Φώτης Μακρής: Η μνήμη είναι το οπλοστάσιό μας για να αντιμετωπίσουμε το τώρα και το μέλλον

Από το τιμόνι του Studio Μαυρομιχάλη εδώ και 17 χρόνια, ο Φώτης Μακρής έχει επιλέξει να υπηρετεί το θέατρο εκείνο που τον αφορά και μάλιστα σε μια «δύσκολη» περιοχή της Αθήνας, τα Εξάρχεια. Άλλωστε μαζί με την ομάδα του «Νέος Λόγος» εκφράζουν – ήδη από το 1995 – τη δική τους θέση πάνω στην θεατρική πράξη και αυτό θα συνεχίζουν να κάνουν με σοβαρή, μα κυρίως πολλή δουλειά. Ο ίδιος, μάλιστα, εξομολογείται πως έχει βρει τον ορισμό της δικής του ευτυχίας στη δουλειά · κάνει αυτό που αγαπά και βιοπορίζεται ταυτόχρονα από αυτό.

Αυτή την περίοδο, ο Φώτης Μακρής ανεβάζει τα έργα «Κιβώτιο» και «Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και το φάσμα των φατριών», για 9η και 3η σεζόν αντίστοιχα, ενώ παράλληλα παρουσιάζει το υποψήφιο για βραβείο Laurence Olivier έργο του Νικ Πέιν, «Ελεγεία της μνήμης». Με αφορμή το τελευταίο, που μάλιστα έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, κάναμε μία συζήτηση μαζί του για όσα θα δούμε επί σκηνής, για τα σημεία του κειμένου του Πέιν που άγγιξαν τον ίδιο περισσότερο, για τη ζωτική σημασία της μνήμης, για τον πρωτότυπο τρόπο της αφήγησης που ήταν ιδιαίτερη πρόκληση κατά την προετοιμασία του.

«Αν χάσω το παρελθόν μου, εξακολουθώ να είμαι εγώ;». Η αγάπη βασίζεται στη μνήμη, στις κοινές στιγμές, ή είναι κάτι πέρα από αυτά; Με όχημα τη σχέση ενός ζευγαριού που αντιμετωπίζει ένα τεράστιο δίλλημα και καλείται να πάρει μία σημαντική απόφαση – καθοριστική για τη σχέση τους αλλά και την ίδια τη ζωή – το έργο θίγει τη σύγκρουση μεταξύ της προόδου της επιστήμης και των ηθικών ορίων της. Ο ίδιος ο Φώτης Μακρής μάς λέει περισσότερα.

Στην επιλογή ενός έργου δίνω πάντα μεγάλη σημασία στο αν μιλάει για κάτι που με απασχολεί εμένα και φυσικά αν αυτό το κάνει με πειστικό τρόπο. Το συγκεκριμένο έργο έχει και τα δύο αυτά στοιχεία που αναζητώ σε κάθε μου επιλογή έργου.

Αρχικά να πούμε ότι θα δούμε ένα έργο που παίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Το έργο εκτυλίσσεται σε ένα κοντινό μέλλον. Η Λόρνα έχει διαγνωστεί με μια εκφυλιστική εγκεφαλική πάθηση και η θεραπεία που προτείνει η γιατρός της, η Μίριαμ, είναι μια χειρουργική επέμβαση που θα θεραπεύσει όλες τις σωματικές λειτουργίες της, αλλά θα έχει ως παράπλευρη απώλεια, τη διαγραφή αναμνήσεων αρκετών ετών. Αν δεν δεχτεί να κάνει αυτή την επέμβαση, η πορεία της είναι προδιαγεγραμμένη: Ένας αργός, οδυνηρός και ταπεινωτικός θάνατος. Η Λόρνα, μαζί με την σύντροφό της, την Κάρι, αντιμετωπίζουν ένα τεράστιο δίλλημα. Αν γίνει η επέμβαση, η Λόρνα δεν θα θυμάται πλέον όλα τα χρόνια που έχουν ζήσει μαζί. Η σχέση του ζευγαριού στο επίκεντρο του έργου είναι το όχημα μέσα από το οποίο εξετάζεται η φύση της αγάπης. Αν ο ένας σύντροφος δεν θυμάται τον άλλον, μπορεί η σχέση να παραμείνει ζωντανή; Η αγάπη βασίζεται στη μνήμη, στις κοινές στιγμές, ή είναι κάτι πέρα από αυτά;

Ο Φώτης Μακρής παρουσιάζει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το υποψήφιο για βραβείο Laurence Olivier έργο του Νικ Πέιν, «Ελεγεία της μνήμης».

Το έργο, με όχημα την σχέση των δύο γυναικών, θίγει τη σύγκρουση μεταξύ της προόδου της επιστήμης και των ηθικών ορίων της. Η θεραπεία διαγραφής μνήμης προκαλεί ερωτήματα για το κατά πόσο η τεχνολογία πρέπει να αναμειγνύεται με τον πυρήνα της ανθρώπινης εμπειρίας. Πού βρίσκονται τα όρια της βιοηθικής και της νευροηθικής; Η σκηνοθετική προσέγγιση ουσιαστικά προσπαθεί να φωτίσει αυτόν τον πυρήνα του έργου, τοποθετώντας την δράση σε ένα digital περιβάλλον, που καταδεικνύει κατά την γνώμη μου, την δυσκολία προσαρμογής μας σε έναν κόσμο άκρατης και μερικές φορές αλόγιστης χρήσης της τεχνολογίας και των δυσκολιών να την τιθασεύσουμε για το κοινό καλό.

Υπήρξε μεγάλη πρόκληση η εξαιρετικά ελλειπτική γραφή του Πέιν. Σε ένα έργο με διάρκεια μόλις 75 λεπτών, θέτει με χειρουργική θα έλεγα ακρίβεια τα θέματά του, αναγκάζοντας εμένα και τους συνεργάτες μου, να βασανιζόμαστε πάνω από κάθε φράση για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και φυσικά να αναδείξουμε την δύναμη του έργου. Επίσης, υπάρχει και μια πρωτότυπη ιδέα του συγγραφέα στην ανάπτυξη της ιστορίας, την οποία όμως δεν μπορώ να πω, γιατί θα χαλάσω την έκπληξη του θεατή. Πάντως αυτός ο πρωτότυπος τρόπος αφήγησης, ήταν μία επιπλέον πρόκληση για εμάς.

Πέρα από το να πει, τι υπέροχη παράσταση παρακολούθησα (γελάει), θα ήθελα ο θεατής της παράστασής μας, να αναρωτηθεί για όλα αυτά που κάνουν τον καθένα μας ένα ξεχωριστό άνθρωπο, που μας κάνουν αυτό που είμαστε. Και ποια είναι αυτά; Αυτά ακριβώς που είπατε στην ερώτησή σας: η αγάπη και οι μνήμες μας. Αν καθίσετε να σκεφτείτε λίγο τι είναι αυτό που μας καθορίζει, θα δείτε ότι επί της ουσίας αυτά τα δύο είναι: Το τι αγαπάμε (ανθρώπους, πράγματα, ιδέες, κ.λ.π) και οι αναμνήσεις μας από όλες τις προηγούμενες εμπειρίες μας. Και ένα δεύτερο πράγμα που θα ήθελα να πάρει μαζί του ο θεατής, είναι η σκέψη για τον τρόπο που πρέπει να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία και πώς μπορεί ο καθένας από εμάς να συμβάλει στην ανάδειξή της σε σύμμαχο και όχι σε εχθρό της ανθρωπότητας.

Ο Φώτης Μακρής ανεβάζει για 3η σεζόν μία παράσταση για τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, έναν από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής επανάστασης του 1821, από τον οποίον πήρε το όνομά της η οδός Μαυρομιχάλη και κατ’ επέκταση το studio Μαυρομιχάλη.

Ναι, ανακάλυψα κάτι και διάβασα πολύ για ένα τομέα που τον είχα απλώς ακουστά και που ποτέ δεν είχα ασχοληθεί. Τον τομέα της βιοηθικής και της νευροηθικής. Και διαπίστωσα ότι πρόκειται για ένα θέμα που απασχολεί παγκοσμίως, με αποτέλεσμα πολλοί επιστήμονες να έχουν αφιερώσει την επαγγελματική τους ζωή στην θεωρητική και πρακτική διερεύνησή του, καθώς η τεράστια ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, κάνει το θέμα της βιοηθικής εξαιρετικά επίκαιρο και κρίσιμο για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Είναι όλη μας η ύπαρξη. Είναι αυτό που κάνει τον καθένα και την καθεμία από εμάς, ξεχωριστό και ξεχωριστή. Είναι το οπλοστάσιό μας για να αντιμετωπίσουμε το τώρα και το μέλλον.

Η μνήμη έχει την δική της ταχύτητα που δεν επηρεάζεται από την ταχύτητα της εποχής. Μπορώ να φέρνω στο νου μου αναμνήσεις με τον τρόπο που εγώ επιλέγω, στους ρυθμούς που εγώ επιλέγω και με συχνότητα που εγώ επιλέγω. Αυτό καμία εποχή, όσο και γρήγορα να κινείται, δεν μπορεί να μου το στερήσει.

Είναι ένα συγκλονιστικό κείμενο, όμως και το θέμα του Εμφυλίου που κατά τη γνώμη μου είναι μια πληγή η οποία δεν έχει ακόμα επουλωθεί, φαίνεται πως προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον στον κόσμο. Αυτό το κείμενο, που κυκλοφόρησε το 1974, μόλις έπεσε η χούντα, ξέφυγε από το στενό ιστορικό πλαίσιο που είναι τοποθετημένο και πλέον μιλάει για κάθε είδους εξουσία σε κάθε εποχή. Αυτό το στοιχείο νομίζω το κάνει κλασικό. Από την άλλη νομίζω ότι τώρα πλέον, μετά από τόσα χρόνια που παίζεται, λειτουργεί και η μυθολογία της παράστασης, κάνει τον κόσμο να λέει αφού παίζεται εννιά χρόνια, καλό θα είναι, ας πάω να τη δω (γελάει).

«Με τρομάζει η σκέψη να εγκαταλείψω τον ήρωά μου στο «Κιβώτιο», αλλά από την άλλη, θα πάρει μια πολύ υψηλή θέση στο βασίλειο της μνήμης μου».

Το ότι έζησα ένα υπέροχο θεατρικό ταξίδι που πιθανόν λίγοι να το έχουν ζήσει σε τέτοια ένταση και τέτοια διάρκεια! Με τρομάζει όντως η σκέψη να τον εγκαταλείψω τον ήρωά μου, αλλά από την άλλη, για να επανέλθω στην «Ελεγεία της μνήμης», θα πάρει μια πολύ υψηλή θέση στο βασίλειο της μνήμης μου, που θα με καθορίζει και θα με εμπνέει.

Με αφορά το θέατρο που σου «κουνάει» τις βεβαιότητες και την σιγουριά.

Όχι, το να παίζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, δεν είναι από τις προτεραιότητές μου. Συνήθως οι επιλογές μου γίνονται ανάποδα. Δεν ψάχνω να βρω κάποιο έργο που να μου αρέσει, αλλά προσπαθώ να βρω ένα έργο που να μου χρησιμεύσει σαν όχημα για αυτό που με καίει εμένα την συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Γι’ αυτό συχνά, επιλέγω λογοτεχνικά κείμενα και όχι θεατρικά, όταν κρίνω ότι είναι πιο κατάλληλα να εκφράσουν αυτό για το οποίο θέλω να μιλήσω. Το έργο δεν είναι αυτοσκοπός, είναι το όχημα να «συνομιλήσεις» με την κοινωνία, αλλιώς δεν έχει κανένα νόημα να κάνεις θέατρο.

Το είπατε στην ερώτησή σας. Να εκφράσουμε την δική μας θέση πάνω στην θεατρική πράξη. Το ότι το θέατρό μας, σε μια δύσκολη περιοχή της Αθήνας, εξακολουθεί να δημιουργεί για 17 χρόνια πλέον, μάλλον σημαίνει ότι κάτι καλό κάνουμε… (γελάει). Και πέρα από αυτό, είμαι ένας άνθρωπος αρκετά κλειστός σαν χαρακτήρας, και ήθελα να έχω ένα δικό μου χώρο όπου θα νοιώθω άνετα με ανθρώπους που με καταλαβαίνουν και τους καταλαβαίνω για να μπορέσω να νοιώσω δημιουργικός. Δεν μπορώ να λειτουργήσω μέσα στη βουή και την φασαρία…(γελάει).

Ένα πράγμα που λίγο με πειράζει είναι η επιπολαιότητα και η ευκολία που ανεβάζουμε παραστάσεις στην εποχή μας.

Το θέατρο που σου «κουνάει» τις βεβαιότητες και την σιγουριά. Που σου βάζει ένα σκουλήκι μέσα σου και σε κάνει να νοιώθεις λίγο άβολα και ταυτόχρονα σου ανεβάζει στροφές στην σκέψη και στο συναίσθημα.

Ότι ίσως ένας ορισμός της ευτυχίας είναι να μπορείς να βιοπορίζεσαι από αυτό που αγαπάς.

Ένα πράγμα που λίγο με πειράζει είναι η επιπολαιότητα και η ευκολία που ανεβάζουμε παραστάσεις στην εποχή μας. Δεν με πειράζει ένα κακό αποτέλεσμα, όταν διακρίνω πολλή και σοβαρή δουλειά, αλλά με πειράζει όταν βλέπω ένα απαίδευτο αποτέλεσμα. Δεν νομίζω φυσικά ότι μπορώ να κάνω κάτι γι’ αυτό, παρά μόνο να προσπαθήσω να μην παρασυρθώ κι εγώ σε αυτή την ευκολία.