την αρχή μας. Και μπορεί, στις σκάλες για την έξοδο ή στον δρόμο για το σπίτι, όλοι να σκεφτήκαμε διαφορετικά αυτό που είδαμε ή να αντικρίσαμε διαφορετικά τα τέρατα ή το τέρας της δημιουργίας. Όμως, όλοι νιώσαμε. Ακόμα και αν αποτύχαμε για αυτά τα 70 λεπτά – ακόμα και αν οι καλλιτέχνες ή οι επιτελεστές δεν μας μετέδωσαν τίποτα – όλοι κάτι νιώσαμε από μία εμπειρία που ήταν σίγουρα ολοκληρωτική. Και αν μία φράση μπορεί να περιγράψει αυτό που μου έμεινε από τη δημιουργία του ανθρώπου, σύμφωνα με τον Σακελλαρίου, είναι πως «εμείς…σβήσαμε τον ήλιο..».