Πολύκαρπος Πολυκάρπου: Το Θέατρο Νέας Ιωνίας απόπνεε την αίσθηση του καινούργιου

Το Θέατρο Νέας Ιωνίας, το θεατρικό σχήμα που δημιουργήθηκε, μέσα στη  σύντομη πολιτιστική άνοιξη της δεκαετίας του 1960, από τον Γιώργο Μιχαηλίδη και υπήρξε το πρώτο λαϊκό περιφερειακό θέατρο στη μεταπολεμική Ελλάδα, αποτελεί το αντικείμενο μιας πλούσιας σε υλικό μελέτη του θεατρολόγου (αλλά και ηθοποιού και σκηνοθέτη) Πολύκαρπου Πολυκάρπου.

Η μελέτη, που με τον τίτλο «Θέατρο Νέας Ιωνίας (1965-1967): Το πρώτο λαϊκό περιφερειακό θέατρο στη θεατρική ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κουκκίδα, αναφέρεται αρχικά στην Νέα Ιωνία, αναζητώντας τα ίχνη θεατρικών σχημάτων, ερασιτεχνικών και επαγγελματικών, από την ίδρυσή της το 1923 μέχρι και τις μέρες μας, ενώ στη συνέχεια μελετά αναλυτικά τις επίπονες διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία εκ του μηδενός ενός θεατρικού χώρου κι ενός θιάσου σε έναν απομακρυσμένο, τότε, προσφυγικό συνοικισμό, στην περιφέρεια του θεατρικού κέντρου της Αθήνας.

Πολύκαρπος Πολυκάρπου

Στο πλαίσιο αυτό, καταγράφονται οι παραστάσεις που παρουσιάστηκαν και η πρόσληψή τους από την κριτική και τον τύπο, οι σχέσεις του θεάτρου με τη δημοτική αρχή και την κοινωνία της Νέας Ιωνίας, αλλά και οι ποικίλες διαμάχες που συνόδευσαν τη σύντομη ζωή του θεάτρου, το οποίο αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία τουστις 21 Απριλίου 1967, την ημέρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Τέλος, στις σελίδες του περιλαμβάνεται και μια εκτενής αδημοσίευτη συνέντευξη του Γιώργου Μιχαηλίδη (1938-2018), καθώς, όπως επισημαίνειο συγγραφέας, «παρά την όποια υποστήριξη του δημοτικού παράγοντα και την παρουσία σημαντικού ανθρώπινου δυναμικού, το Θέατρο Νέας Ιωνίας είναι δημιούργημα και προσωπική ιστορία του Γιώργου Μιχαηλίδη».

Με την ευκαιρία της έκδοσης, συζητήσαμε με τον συγγραφέα για τη σημαντική αυτή περίοδο της θεατρικής ιστορίας του τόπου μας και τα στοιχεία που κληροδότησε στις θεατρικές απόπειρες που ακολούθησαν, μετά τη Μεταπολίτευση.

Ο Πολύκαρπος Πολυκάρπου γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία, από γονείς μικρασιάτες πρόσφυγες,σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν και έχει εργαστεί ως ηθοποιός και σκηνοθέτης στην Ελλάδα και την Κύπρο, έχει διδάξει υποκριτική και θεωρητικά σε πολλές δραματικές σχολές, ενώ οργάνωσε και διηύθυνε (1993-1997) τη Δραματική Σχολή «Βλαδίμηρος Κυριακίδης» στη Λευκωσία. Έχει επίσης μεταφράσει πολλά μυθιστορήματα, μελέτες και θεατρικά έργα που παίχτηκαν στη σκηνή.

Η σημαντικότητα του Θεάτρου Νέας Ιωνίας απορρέει, πρώτον, από το γεγονός της ευρείας αποδοχής του τη στιγμή της εμφάνισής του και, στη συνεχεία, από την υιοθέτησηεκ μέρους τωνθιάσωνρεπερτορίουκάποιων, ή και όλων, από τις καινοτομίες που εκείνο πρώτο εφάρμοσε (π.χ. το πρόγραμμα-βιβλίο, το φτηνό εισιτήριο, η συζήτηση με το κοινό).

Ας μην ξεχνάμε, ακόμη, ότι οι εταιρικοί θίασοι νέων ηθοποιών που δημιουργηθήκαν μέσα στην επταετία, και μετά από αυτήν, το Θέατρο Νέας Ιωνίας είχαν για μοντέλο. Οι θίασοι αυτοί, δηλαδή, αποδέχτηκαν και εφάρμοσαντηνπρότασή του για το νέο είδος σχέσεων που θα έπρεπε να οικοδομηθούνμεταξύ των μελών του ενός θιάσου, τη διαδραστικότερη επικοινωνίασκηνής- πλατείας και την απαίτηση το θέατρο να ανήκει στους εργάτες του.

Η πρόθεσή μου να ασχοληθώ με το Θέατρο Νέας Ιωνίας ήταν, κατά κάποιο τρόπο, λίγο υστερόβουλη. Όταν μου ζητήθηκε από την αείμνηστη καθηγήτριά μου, στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, Χαρά Μπακονικόλανα διαλέξω ελεύθερα το θέμα της διπλωματικής μου,επέλεξα το Θέατρο Νέας Ιωνίαςεπειδή είχα μια βιωματική σχέση και με το θέμα και με το χώρο.

Η υστεροβουλία μου όμως άρχισε ναγίνεταιπεποίθηση, καθώς η σημαντικότητα του εμφανιζόταν ανάγλυφη όταν άρχισα να το εξετάζω σε σχέση, και παράλληλα, με τα άλλα σημαντικά πολιτιστικά δρώμενα της εκρηκτικής δεκαετίας του 1960, της οποίας, αναμφίβολα, ήταν γέννημα.

Μπόρχερτ, Έξω από την πόρτα (Β. Καζάν, Σ. Ρενιέρη, Κ. Παντελιά, Χ. Τσάγκας)

Τα θεατρικά σχήματα που ιδρυθήκαν, και έδρασαν, τη δεκαετία του 1960 ήταν εντός-εκτός της ευρείαςπεριοχής των Αθηνών. Η Καλλιθέα, για παράδειγμα, όπου υπήρχε και υπάρχει μέχρι σήμερα θεατρική δραστηριότητα, αν και δέχτηκε πολλούς μικρασιάτες πρόσφυγες μετά το 1922, δεν ήταν αποκλειστικά και μόνο προσφυγικός συνοικισμός.

Αντίθετα, η Νέα Ιωνία ήταν μια νέα πόλη, που την κατοίκησαν αποκλειστικάμικρασιάτες προσφυγές, της οποίας η ιστορίαάρχισε το 1923. Αυτό που δίνει στο Θέατρο Νέας Ιωνίας τημοναδικότητά του είναι όχι μόνο οι πολιτικοί και χωροταξικοί όροι της δημιουργίας του αλλά το οραματικό πρόγραμμά του,που έδειχνε μονιμότητα και εξέλιξη.

Θα υπήρχαν, υποθέτω, ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδεςκαι σχολικές παραστάσεις και στις άλλες προσφυγικές συνοικίες, όπως ο Βύρωνας, η Καισαριανή, η Φιλαδέλφεια. Γνωρίζω, από έρευνές μου, ότι στην Κοκκινιά,στα 1964-1966, λειτούργησαν επαγγελματικοί και ημιεπαγγελματικοίθίασοιτης Πνευματικής Εστίας Νίκαιας, του Καλλιτεχνικού Ομίλου Νέων Νίκαιας και του Ποντιακού Ομίλου Νίκαιας-Κορυδαλλού. Ήταν όμως ευκαιριακά σχήματα, που έδιναν περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.

Η επαφή μου με το Θέατρο Νέας Ιωνίας ήταν και βιωματική και ακαδημαϊκή.Τον Γιώργο Μιχαηλίδη τον γνώριζα, μεγαλώσαμε σχεδόν στην ίδια γειτονιά. Έχω ακόμη ζωντανά στο μυαλό μου το ρέμα που υπήρχε μπροστά από το πατρικό του, με τα ξυλάδικα και τα καρβουνιάρικα από όπου αγοράζαμεχύμα κρασί.

Στο Θέατρο Νέας Ιωνίας δεν μπόρεσα να συμμετάσχω επειδή, όντας μαθητής της Δραματικής Σχολής του Κουν, έπαιζα τότε στις μυθικές σήμερα παραστάσεις των «Ορνίθων», των «Περσών»  και του «Μαρά/Σαντ». Είχα δει όμως όλες τις παραστάσεις του. Θυμάμαι τον Τσαρούχη να κάθεται στο τσιμέντο στην πρεμιέρα του «Ορέστη»και τον Μιχαηλίδη ναμιλά με το κοινό. Θυμάμαι ακόμη την αίσθηση του καινούργιου που απόπνεε η ατμόσφαιρα.

Η ακαδημαϊκή μου ενασχόληση με το Θέατρο Νέας Ιωνίαςολοκλήρωσε μέσα μου τη σημαντικότητά του, επιβεβαίωσε τα ψυχανεμίσματά μου και παγίωσετην άποψη μου ότι το Θέατρο Νέας Ιωνίας ήταν ένα πανελληνίας εμβελείας πολιτιστικό γεγονός.

Γιώργος Μιχαηλίδης

Όπως σας είπα, γνώριζα τον Μιχαηλίδη από παλιά. Ήταν μέλος μιας παρέας νέων με πολιτικά και λογοτεχνικάενδιαφέροντα. Τον συναντούσα πότε στη βιβλιοθήκη του Ιωνικού Συνδέσμου, ποτέ στην κυριακάτικη βόλτα της οδού Ηρακλείου. Πηγαίναμε στο ίδιο Γυμνάσιο, τον είδα κιόλας να παίζει σε μια θεατρική παράσταση για την επέτειοτης 28ης Οκτωβρίου.

Όταν αποφάσισα να γίνω ηθοποιός, σε εκείνον έτρεξα να με συμβουλεύσει πώς θα έπρεπε να προετοιμαστώ για τις εξετάσεις της Δραματικής Σχολής. Ο Γιώργος Μιχαηλίδης μου εμπιστεύτηκε τον πρώτομεγάλο ρόλο μου.

Η σχέση του σκηνοθέτη Μιχαηλίδη με τον ηθοποιό, στο πλάσιμο του ρόλου του, ήταν μια σχέση προστατευτική. Ο Μιχαηλίδης ύφαινε ένα δίχτυ προστασίας γύρω από τον ηθοποιό, μην παρεξηγηθεί η μεταφορά,μιλάω για ένα δίχτυ που δεν ήταν παγίδα αιχμαλωσίας και χειραγώγησης του ηθοποιού, αλλά ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο ο ηθοποιός μπορούσε ελεύθερα να αναπτύξει τη δημιουργικότητά του και να πλάσει ελεύθερα τον ρόλο του, προτείνοντας ο ίδιος λύσεις στα ανακύπτοντα εκφραστικά ή αισθητικά προβλήματα. Αυτό με έκανενα γυρεύω μια παρόμοια σχέση και από τους άλλους σκηνοθέτες με τους οποίους δούλεψα.Ο Μιχαηλίδης με επηρέασε και ως σκηνοθέτη. «Έκλεψα» πολλά από αυτόν, με πρώτο και κύριο την εικαστικότητα στο στήσιμο της παράστασης.

Εν κατακλείδι, μόνο ευεργετική ήταν η παρουσία και η επίδραση του Γιώργου Μιχαηλίδη στη θεατρική ζωή μου ειδικά αλλά και στη ζωή μου γενικά. Ο δρόμος που πορευτικά μαζί του ήταν φωτεινός και ζείδωρος.

Εξώφυλλο προγράμματος για το έργο του Μπόρχερτ, Έξω από την πόρτα