Η Ρηνιώ Κυριαζή αναζητά ομορφιά και στην ανθρώπινη αδυναμία

Η Ρηνιώ Κυριαζή θυμάται πως από μικρή καταπιανόταν με την γραφή. Πως οι λέξεις ικανοποιούσαν ανέκαθεν μια ανάγκη της, την οποία τώρα συναντά μέσα από μιαν άλλη διαδρομή. Έμπειρη ηθοποιός, με αρκετές σκηνοθετικές απόπειρες μέσα στα χρόνια, ξεκίνησε να μπαίνει πιο συστηματικά στην συγγραφική θεατρική διαδικασία κατά τη διάρκεια της πανδημίας – έχοντας παρακολουθήσει ένα από τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής του Λεωνίδα Προυσαλίδη. Τότε, γεννήθηκε και το δεύτερο θεατρικό της έργο, το «Μα»· ενώ είχε προηγηθεί η «Μεγάλη Άρκτος», δέκα χρόνια νωρίτερα.

Στο «Μα» συναντήθηκαν πολλά προσωπικά της υλικά. Τη συγγραφική της περιέργεια ενεργοποιούσε μια δική της ιστορία: Το μεγάλωμα του Οδυσσέα, ενός έφηβου αγοριού στο φάσμα του αυτισμού, όπως το βίωνε στο στενό φιλικό της περιβάλλον. Με αφετηρία μια μόνο λέξη, η Κυριαζή θέλησε να εξερευνήσει τον τρόπο επικοινωνίας με ένα παιδί, όπως ο Οδυσσέας: «Τι μπορούμε να πούμε και τι όχι, πότε μας ακούει και πότε τον ακούμε εμείς, τι ζητάει και πως αισθάνεται, πως συγκροτείται η σχέση του με τους γονείς και την οικογένεια του, πόσο σημαντική είναι η αγάπη και η φροντίδα, τι συμβαίνει όταν η γονεϊκή φροντίδα εκλείψει, αλλά και πόσο σκληρή είναι η τοποθέτηση της κοινωνίας απέναντι σε άτομα σαν αυτά», εξηγεί η Ρηνιώ Κυριαζή.

Δήμητρα Γκλιάτη, Μιχάλης Κουτσκουδής, Μαρίνα Πανηγυράκη, Γιώργος Φριντζήλας, οι ερμηνευτές του “Μα”.

Ο Οδυσσέας ζει στα Γιάννενα με τους γονείς και την αδερφή του. Είναι 17 ετών και είναι λεκτικός σε βασικά κομμάτια της επικοινωνίας. «Ο Οδυσσέας είναι αυτός που είναι και μετά έρχεται ο αυτισμός», ξεκαθαρίζει η δημιουργός της παράστασης, έχοντας αναπτύξει στο πέρασμα των χρόνων μια ιδιαίτερη σχέση μαζί του. Συμπυκνωμένη στη λέξη «μα» που θα μπορούσε να είναι όλα ή και τίποτα – θα μπορούσε να σημαίνει άρνηση αλλά και κατάφαση, κραυγή για ζωή ή αίτημα για φαγητό – η Κυριαζή γράφει ένα έργο γύρω από ένα στρωμένο οικογενειακό τραπέζι, όπου ο χρόνος καλπάζει από το ένα γεύμα στο άλλο και γίνεται αποκαλυπτικός για τις σκέψεις, τις σχέσεις και την ύπαρξη του Οδυσσέα.
«Νομίζω ότι το έργο και η παράσταση μας φέρνει αντιμέτωπους με την προσωπική μας αδυναμία μπροστά σε ένα άτομο με αναπηρία. Οι πιο πολλοί, ίσως, φοβόμαστε πως ο αδύναμος θα καθρεφτίσει τα δικά μας προβλήματα, θα μας αναγκάσει να δούμε τις δικές μας ρωγμές. Όμως, αυτό μπορεί να αποδειχθεί και λυτρωτικό για να ανοίξουμε σε έναν άλλο τρόπο σκέψης και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους».

Ο Μιχάλης Κουτσκουδής στο ρόλο του Οδυσσέα – σε πλάνο με τον Γιώργο Φριντζήλα – υπό την επιστημονική συμβουλή του εργοθεραπευτή Νίκου Παγίδα.

Παρά τις δυσκολίες, οι γονείς του Οδυσσέα ταξίδεψαν από τα Γιάννενα για να παρακολουθήσουν την παράσταση ενώ ο ίδιος ο ήρωας του έργου μοιάζει να καταλαβαίνει πως έχει συντελεστεί κάτι που τον αφορά. Είναι, εξάλλου, ο Οδυσσέας που έχει ‘σχεδιάσει’ και το εξώφυλλο του έργου (όπως κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ροδακιό»), παραχωρώντας μια παλαιότερη ζωγραφιά του.

Στις δύο εβδομάδες που παίζεται η παράσταση, στη θεατρική πλατεία του «Μα» έχουν φτάσει δεκάδες οικογένειες ατόμων με αυτισμό αλλά και αυτιστικά άτομα υψηλής λειτουργικότητας, επαγγελματίες υγείας και εκπαιδευτικοί ειδικοί, αγωγής ενεργοποιώντας μια κοινότητα που, δυστυχώς, είναι αόρατη κοινωνικά και θεσμικά. Το «Μα» λειτουργεί ως μια υπόμνηση πως δεν είναι μόνοι, ως ένα άγγιγμα τρυφερότητας και αλληλεγγύης, αλλά όπως επισημαίνει και η Ρηνιώ Κυριαζή είναι ακόμα «ένα κάλεσμα σε προβληματισμό για το κοινωνικό σύνολο, για τους ανθρώπους που δεν πάσχουν αλλά θα μπορούσαν να συμβάλλουν κατανοώντας τι σημαίνει για τους ανθρώπους αυτούς το άνοιγμα προς μια μικρή ελευθερία».

“To έργο και η παράσταση μας φέρνει αντιμέτωπους με την προσωπική μας αδυναμία μπροστά σε ένα άτομο με αναπηρία. Οι πιο πολλοί, ίσως, φοβόμαστε πως ο αδύναμος θα καθρεφτίσει τα δικά μας προβλήματα, θα μας αναγκάσει να δούμε τις δικές μας ρωγμές” λέει η συγγραφέας και σκηνοθέτρια του.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η ηθοποιός και σκηνοθέτης καταπιάνεται με κοινωνικά παρεμβατικές θεματικές γύρω από τον αποκλεισμό και τη συμπερίληψη. Η περσινή της παράσταση «Στη σκιά του Λούσια» βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Χουλιάρα έσκυψε με μεγάλη τρυφερότητα πάνω στο θέμα του κατατρεγμένου, του «τρελού του χωριού».

«Πιστεύω πως η τέχνη δεν μπορεί να αρκείται στα ελαφριά· γιατί είναι μια λυτρωτική διαδικασία, μέσα της γιατρευόμαστε και γιατρεύουμε. Εξάλλου, δεν θεωρώ πως ένα δύσκολο ή οδυνηρό θέμα δεν έχει ομορφιά. Προσωπικά με βαραίνει η ασχήμια του δημόσιου λόγου έτσι όπως εκτοξεύεται εδώ κι εκεί, χωρίς έλεος· αυτή την ασχήμια δεν μπορώ να τη μεταβολίσω».

Η κινησιολογία της παράστασης με την υπογραφή των Άλκηστις Πολυχρόνη και Βιτόρια Κωτσάλου.

Το «Μα» έρχεται ως συνέχεια πιο προσωπικών αναζητήσεων της δημιουργού, στον δρόμο που είχε ξεκινήσει να χαράζει με την σπουδαία δασκάλα της, Μίρκα Γεμεντζάκη. «Μοιάζει με μια επιστροφή, ένα ξανα-ξεκίνημα για να δω τις πραγματικές μου ανάγκες μέσα στο θέατρο, ακόμα κι αν πρέπει να τις κάνω μόνη, χωρίς να περιμένω να έρθουν να με συναντήσουν», σημειώνει. Μια πρωτοβουλία που συμπυκνώνεται και στην πρόσφατη ίδρυση της δικής της εταιρείας θεάτρου, της «Άλκης». Φυσικά, όσο κι αν έχει μπει σε μια δημιουργική φάση – γράφει, επιμελείται τις δραματουργίες, σκηνοθετεί, ενίοτε και παίζει – το εγχείρημα μοιάζει ασκητικό, συμπαρασύροντας μεγάλα οικονομικά βάρη και ευθύνες. «Μεγαλώνουμε, έχουμε αρχίσει να χτίζουμε το κοινό μας, παρόλα αυτά παραμένει μια πολύ μοναχική διαδικασία. Υπάρχει ανάγκη για κάθε καλλιτέχνη να παραμείνει σε μια δημιουργική τροχιά χωρίς να διαλυθεί από τις υποχρεώσεις. Και ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί μια τέτοια ισορροπία, θα ήταν αν ένας θεσμός, ένας παραγωγός ενίσχυε την προσπάθεια μας ώστε να διαχυθεί καλύτερα, σε μεγαλύτερο κοινό – πόσο μάλλον όταν πρόκειται για ένα έργο και μια παράσταση αυτής της φύσης». Για την ώρα, με ίδια μέσα, η παράσταση παρέχει υπηρεσίες υπερτιτλισμού, για την πρόσβαση των κωφών ή βαρήκοων θεατών ενώ σε καθορισμένα βράδια υπάρχει διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα και ακουστική περιγραφή για άτομα με οπτική αναπηρία. Παράλληλα, γύρω από την παράσταση διοργανώνονται μουσικά δρώμενα, συζητήσεις, εικαστικά δρώμενα σε συνεργασία και με την επιμέλεια της ομάδας του Nevronas και την υποστήριξη της καλλιτεχνικής και της εμψυχωτικής ομάδας «Άγγελοι της Χαράς».

Στόχος της Ρηνιώς Κυριαζή είναι η παράσταση να ταξιδέψει, να περιοδεύσει ανά την Ελλάδα, να φτάσει σίγουρα στα Γιάννενα, την πόλη που ζει ο Οδυσσέας. Ο θεατρικός του εαυτός, άλλωστε, στο έργο ζητάει επίμονα να κάνει μια βόλτα, μια εκδρομή.