Αντώνη Κυριακάκη, γιατί “φοβόμαστε” να μιλήσουμε για τη Μικρασιατική Εκστρατεία;

Ο Αντώνης Κυριακάκης είχε την ανάγκη να κατανοήσει σε βάθος το σήμερα και τα αίτια της γενικευμένης κρίσης που βιώνει η ελληνική κοινωνία. Έτσι, οδηγήθηκε σε μια προσωπική μελέτη της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας η οποία με τη σειρά της γέννησε «Το Όνειρο της Ιωνίας», ένα θεατρικό έργο βασισμένο σε πραγματικές μαρτυρίες από τα ημερολόγια στρατιωτών που συμμετείχαν στην Μικρασιατική Εκστρατεία.

«Το Όνειρο της Ιωνίας -μια παράσταση για τη Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών», έρχεται για 2η χρονιά στο θέατρο Αργώ σε σκηνοθεσία του Γιώργου Πατεράκη και Αντώνη Κυριακάκη και ακολουθεί την ιστορία τεσσάρων αδερφικών φίλων που στρατολογήθηκαν για την Μικρασιατική Εκστρατεία.

Το έργο δεν επικεντρώνεται στην προσφυγιά -το τραύμα της οποίας παραμένει ανοιχτό και έχει επανειλημμένα αναδειχθεί ως θεματική στο ελληνικό θέατρο- αλλά εστιάζει στα αίτιά της, τον πόλεμο. Ο Αντώνης Κυριακάκης εξερευνά τα γεγονότα που προηγήθηκαν της Μικρασιατικής Καταστροφής, σε μια προσπάθεια να φωτίσει λιγότερο γνωστές πτυχές της ιστορίας μας και να μας τοποθετήσει σε θέση ευθύνης απέναντι σε αυτή.

Ο ίδιος, λοιπόν, μας μιλάει για όσα του αποκάλυψε η μελέτη της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, για τον επίκαιρο χαρακτήρα του έργου αλλά και για τον ρόλο της τέχνης στην επούλωση των συλλογικών μας τραυμάτων.

Ο Αντώνης Κυριακάκης γράφει και συν-σκηνοθετεί την παράσταση “Το Όνειρο της Ιωνίας – Η Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών” στο Θέατρο Αργώ.

Το «Όνειρο της Ιωνίας» γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη μου να κατανοήσω γιατί βρισκόμαστε σήμερα σε αυτή την κοινωνική, πολιτική αλλά και οικονομική κρίση. Έτσι ξεκίνησα να ερευνώ την σύγχρονη ελληνική ιστορία, ψάχνοντας απαντήσεις για αυτά τα ερωτήματα. Όταν έφτασα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εθνικό Διχασμό, έπεσα πάνω στα ημερολόγια των στρατιωτών που πήραν μέρος στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Εντυπωσιάστηκα με το πόσο λίγα πράγματα γνωρίζουμε για εκείνη την περίοδο.

Το «Όνειρο της Ιωνίας» γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη μου να κατανοήσω γιατί βρισκόμαστε σήμερα σε αυτή την κοινωνική, πολιτική αλλά και οικονομική κρίση.

Η διαδικασία της έρευνας ήταν απολαυστική. Και αυτό διότι ήταν κάτι που το έκανα για μένα και έβρισκα ευχαρίστηση μέσα από αυτό. Συνολικά ερεύνησα την ιστορία αυτής της περιόδου και τα ημερολόγια για πάνω από δύο χρόνια. Τα ημερολόγια μάς παρέχουν ένα θησαυρό πληροφοριών για τη ζωή των ανθρώπων που πήραν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Με εντυπωσίασε ότι στην πρώτη περίοδο της εκστρατείας οι σκηνές της υποδοχής του ελληνικού στρατού από τα χωριά της Μικράς Ασίας, ήταν πραγματικά διονυσιακές. Ο πολεμικός ανταποκριτής Μισαηλίδης αναφέρει «Ὁ ἥλιος τῆς 15ης Μαΐου βρῆκεν ὅλο τὸ Ἀϊδίνι στούς δρόμους. Εκατό κορίτσια μέ μάτια δακρυσμένα ἔσπευσαν νά φιλήσουν τον πρῶτον Ἕλληνα στρατιώτην ποῦ εἰσῆλθεν εἰς τὸ Ἀϊδίνιον, τόν Μιλτιάδην Πουλαράκην, δεκανέα ἀπό τά Φάρσαλα. Ολόκληρα ποίμνια ἐστέναζαν εἰς τήν σούβλαν. Κι᾿ ὅλοι οἱ φούρνοι ἔψηναν τά ψωμιά καί τά γλυκίσματα τῶν στρατιωτῶν. Ὅλα τά σπίτια ἀνοικτά, μέ στρωμένα τραπέζια. Ἀγῶνες ὁμηρικοί μεταξύ τῶν κατοίκων τοῦ Ἀϊδινίου, ποιός θά φιλοξενήσῃ περισσοτέρους». Ολόκληρο το χωριό προετοιμαζόταν, μέρες ολόκληρες, για την άφιξη του ελληνικού στρατού. Το δεύτερο κομμάτι που με εντυπωσίασε, είχε να κάνει με το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας, λίγο πριν από την άτακτη οπισθοχώρηση. Ο ελληνικός στρατός είχε πια εξασθενήσει. Η Ελλάδα έχει χρεοκοπήσει τον Φεβρουάριο του 1922, ήδη τα πολιτικά στελέχη της χώρας γνωρίζουν το άγριο τέλος που θα έρθει. Ο ελληνικός στρατός αρχίζει και βγάζει έναν πολύ βίαιο χαρακτήρα. Οι στρατιώτες στα ημερολόγιά τους θα γράψουν για πλιάτσικο του ελληνικού στρατού στα γύρω χωριά, θα γράψουν για λιποταξίες, θα γράψουν για βιασμούς. Δεν είναι τυχαία η ονομασία ενός αξιωματικού ως “Καψοκαλύβας”, ο οποίος έκαιγε σπίτια κατά την περίοδο της ελληνικής κατοχής αλλά και οπισθοχώρησης.

Ο Αντώνης Κυριακάκης ερεύνησε την ιστορική περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και τα ημερολόγια των στρατιωτών για πάνω από δυο χρόνια.

Δεν είναι ακριβώς φόβος, όσο άρνηση. Άρνηση να αποδεχτούμε την μεγαλύτερη εθνική σφαλιάρα που έχουμε φάει στην ιστορία μας. Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι ουσιαστικά η ταφόπλακα της οποιασδήποτε μετέπειτα εθνικής φιλοδοξίας. Με την συμπλήρωση των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Kαταστροφή, είδαμε πάρα πολλές παραστάσεις, που υπερτονίζουν το δράμα που βίωσε η ελληνική κοινωνία. Ξαναδιαβάζοντας, όμως, την ιστορία μπορεί, ίσως, να θεωρηθεί ότι αυτή η καταστροφή υπήρξε αποτέλεσμα της απόφασης της Ελλάδας να ξεκινήσει την Μικρασιατική Εκστρατεία. Σε αυτήν την εκστρατεία, λοιπόν, δικά μας πολιτικά και στρατιωτικά λάθη οδήγησαν στην καταστροφή, σε συνδυασμό με την αλλαγή του διεθνούς κλίματος. Ρίχνοντας, όμως, μόνο το βάρος στους τρίτους και όχι στις δικές μας ευθύνες, διαιωνίζουμε έναν προβληματικό τρόπο σκέψης, που παρουσιάζει τον Έλληνα ως αιώνιο θύμα και προδομένο εταίρο των μεγάλων δυνάμεων. Αυτός, όμως, ο τρόπος σκέψης μας καθηλώνει σε μια παθητική θέση, που οδηγεί τελικά στην αναζήτηση ενός συλλογικού άλλοθι για όλες τις καταστροφές μας.

Βάζοντας την ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας στο προσκήνιο, μέσα από μια θεατρική παράσταση, και με τον ανάλογο σεβασμό, θελήσαμε να φωτίσουμε μια πτυχή της ιστορίας του 20ου αιώνα, την οποία κατα κανόνα, προσπαθούμε να αποφύγουμε. Μέσα από το διάλογο του παρελθόντος με το παρόν, θα προσπαθήσουμε, να αναλάβουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν σαν έθνος, τόσο για τα πάθη του παρελθόντος, όσο και για την δημιουργία ενός καλύτερου αύριο. Θέλουμε να πιστεύουμε, ότι μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες, η διαχείριση της ιστορίας μας, θα γίνει μέσα από μια πιο υπεύθυνη ματιά, η οποία θα μας κάνει να αντιληφθούμε ότι το μέλλον πρέπει να είναι στα δικά μας χέρια και μόνο σε αυτά.

Ρίχνοντας το βάρος μόνο στους τρίτους και όχι στις δικές μας ευθύνες, διαιωνίζουμε έναν προβληματικό τρόπο σκέψης, που παρουσιάζει τον Έλληνα ως αιώνιο θύμα.

«Τα μάτια μας είναι στραμμένα στους πολέμους που εξελίσσονται στην Ευρώπη, την Μέση Ανατολή, την Αφρική και το γενικευμένο μιλιταριστικό πνεύμα που επικρατεί», αναφέρει ο ίδιος. 

Τα μάτια μας είναι στραμμένα στους πολέμους που εξελίσσονται στην Ευρώπη, την Μέση Ανατολή, την Αφρική και το γενικευμένο μιλιταριστικό πνεύμα που επικρατεί, να δημιουργεί έντονα την απειλή ενός προοιμίου γενικευμένης σύρραξης – θεωρούμε πως είναι επιτακτικά αναγκαίο να δυναμώσει το αντιπολεμικό αφήγημα. Πιστεύουμε οτι είναι, πλέον, η στιγμή που τα αντανακλαστικά των κοινωνιών χρειάζεται να οξυνθούν, προκειμένου να σταθούν απέναντι στην οποιαδήποτε φιλοπόλεμη διάθεση. Τώρα το κομματι της γνώσης από τα προηγούμενα λάθη και πάθη, δεν είναι καθόλου εύκολο. Απαιτεί μια κοινωνία ψύχραιμη, που μπορεί να κάνει στο διάλογο. Δηλαδή να ακούσει, να κρίνει και μετά να αποκριθεί. Ξέρω ότι οι ελπίδες μου για κάτι τέτοιο είναι λίγες. Αλλά θα υπερασπιστώ ότι έχω και δεν έχω.

Είναι, πλέον, η στιγμή που τα αντανακλαστικά των κοινωνιών χρειάζεται να οξυνθούν και να σταθούν απέναντι στην οποιαδήποτε φιλοπόλεμη διάθεση.

Το θέατρο είναι αυτό το οποίο μπορεί να φανεί ισχυρός αρωγός σε αυτή τη προσπάθεια, αφού τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο της δράσης, ανοίγοντας κύκλους διερωτήσεων και ζυμώσεων σχετικά με τον κόσμο που ζούμε ή που θα θέλαμε να ζούμε. Η παράσταση «Το Όνειρο της Ιωνίας – Η Μικρασιατική εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών», μπορεί να παίρνει ως αφορμή την προαιώνια Ελληνοτουρκική σύγκρουση, αλλά στην ουσία, τα ζητήματα που θέτει, είναι παγκόσμια. Αφορούν την ηθική και τον πολιτισμό. Δύο από τις βασικότερες αξίες του ανθρωπίνου γένους.

«Εμείς αποφασίζουμε για το μέλλον μας. Η τύχη είναι στα χέρια μας», πιστεύει.

Μεγάλο κομμάτι του κόσμου που ήρθε στην παράστασή μας ζήτησε να συνεχίσουμε. Πιστεύω ότι οι Έλληνες που έχουν μικρασιατικές και ποντιακές ρίζες, βιώνουν πολύ έντονα το κομμάτι αυτό της πληγής και του τραύματος. 103 χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή ο πόνος του ξεριζωμού είναι ακόμα μεγάλος. Εμείς δεν θίγουμε το προσφυγικό ζήτημα, αλλά το αίτιο που το δημιουργεί, τον πόλεμο.

103 χρόνια μετά την Μικρασιατική Καταστροφή ο πόνος του ξεριζωμού είναι ακόμα μεγάλος.

Στο πλαίσιο της παράστασης διοργανώσαμε και 6 ανοιχτές ομιλίες με θεματικές που άπτονται των Μικρασιατικών ζητημάτων και του εθνικού τραύματος. Μιλήσαμε για τις πολιτισμικές προεκτάσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής, για το διαγενεαλογικό τραύμα, την προσφυγική ταυτότητα και άλλα πολλά θέματα με σημαντικούς εισηγητές όπως ο Γιάννης Μήλιος, ο Νίκος Καραμπουρνιώτης, οι συντελεστές της παράστασης και άλλοι. Οι εκδηλώσεις αυτές ήταν για μένα η ουσία του όλου εγχειρήματος. Η ζύμωση και οι συζητήσεις με το κοινό και τους εισηγητές ήταν αποκαλυπτικές. Παρατήρησα πόσο ανάγκη έχει ο κόσμος να μιλήσει, να πει το δικό του πρόβλημα, αλλα το κυριότερο: να ακουστεί!

Ότι εμείς αποφασίζουμε για το μέλλον μας. Η τύχη είναι στα χέρια μας.