Συν & Πλην: «H Ετυμηγορία» στο Θέατρον του Ελληνικού Κόσμου

Το 1980, ο Μπάρι Ριντ ένας καταξιωμένος, πιστός στις ηθικές αρχές της δουλειάς του, Αμερικανός ποινικολόγος κυκλοφορεί το πρώτο του δικαστικό μυθιστόρημα. «Η ετυμηγορία», όπως ονομάζεται, αποσπά διθυραμβικές κριτικές και διασπείρει τις πεποιθήσεις του Ριντ περί δικαιοσύνης, εξουσίας, διαφθοράς και το ρόλο της μονάδας απέναντι στο καλά οργανωμένο σύστημα. Ήρωας του είναι ο Φρανκ Γκάλβιν, ένας δικηγόρος που εξαιτίας ενός σκανδάλου στο οποίο θέλησαν να τον εμπλέξουν – ενώ ήταν αθώος – έχει ξεπέσει επαγγελματικά και προσωπικά. Έχει, σχεδόν, εγκαταλείψει το επάγγελμα, η οικογένεια του τον έχει αποκηρύξει, είναι απόλυτα εξαρτημένος από το αλκοόλ μέχρι που μια ιδιαίτερη υπόθεση έρχεται στα χέρια του: Το ιατρικό λάθος κατά τη γέννα μιας νεαρής γυναίκας που την έχει καταστήσει σωματικά και νοητικά ανάπηρη αναζητεί διαλεύκανση. Η γυναίκα νοσηλευόταν σε κλινική της Καθολικής Εκκλησίας, ο γυναικολόγος και φερόμενος ως ένοχος της συνδέεται συγγενικά με υπουργό της αμερικανικής κυβέρνησης και η υπόθεση κινδυνεύει να θαφτεί ως «ατυχές συμβάν». Μέχρι που η μητέρα του θύματος προσεγγίζει τον Γκάλβιν, αναζητώντας έναν οικονομικό συμβιβασμό με τους αντίδικους καθώς είναι η ίδια που, με ελάχιστους πόρους, μεγαλώνει τα τρία παιδιά της κόρης της. Στην αρχή, ο Γκάλβιν αντιμετωπίζει την υπόθεση ως μια αφορμή για να ξελασπώσει οικονομικά, σύντομα όμως έρχεται αντιμέτωπος με τη συνείδηση του και αφυπνίζει την ανάγκη του για αποκατάσταση της αλήθειας, με όποιο κόστος.

Ο ρόλος του Γκάλβιν ήταν η αφετηρία ενός δεύτερου κύκλου στην πλούσια καριέρα του Πολ Νιούμαν. Το 1982 ο σπουδαίος Σίντνεϊ Λιούμετ – ο οποίος 35 χρόνια πριν είχε σκηνοθετήσει, ίσως, το κορυφαίο δικαστικό δράμα όλων των εποχών, τους «Δώδεκα ενόρκους» – μπαίνει πίσω από την κάμερα με τον Ντέιβιντ Μάμετ να αναλαμβάνει την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου. Αυτή η συνάντηση κορυφής εκτονώνεται σε μια ταινία-σταθμό για τα ‘80s, που διεκδίκησε όλα τα ΄Οσκαρ στις σημαντικότερες κατηγορίες (συμπεριλαμβανομένων αυτών του Α΄ Ανδρικού Ρόλου, της Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας).

Το έργο καταπιάνεται με την επίγνωση της αδυναμίας του ατόμου να σταθεί απέναντι στο σάπιο κατεστημένο, να αρθρώσει μια φωνή αντίστασης και αλήθειας ακόμα κι αν συντριβεί. Ο ήρωας του αναρωτιέται για το «τι είναι δίκαιο σε έναν άδικο κόσμο;» ο οποίος δεν πρόκειται να αλλάξει. Και πως αυτή η αποδοχή δημιουργεί παθητικούς πολίτες που όχι μόνο δεν μάχονται για το δίκαιο, αλλά το αγνοούν.

Ο Ντέιβιντ Μάμετ υπήρξε ένας λαμπρός δραματουργός, δημιουργώντας πολυεπίπεδους θεατρικούς χαρακρήρες με εκπληκτική συνέπεια, προσδίδοντας στα πρόσωπα της «Ετυμηγορίας» εξ αρχής μια βαθιά θεατρικότητα. Ωστόσο, εδώ, η παράσταση ανεβαίνει σε θεατρική διασκευή της Αγγλίδας συγγραφέα Μάργκαρετ Μέι Χομπς.

Ο Γρηγίρης Βαλτινός στο ρόλο του Φρανκ Γκάλβιν.

Για όλους όσοι δεν έχουν διαβάσει το μυθιστόρημα του Μπάρι Ριντ ή δεν έχουν παρακολουθήσει την ταινία του Σίντνεϊ Λιούμετ, το ανέβασμα της «Ετυμηγορίας» είναι μια καλή ευκαιρία να συνδεθούν με το υλικό και την πάντα «καυτή» θεματική του ελλείμματος δικαιοσύνης, με την οποία πορεύονται και οι πιο «δημοκρατικές κοινωνίες». Ο κεντρικός ρόλος του μαχητικού δικηγόρου Φρανκ Γκάλβιν είναι βούτυρο στο ψωμί του Γρηγόρη Βαλτινού – ο οποίος αναδεικνύεται στο βασικότερο προτέρημα της παράστασης. Ωστόσο, στερείται της δυναμικής που θα μπορούσε να είχε, εξαιτίας της ασφαλούς σκηνοθετικής προσέγγισης που επιλέγει ο Πέτρος Ζούλιας και του διδακτισμού που απελευθερώνεται ως αποτέλεσμα αυτής.

Βασίλης Χαλακατεβάκης και Νίκος Αρβανίτης.

Σε μια εποχή που στην Ελλάδα – και παγκοσμίως – η έννοια της Δικαιοσύνης καπατάται και συνθλίβεται μπροστά στα μεγάλα συμφέροντα, στην κρατική και φιλελεύθερη εξουσία και βία, το έργο του Μπάρι Ριντ παραμένει ένας φάρος ιδεαλισμού για την ανάγκη των καθημερινών ανθρώπων να πιστέψουν πως η μάχη για το δίκαιο δεν είναι μια ξεχασμένη ιστορία, αλλά ένας ακατάπαυστος αγώνας.

Το ταλέντο του Ντέιβιντ Μάμετ να διαχειριστεί την ιστορία του Μπάρι Ριντ, οι ολόκληροι χαρακτήρες που δημιουργεί μέσα σε μια δραματική ιστορία «κοινωνικής κραυγής» δημιουργούν μια στέρεη βάση για την ερμηνεία τους – τουλάχιστον στην πλειονότητα τους. Ο Γρηγόρης Βαλτινός, που αναζητά σταθερά ήρωες με ανθρώπινο εκτόπισμα, ανταποκρίνεται με μεγαθυμία στην πρόκληση του Φρανκ Γκάλβιν, διαγράφοντας όλη την πορεία του: Από τον ξεπεσμό, τη μοναξιά και την αυτολύπηση, στη μεταστροφή του ήρωα που θέλει να ρισκάρει όχι μόνο για να φέρει την αλήθεια στο φως, αλλά για να φέρει και τον εαυτό του στην ίδια θέση. Αν δε, είχε αντισταθεί σε κάποιες κωμικές ενέσεις (ίσως με πρόθεση να ελαφρύνει το δραματικό διακύβευμα) θα είχε μπει βαθύτερα στις εσωτερικές πτυχές του ήρωα του. Δίπλα του, ο Γιώργος Σουξές στο ρόλο του βετεράνου μα έντιμου Μόε ακολουθεί το ευθύβολο τρόπο ερμηνείας που, ως φαίνεται, δεν τον προδίδει. Ο Νίκος Αρβανίτης στο ρόλο του διεφθαρμένου αντίδικου Εντ Κονκάνον όχι μόνο πείθει για τη φύση του ήρωα του αλλά, μέσα από εκφραστικές λεπτομέρειες, αναδεικνύει τον κυνισμό και τη σήψη του κόσμου που εκπροσωπεί. Αξιοπρεπή εμφάνιση κάνει ο Βασίλης Χαλακατεβάκης στο ρόλο καθολικού ιερέα η Άννα Μονογιού φέροντας μια ευαισθησία στο ρόλο της μάρτυρα – κλειδί, Νάταλι Καμπανέλι.

Ακολουθώντας πιστά την κλασική αμερικανική αισθητική της εποχής, όπως αυτή αναδεικνύεται και στην ταινία, η σκηνογράφος Μαρία Φιλίππου δημιουργεί μια συνεπή σκηνογραφία που συμπληρώνεται από τους φωτισμούς της Μελίνας Μάσχα.

Όπως όλα δείχνουν, ο Πέτρος Ζούλιας έφτασε στο ανέβασμα της ταινίας, γοητευμένος από το κινηματογραφικό της αποτύπωμα. Αυτό μοιάζει να υπηρετεί με συνέπεια υιοθετώντας έναν γρήγορο ρυθμό στην εξέλιξη της πλοκής, διατηρώντας το ενδιαφέρον του θεατή σε μια παράσταση 2.5 ωρών.

Αν το αμερικανικό δράμα, πόσο μάλλον το αστυνομικό και δικαστικό αμερικανικό δράμα, έχει ένα χαρακτηριστικό σάουντρακ αυτή είναι η τζαζ που εδώ αποτελεί οδηγό για τις συνθέσεις του Μίνωα Μάτσα, φορτίζοντας με ανάλογες ατμόσφαιρες την παράσταση.

Γρηγόρης Βαλτινός και Μανώλης Γεραπετρίτης.

Παρότι, η παράσταση διακρίνεται από έναν ευεργετικό κινηματογραφικό ρυθμό παραμένει εγκλωβισμένη σε μια ακαδημαϊκή προσέγγιση χωρίς να αναζητεί πιο σύγχρονα αφηγηματικά ευρήματα – ειδικά εφόσον διαχειρίζεται ένα τόσο διαχρονικό – και επίκαιρο – θέμα. Και που, σε σημεία, ηθικολογεί με διδακτικό πρόσημο, περιορίζοντας τους κραδασμούς του κειμένου. Καταλήγει, λοιπόν, σε αυτό που ταυτοποιείται ως κλασική σκηνοθεσία, πρόσφορη για να απευθυνθεί στο μεγάλο κοινό.

Ασφαλής σκηνοθετική προσέγγιση πάνω σ’ ένα ενδιαφέρον έργο που χρωστάει πολλά στο εκτόπισμα του Γρηγόρη Βαλτινού.