Οι πρώτες μέρες του 27ου ΦΝΘ ήταν γεμάτες ελπίδα, επανάσταση, γυναίκες και αλήθεια

Είναι Μάρτιος, έχει σχεδόν 20° έξω και κάπου στον Βορρά ο ουρανός πλέον δεν έχει σύννεφα, μία πόλη γεμίζει πάλι πάνινες τσάντες, κόκκινες μπλούζες, δημιουργούς, τέχνη, αλήθεια και ζωή. Επιτέλους είμαι (και πάλι) στη Θεσσαλονίκη και έχει (και πάλι) Φεστιβάλ.

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης άνοιξε τις πόρτες του, και τις αίθουσες του, την Πέμπτη 6/3 για 27η χρονιά, σε μία περίοδο που στον κόσμο λείπει η αλήθεια. Σε έναν κόσμο που φοβάται περισσότερο από ό,τι ζει (απολύτως δικαιολογημένα ωστόσο) και, αν και η άνοιξη πλέον έχει έρθει, το σκοτάδι μάς πλημμυρίζει. Οπλισμένοι με όλη την ελπίδα που υπάρχει, αλλά και πάντα την ανάγκη για αλλαγή – μαζί με φόβο, άγχος και θυμό – οι υπέροχοι άνθρωποι του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έδωσαν στο 27ο ΦΝΘ το πιο πολύτιμο θέμα: το βλέμμα στο μέλλον. Ακόμα κι αν αυτό το μέλλον μοιάζει πολλές φορές δυστοπικό, άθλιο, φοβικό ή και παρελθόν, συχνότερα από όσο νομίζουμε θυμόμαστε πως το μέλλον μοιάζει και με φως, ζεστασιά, συλλογικότητα, επανάσταση και κάθαρση. Το AI (artificial intelligence: τεχνητή νοημοσύνη) αποτελεί μεγάλο μέρος του θέματος αλλά και ολόκληρου του φετινού Φεστιβάλ.

Γυρνάω λοιπόν εδώ και τέσσερις μέρες στα στενά και τις ανηφόρες της Εγνατίας και της Λεωφόρου Νίκης και μπαινοβγαίνω στις αποθήκες του Λιμανιού. Τρέχω από προβολή σε προβολή, βλέπω art installations, παρακολουθώ masterclasses και, ναι, πίνω το κρασί μου και συζητάω με εκείνους τους φίλους που πάντα μου λείπουν όταν είμαι μακριά, για πόλεμο, ειρήνη και τέχνη. Το Φεστιβάλ, ευτυχώς, έχει αρκετό δρόμο ακόμα μέχρι το τέλος του, οπότε στις γραμμές παρακάτω θα πάρετε μια γεύση από το πώς κύλησαν για εμένα οι πρώτες αυτές μέρες και… προλάβετε τα ντοκιμαντέρ, γιατί βγαίνουν όλα sold out,παιδιά!

Ο Ορέστης Ανδρεδάκης φωτογράφος: Βερβερίδης Βασίλης /motion Picture

«Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον μας – γι’ αυτό φέραμε εδώ το μέλλον μας», λέει χαμογελαστός ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεδάκης, όταν ανεβαίνει για πρώτη φορά φέτος στη σκηνή του Ολύμπιον. Μιλάει για το μέλλον μας και το AI και στη σκηνή ανεβαίνουν τα μέλη της Εθνικής Ομάδας Ρομποτικής. Δεκατέσσερα παιδιά, διαφορετικών ηλικιών και προελεύσεων, από Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Σέρρες και άλλες πόλεις του Βορρά, στέκονται στην κατακόκκινη αυτή σκηνή και παρουσιάζουν, ο ένας μετά τον άλλο, τους ομιλητές αλλά και τους επίτιμους καλεσμένους. Ο Ορέστης θα πει πως είναι «οι καλύτεροι παρουσιαστές στην ιστορία του Φεστιβάλ» και, αν και δεν έχω τόση εμπειρία, τον πιστεύω.

«Η ρομποτική ήταν για εμάς σαν εισιτήριο κινηματογράφου» – Εθνική Ομάδα Ρομποτικής

Μας καλωσορίζουν με την παρουσίαση μιας ταινίας μικρού μήκους – μόλις 2,5 λεπτών – anime (ιαπωνικά κόμικς), που έφτιαξαν με τη βοήθεια του AI μέσα σε μόλις 17 λεπτά (!). Πέντε ώρες για τη συγγραφή, δύο λεπτά για την εξαγωγή σε υπολογιστή και 9 ημέρες για να καθοδηγήσουν το AI – και εγώ ακόμα σκέφτομαι το κινητό που είχε πορτάκι, κουμπιά και ήταν φούξια, τέλος πάντων. Η συζήτηση γύρω από την ηθική του AI, τα ερωτήματα, τους φόβους αλλά και τις λύσεις είναι μερικά από όσα ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ ξεκινάει να μας μιλάει. «Συναρπαστικό εργαλείο – επικίνδυνο όπλο» θα το χαρακτηρίσει και θα μοιραστεί πως θέλει να προστατευτούμε από ανθρώπους που το χρησιμοποιούν ασύδοτα και να ασχοληθούμε με τα καλά που μας προσφέρει – που, ναι, είναι πολλά.

Ο Άρης Σακελλαρίου (νέος Διευθυντής του Διοικητικού Συμβουλίου ), η Ελίζ Ζαλαντό και ο Ορέστης Ανδρεδάκης φωτογράφος :Βασίλης Βερβερίδης /motion picture

Η Ελίζ Ζαλαντό, Γενική Διευθύντρια του Φεστιβάλ, ανέβηκε στη σκηνή και μίλησε για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη είναι «μεγάλο δώρο», αλλά ίσως και «σκοτεινό μέλλον». Έδωσε μέσα σε μία πρόταση την απάντηση στο ερώτημα γιατί να υπάρχει ένα Φεστιβάλ αποκλειστικά για ντοκιμαντέρ: «Σε έναν κόσμο που τίποτα δεν μοιάζει αληθινό, ένα μέσο παραμένει ζωτικό – το ντοκιμαντέρ». Μας προτρέπει να θυμηθούμε πως η αλήθεια δεν μπορεί να είναι σχετική και είναι η πρώτη, αλλά όχι η μοναδική, που θα εκφράσει με λέξεις εκείνο το βράδυ όλα όσα συζητάμε μεταξύ μας, αλλά φοβόμαστε συχνά να πούμε δυνατά. Οι βασικές αρχές του πολιτισμού της χώρας μας, αλλά και του κόσμου, κινδυνεύουν να αφανιστούν – η ανεκτικότητα, η δημοκρατία και η ελευθερία.

Η Ελίζ Ζαλαντό στην Τελετή Έναρξης

Ο Δήμαρχος της πόλης, Στέλιος Αγγελούδης, θα σχολιάσει, σε παρόμοιο κλίμα, τα όσα συμβαίνουν, θα μιλήσει για το πώς το Φεστιβάλ δίνει πάντα «βήμα και παιδεία» και θα ανακοινώσει πως ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει σκοπό να θεσπίσει ένα καινούριο βραβείο σε συνεργασία με το Φεστιβάλ για το επερχόμενο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Αρκετοί άνθρωποι, θεσμικά σημαντικοί, ανέβηκαν σε εκείνη τη σκηνή την Πέμπτη το βράδυ, χρησιμοποίησαν ωραίες λέξεις και μερικοί είχαν όντως κάτι να πουν. Ωστόσο, οι πιο γενναίες και σημαντικές «δηλώσεις» ήρθαν στο τέλος της παρουσίασης της τελετής, λίγο πριν από την ταινία έναρξης.

Οι Φοιτητές Κινηματογράφου, ντυμένοι στα μαύρα και κρατώντας ένα μαύρο πανό, θα ανέβουν στη σκηνή και θα πάρουν τον λόγο, και για μερικά λεπτά η αίθουσα όντως θα σωπάσει. Η κοπέλα που βρίσκεται πίσω από το μικρόφωνο θα βγάλει έναν λόγο επίσημα δομημένο και με απίστευτη ψυχραιμία δοσμένο, όσο και αν η φωνή της ίσως ήταν εξοργισμένη. Θα μιλήσει ξεκάθαρα για τις μαζικές συγκεντρώσεις εκατομμυρίων, για τους ανθρώπους που πρώτη φορά κατεβαίνουν στον δρόμο γιατί η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, τα ΜΜΕ, τους παράγοντες είναι μηδενική και πληγώνει διπλά εκείνους που ακόμα πενθούν – δηλαδή όλους μας. Μίλησε για την κρατική βία και καταστολή αλλά και για ένα επικίνδυνο για την διεφθαρμένη εξουσία «ακηδεμόνευτο και αυθόρμητο σύνολο» ανθρώπων που σχηματίζεται. Τα παιδιά θα φωνάξουν «ΔΙΚΑ ΣΑΣ ΤΑ ΤΕΜΠΗ, ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ» και θα καταχειροκροτηθούν. Αυτή εδώ είναι μία παρέμβαση που οφείλω να παραδεχτώ πως δεν περίμενα να δω σε αυτή τη σκηνή – αλλά διαψεύστηκα με χαρά.

«About a Hero» – 2024

Το «About a Hero» του Piotr Winiewicz είναι η ταινία που θα κάνει την αρχή για το Φεστιβάλ. Το «Σχετικά με έναν Ήρωα» είναι μια προσαρμογή ενός σεναρίου που γράφτηκε από μια τεχνητή νοημοσύνη που έχει εκπαιδευτεί στο έργο του Werner Herzog. Ο δημιουργός, που είχε πει πως «A computer will not make a film as good as mine in 4,500 years», δίνει την άδεια στο AI να χρησιμοποιήσει τη φωνή του και τη δουλειά της ζωής του. Μία ιστορία για μια ανύπαρκτη πόλη και έναν άντρα που σκοτώθηκε από μία μηχανή (ή και όχι) και εμείς παρακολουθούμε την προσπάθεια να λυθεί το μυστήριο του θανάτου του. Η ταινία διήρκησε 85 λεπτά και θα σας πω ψέματα αν σας πω πως βγάλαμε κάποιο κατανοητό νόημα από αυτήν ως σύνολο. Είχε τρομερό ενδιαφέρον αυτό που έβλεπες. Στο μυαλό μου ήταν σαν μια twisted εκδοχή της «Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων» – όμως καθ’ όλη τη διάρκεια έψαχνες να βρεις ποια είναι η Αλίκη και ποιο είναι το θαύμα.

Περισσότερες από μία φορές εμφανίστηκε στην οθόνη το μήνυμα ότι «αυτό που βλέπετε δεν βγάζει κανένα νόημα, και αν πιστεύετε ότι βγάζει, μάλλον έχετε τρελαθεί». Στην αρχή, το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης δεν ξεχνάει να προειδοποιήσει το κοινό «να προσέχει και να μην εμπιστεύεται ό,τι βλέπει» – «Good Luck». Η ταινία, πιστεύω, ήταν η καλύτερη επιλογή για να ανοίξει όλη αυτή τη συζήτηση που θα συνεχιζόταν (και συνεχίζεται) παγκοσμίως, αλλά κυρίως εδώ, στη Θεσσαλονίκη, αυτές τις ημέρες: AI και τεχνητή νοημοσύνη. Πού λειτουργεί ως εργαλείο και πού αρχίζει να παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις; Τι θα γινόταν αν αυτή η ταινία είχε δημιουργηθεί χωρίς τη συγκατάθεση του καλλιτέχνη; Πόσο δίκαιο είναι αυτό; Πόσο εύκολα μπορεί να μετατραπεί από δημιουργικό εργαλείο σε όπλο μαζικής καταστολής;

Η Παρασκευή που ξημέρωσε εκείνη την ημέρα ήταν λες και είχε έρθει το καλοκαίρι – καταγάλανος ουρανός, ζεστός ήλιος αλλά και ένα δροσερό αεράκι. Με βρήκε το μεσημεράκι να περιτριγυρίζομαι στις αποθήκες του λιμανιού, να χαζεύω τις αφίσες και τις πάνινες τσάντες και να προσπαθώ να χωρέσω τουλάχιστον τρεις ταινίες μέσα σε κάθε μέρα μου (στόχος μη ρεαλιστικός, αλλά ποτέ δεν ξέρεις).

Στην Απονομή του Χρυσού Αλέξανδρου του Nicola Philibet

Στις 17:00 το απόγευμα βρέθηκα ξανά στο “παλατάκι του Φεστιβάλ”, το Ολύμπιον, όπως το ονομάζουν οι άνθρωποι εκεί, για την απονομή του τιμητικού Χρυσού Αλέξανδρου στον Γάλλο σκηνοθέτη Nicolas Philibert. Η Ελίζ Ζαλαντό, προλογίζοντάς τον στα γαλλικά, μίλησε για έναν άνθρωπο «που αναδεικνύει τις φωνές όσων συχνά μένουν στο περιθώριο» και τον ευχαρίστησε για την αφοσίωσή του στο ντοκιμαντέρ αλλά, κυρίως, στον άνθρωπο. Εκείνος ανέβηκε σχεδόν τρέχοντας στη σκηνή και, συγκινημένος, ευχαρίστησε το Φεστιβάλ και τους ανθρώπους του, αλλά βασικά ευχαρίστησε τη σύζυγό του, παραδεχόμενος πως χωρίς εκείνη δεν θα είχε καταφέρει να κάνει τίποτα.

Είπε πως «τα ντοκιμαντέρ πλέον έχουν διαφορετική και μεγαλύτερη σημασία για περισσότερο κόσμο», αλλά εκείνοι που ξεκίνησαν το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη πριν από 27 χρόνια ήταν πολύ γενναίοι. «Σε μία εποχή που η δημοκρατία βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ποτέ, ας κάνουμε ό,τι μπορούμε για να την κάνουμε great again», είπε χαρακτηριστικά. Αμέσως μετά, ακολούθησε η προβολή της βραβευμένης με Χρυσή Άρκτο ταινίας του «Στο ποταμόπλοιο» (On the Adamant, 2023).

Εγώ, ωστόσο, μεταφέρθηκα τρέχοντας στο Cine John Cassavetes στο Λιμάνι για την προβολή του ντοκιμαντέρ «Women Fighters 2nd Part – 1944-1960» του υπέροχου, όπως θα ανακάλυπτα αργότερα, Λεωνίδα Βαρδαρού. Η σειρά ντοκιμαντέρ «Γυναίκες Μαχήτριες», με το πρώτο μέρος της «Η Τριπλή Απελευθέρωση» να κάνει πρεμιέρα το 2022 στο τότε Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ασχολείται με τη συνεισφορά των γυναικών στους αγώνες του 20ού αιώνα. Το δεύτερο μέρος, συγκεκριμένα, επικεντρώνεται στην περίοδο του πολέμου του ’40, όταν οι άνθρωποι πολέμησαν, χάθηκαν και έχασαν τα πάντα για το όνειρο ενός καλύτερου και πιο δίκαιου κόσμου – μόνο για να αλλάξει απλώς το όνομα του κατακτητή τους και να πεθαίνουν από το ίδιο χέρι με διαφορετική ταυτότητα.

«Γυναίκες Μαχήτριες 2ο μέρος – 1944-1960» -2025

Την περίοδο που διαλύεται το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ο μοναδικός οργανωμένος σύνδεσμος είναι η ΠΕΟΠΕΦ, οι γυναίκες, οι μητέρες και οι αδελφές όλων εκείνων που εκτελούνταν και φυλακίζονταν, οι εξόριστες γυναίκες και οι γυναίκες στρατιώτες που πολέμησαν στα βουνά, τους βιαστές και τους βασανιστές τους. Αυτές μιλούν στην κάμερα του κυρίου Βαρδαρού, η καθεμία με τον δικό της τρόπο. Κατά τη διάρκεια των 90 λεπτών που κράτησε το ντοκιμαντέρ, πέρασα από όλα τα συναισθηματικά στάδια που υπάρχουν, αλλά ο θαυμασμός και ο θυμός κυριάρχησαν. Σε εκείνη την αίθουσα είδα ένα τεράστιο κομμάτι της ιστορίας της Ελλάδας που δεν είχα ιδέα πως υπάρχει. Και ναι, έκλαψα κατά τη διάρκεια της προβολής, αλλά τίποτα δεν με προετοίμαζε για τη γυναίκα πίσω μου, που ζήτησε τον λόγο μετά το τέλος της ταινίας και διάβασε από ένα χαρτί τα λόγια της φίλης της, η οποία πέθανε εκείνο το πρωί – και το πρόσωπό της το είχα δει λίγο πριν στην οθόνη.

Ο Λεωνίδας Βαρδαρός φωτογράφος: Βερβερίδης Νίκος/motion picture

Ο κύριος Βαρδαρός είπε, απολύτως ειλικρινά, πως «Προέρχομαι από μια μητριαρχική κοινωνία και αρκετά νωρίς κατάλαβα πως δεν υπάρχει σημαντικότερο πράγμα για να ασχοληθείς» – εννοώντας την καταγραφή των γυναικών και της ιστορίας τους. Όταν τον ρώτησα πόσο εύκολο ήταν για εκείνες τις γυναίκες να μιλήσουν για όλο τον πόνο και τα δεινά που πέρασαν, μου εκμυστηρεύτηκε πως πολλές από αυτές, ειδικά στα βουνά και ειδικά όσες είχαν βιαστεί, δεν ήθελαν καθόλου να μιλήσουν. Μία από αυτές κοίταξε την κάμερα και είπε «Δεν έχω να σας πω τίποτα – ήρθατε πολύ αργά» – και όμως, μίλησαν. Ο Λεωνίδας Βαρδαρός ετοιμάζει τώρα το τρίτο μέρος της σειράς ντοκιμαντέρ, το οποίο θα ασχολείται με τις γυναίκες κατά την περίοδο της Χούντας και το φοιτητικό κίνημα – ανυπομονώ να το δω. Μέχρι τότε, όμως, κάντε μια επίσκεψη στο site του Φεστιβάλ και στα Online Screenings και δείτε το «Women Fighters». Θα είναι διαθέσιμο μέχρι τις 16/3, και σίγουρα θα δείτε κάτι που δεν ξέρατε πως υπάρχει – αξίζει.

«Afternoons of Solitude» – 2024

Μετά από μία σύντομη αλλαγή, επέστρεψα στο Olympion για την πρεμιέρα του ισπανικού «Afternoons of Solitude» του Albert Serra. Το πορτρέτο ενός ενεργού αστέρα της ταυρομαχίας, του Andrés Roca Rey, που μας επιτρέπει να αναλογιστούμε την οικεία εμπειρία του ταυρομάχου, ο οποίος αναλαμβάνει τον κίνδυνο να αντιμετωπίσει τον ταύρο ως προσωπικό καθήκον από σεβασμό στην παράδοση και ως αισθητική πρόκληση. Όσο κι αν το θέμα και η ωμότητα της εικόνας με εξόργιζαν και μου προκαλούσαν τεράστια απέχθεια (έβλεπες επανειλημμένα να σκοτώνουν και να χτυπούν ταύρους και να χαίρονται κιόλας), δεν μπορώ να μην εκτιμήσω τα μοναδικά δοσμένα πλάνα του Serra και την ικανότητά του να κάνει κάθε καρέ να μοιάζει με έργο τέχνης, όπου απλώς έχει παραπέσει το κόκκινο χρώμα.

Ναι, όλη η ταινία είναι μία δήλωση για τις επιπτώσεις ή τις επιλογές που κάνουν οι άντρες ως αποτέλεσμα της εύθραυστης αρρενωπότητάς τους, αλλά είναι και μία παράδοση σχεδόν αιώνων. Το θεωρώ προνόμιο όμως, ακόμα και αυτό. Να σε εκνευρίζουν όσα βλέπεις στη μεγάλη οθόνη, να σε σοκάρουν, να σε κάνουν να νιώθεις – προνόμιο.

Δεν θα σας πω ψέματα. Ούτε το πρωί, ούτε το μεσημέρι εκείνου του Σαββάτου με βρήκε σε κάποια σκοτεινή αίθουσα. Μετά από ένα απολύτως χορευτικό βράδυ, και ίσως λίγη παραπάνω τεκίλα (please don’t judge), με βρήκε με φίλους κάπου στα παράλια της Θεσσαλονίκης να κοιτάω τη θάλασσα και να τρώω καλαμαράκια. Αν με ρωτάτε, απολύτως αναγκαίο, ειδικά όταν ο Μάρτιος έχει φέρει την άνοιξη για τα καλά και βρίσκεσαι στη Θεσσαλονίκη.

εγκαίνια “LAUREN: Anyone Home?”

Μετά, λοιπόν, από ένα άκρως απαραίτητο διάλειμμα, κατηφόρισα ξανά προς το Λιμάνι και την Αποθήκη Β (στο MOMus – Πειραματικό Κέντρο Τεχνών) για τα εγκαίνια της εγκατάστασης της Lauren Lee McCarthy με τίτλο “LAUREN: Anyone Home?”. Ένα art installation που απέσπασε το Βραβείο Human AI Art Award, το οποίο αποτελεί κοινή πρωτοβουλία της TELEKOM και του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Βόννης και παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ, σε συνεργασία με την COSMOTE TV, στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος “AI, μια αναπόδραστη νοημοσύνη”.

Η Lauren Lee McCarthy εμπνεύστηκε αυτό το έργο το μακρινό (πλέον) 2017, όταν έκανε την εμφάνισή της η “Alexa” του Amazon. Κάπου ανάμεσα στην ανάγκη να φροντίζει τον κόσμο, στην εσωστρεφή προσωπικότητά της, αλλά και στην πεποίθηση πως μπορεί να κάνει τη δουλειά της Alexa πολύ καλύτερα και πιο ανθρώπινα, δημιούργησε τη LAUREN. Η καλλιτέχνιδα παρακολουθεί ως μία ανθρώπινη Alexa τα σπίτια των συμμετεχόντων στο project της μέσα από έξυπνες συσκευές. «Σε αντίθεση με τις συνηθισμένες τεχνολογίες έξυπνου σπιτιού, το Lauren: Anyone Home? εστιάζει στην ανθρώπινη παρουσία. Ισορροπεί ανάμεσα στην οικειότητα και την ιδιωτικότητα, ενώ αναρωτιέται για το μέλλον της ανθρώπινης εργασίας, σε έναν κόσμο που αυτοματοποιείται ολοένα και περισσότερο», σημείωσε η Χριστιάνα Καζάκου, επιμελήτρια της έκθεσης.

φωτογραφία: Βερβερίδης Βασίλης/motion picture

Αυτή την εμπειρία η COSMOTE TV, σε συνεργασία με το TIDF, κατάφεραν να μεταφέρουν με τον πιο έξυπνο τρόπο σε εκείνη την αίθουσα του Λιμανιού. Ξαπλώνεις σε έναν στρογγυλό καναπέ και συνομιλείς με τη LAUREN, η οποία είναι εκεί για να σε ακούσει. Βρήκα τρομερά ενδιαφέρον το πόσο μαεστρικά η καλλιτέχνιδα κατόρθωσε να συμπράξει στο έργο της τόσο τις προσωπικές της ανασφάλειες και ανάγκες όσο και να εκμεταλλευτεί τα προνόμια της Τεχνητής Νοημοσύνης, χρησιμοποιώντας τα ελεγχόμενα προς όφελός της. Δημιούργησε ένα έργο που πλέον μάλλον οδηγεί σε μια νέα μορφή τέχνης – εκείνη της Τεχνητής Νοημοσύνης.

“Mrs Nobody against Putin” – 2025

Μετά τα εγκαίνια, και ένα ποτήρι λευκό κρασί (da), βρέθηκα και πάλι – πού αλλού; – στο Ολύμπιον για την προβολή της ταινίας «Mrs. Nobody Against Putin» των David Borenstein και Pavel “Pasha” Talankin. Η ιστορία του Pasha, ενός τριαντατριάχρονου δασκάλου σε μια πολύ μικρή πόλη στα βόρεια της Ρωσίας, όπου, μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία, ανέλαβε τον ρόλο ενός διεθνούς πληροφοριοδότη, εκθέτοντας τις καταστροφικές συνέπειες της επιθετικής στρατιωτικοποίησης της Ρωσίας μέσα στα ίδια της τα σχολεία.

Τα πλάνα που η ρωσική κυβέρνηση του επέβαλε να τραβάει, ώστε να ελέγχονται οι πληροφορίες που μεταδίδονται στα παιδιά, τα κράτησε και τα χρησιμοποίησε στη δημιουργία αυτού του ντοκιμαντέρ. Πλάνα από μαθήματα Ιστορίας ή Γλώσσας γρήγορα μετατράπηκαν σε στρατιωτικά σεμινάρια, ύμνους υπέρ του πολέμου και μαθήματα χειρισμού όπλων. Παιδιά τα οποία γνώριζε για χρόνια, τα μεγάλωσε και συνυπήρχε μαζί τους, τώρα πια δεν υπάρχουν, γιατί σκοτώθηκαν σε έναν πόλεμο που δεν ήθελαν να πολεμήσουν, που δεν ήξεραν καν τι είναι. Η ελευθερία του λόγου είναι πλέον ανύπαρκτη και η παραπληροφόρηση ονομάζεται πλέον γνώση. Ο Pasha κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ με εικόνες που ο υπόλοιπος κόσμος σπάνια βλέπει, καταγράφοντας την αλήθεια που μόνιμα κρύβεται – με το κόστος, όμως, η ζωή του να μην είναι ποτέ ξανά η ίδια.

Μετά το τέλος εκείνης της σχολικής χρονιάς, όταν η κατάσταση πλέον δεν είχε περιθώριο ανάσας, ο Pasha φυγαδεύτηκε στη Δύση και από τότε δεν έχει ξαναβρεθεί στο σπίτι του. Σε προσωπικό επίπεδο, δεν νιώθω την ανάγκη να σχολιάσω κάτι περισσότερο. Απλά είδα σε μία τεράστια οθόνη, το 2025, ένα παιδί 9 χρονών να σημαδεύει μία κάμερα με ένα όπλο και να χαμογελάει, μέσα σε ένα σχολείο – λες και το να σκοτώνεις είναι το μόνο που οφείλεις να κάνεις για να ζήσεις.

Το βράδυ του Σαββάτου έκλεισε δύσκολα… αλλά το πρωί της Κυριακής μου προμηνυόταν τρομερά ελπιδοφόρο. Είχα την τύχη και το προνόμιο να καταφέρω να βρεθώ στο masterclass “AI and ART Experience” powered by TELEKOM, σε συνεργασία με την COSMOTE TV. Και δεν το λέω τυχαία πως ήταν προνόμιο να βρίσκομαι εκεί, καθώς σχεδόν μία ώρα πριν, η είσοδος του Ολύμπιον ήταν ασφυκτικά γεμάτη και η ουρά έφτανε μέχρι έξω από το κτήριο – πράγμα βέβαια απολύτως λογικό.

Ο Κωστής Μαραβέγιας masterclass “AI and ART Experience” powered by TELEKOM, σε συνεργασία με την COSMOTE TV.

Το ζήτημα της Τέχνης και της Τεχνητής Νοημοσύνης απασχολεί εδώ και αρκετό καιρό τους ανθρώπους που παρακολουθούν την επικαιρότητα. Τα ζητήματα της δημιουργίας, της έμπνευσης και του καλλιτέχνη είναι εύθραυστα όταν προσθέτεις τον σχεδόν άγνωστο παράγοντα της ολοκληρωτικής γνώσης που κατέχει το AI. Επίσης, οι καλεσμένοι που είχε εξασφαλίσει η COSMOTE TV ήταν ένας ακόμα λόγος που επικράτησε το αδιαχώρητο. Η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη, ο τραγουδιστής και δημιουργός Κωστής Μαραβέγιας, ο εικαστικός και σκηνοθέτης Γιώργος Δρίβας και η καλλιτέχνιδα Lauren Lee MacCarthy βρέθηκαν στην αίθουσα Παύλος Ζάννας και, μαζί με τον ιδρυτή και πρόεδρο του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας και Τεχνολογίας, Γιάννη Σταματέλλο, συζήτησαν για τα πλεονεκτήματα, τους φόβους, τα μειονεκτήματα και τις ευθύνες της Τεχνητής Νοημοσύνης, αλλά και του ανθρώπου.

Στο masterclass “AI and ART Experience” powered by TELEKOM, σε συνεργασία με την COSMOTE TV.

Η Γουλιώτη μίλησε πρώτη, απολύτως αυθόρμητα, για τον εξαιρετικά σημαντικό παράγοντα του “λάθους”, που είναι απαραίτητος για την ίδια την τέχνη. Ο Κωστής, αν και – όπως είπε – είναι πάντα ο πρώτος που θα καταπιαστεί με ό,τι καινούριο έχει να του δώσει η τεχνολογία, τον τρομάζει να συμμετέχει το AI στη διαδικασία παραγωγής της τέχνης, ειδικά τώρα που η εξέλιξή του είναι ανεξέλεγκτη και χωρίς κανονισμούς που να εξασφαλίζουν την ασφάλεια – τουλάχιστον εκτός Ευρώπης. Ο Γιώργος Δρίβας εκμυστηρεύτηκε πως δεν αναφέρεται στο AI ως “εργαλείο”, αλλά προτιμάει να το λέει “συνεργάτη”, γιατί κάπως έτσι το αντιμετώπισε και στην ταινία που δημιούργησε, το «The Biography of a Software» – μια οπτικοακουστική συνομιλία με ένα έξυπνο λογισμικό, η οποία παρουσιάστηκε στην ίδια αυτή αίθουσα το απόγευμα της ίδιας μέρας.

Η συγκεκριμένη συγκυρία και συζήτηση ήταν από τις πιο ενδιαφέρουσες που έχω βρεθεί εδώ και καιρό. Γιατί, και ως άνθρωπος που καταναλώνει πολλή τέχνη, αλλά και ως κάποια που την σπουδάζει κιόλας, οι θεματικές αυτές δεν είναι τίποτα καινούριο. Οι διαφορετικές πλευρές όμως, οι προσωπικές εμπειρίες που έφεραν οι ομιλητές, αλλά και οι διαφωνίες και οι προβληματισμοί, δημιούργησαν έναν εκ νέου χώρο στο μυαλό μου. Κατά μία έννοια, ο φόβος του αγνώστου κάπως μετουσιώθηκε σε ελπίδα και μια αίσθηση ισορροπίας για το μέλλον. Είναι εξαιρετικό το πώς οι λέξεις και οι άνθρωποι μπορούν να σε μετακινήσουν από την αρχική σου θέση και στιγμιαία να σου προσφέρουν γαλήνη ή τρόμο.

Η υπόλοιπη μέρα διαδραματίστηκε στην ευθεία της Λεωφόρου Νίκης, καθώς τη μία στιγμή βρισκόμουν με τους φίλους μου για ένα aperol(άκι) και την επόμενη έτρεχα σε κάποια προβολή. Να πω κάπου εδώ πως το λατρεύω αυτό – το πώς η πόλη αυτή την περίοδο είναι σαν σκηνικό ταινίας και οι πρωταγωνιστές μπαίνουν και βγαίνουν στα κάδρα ανά πάσα στιγμή. Κάπως έτσι φαντάζομαι πως μοιάζει μια τέλεια μέρα.

“Eyes of Gaza” – 2024

Όλα αυτά μέχρι το βράδυ, που, για να σας πω την αλήθεια, ανυπομονούσα εναγωνίως να φτάσει, γιατί η ταινία που θα έβλεπα ήταν η πρώτη που είχα κλείσει και εκείνη που ήξερα πως ήθελα να δω πριν καν αρχίσει το Φεστιβάλ. Το «Eyes of Gaza» του Mahmoud Atassi είναι, πρακτικά, τα πλάνα και το αρχείο τριών δημοσιογράφων που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να μεταδώσουν τη γενοκτονία που συμβαίνει μέχρι και σήμερα στη Λωρίδα της Γάζας. Οι τρεις απολύτως πραγματικοί “ήρωες” αφήνουν πίσω την ιστορία και τη ζωή τους, χάνουν τα σπίτια τους, την υπόληψή τους και τη δουλειά τους, και βάζουν καθημερινά τη ζωή τους σε κίνδυνο για να καταφέρουν να βιντεοσκοπήσουν την πραγματικότητα αυτού του πολέμου, ώστε να φτάσει σε κάποια σκοτεινή αίθουσα στη Δύση, να το δει ο κόσμος μήπως και αλλάξει κάτι, μήπως και γίνει κάτι.

Ο σκηνοθέτης της ταινίας, που ήταν παρών στη βραδινή προβολή, μας είπε πως τέσσερις από τους ανθρώπους που είδαμε σε αυτή την ταινία δεν ζουν πλέον και πως τα δύο νοσοκομεία που αποτελούσαν καταφύγιο για όσους υπήρχαν εκεί τώρα έχουν βομβαρδιστεί. Δεν υπάρχει κάτι περισσότερο να πει κάποιος. Εγώ και εσύ καθόμαστε σε μια σκοτεινή αίθουσα και παρακολουθούμε ανθρώπους – που από τύχη δεν είμαστε εμείς – να σκοτώνονται απλά επειδή βρίσκονται στο σπίτι τους. Όταν ρώτησα τον κύριο Atassi πώς βλέπει όλους εκείνους τους ανθρώπους που συνεχίζουν να μην παίρνουν θέση ή πλευρά σε αυτόν τον πόλεμο, επειδή τον θεωρούν “περίπλοκο”, και αν έχει κάτι να τους πει, εκείνος χαμογέλασε.

«Δεν τους κατηγορώ. Το καταλαβαίνω, γιατί το Ισραήλ ψεύδεται εδώ και πάρα πολλά χρόνια και δεν υπάρχουν πραγματικές πηγές για να ενημερωθεί ο δυτικός κόσμος για την αλήθεια. Έτσι λοιπόν, γιατί να αλλάξουν γνώμη και οπτική; Αυτό είναι το αφήγημα, και αυτό θα συνεχίσει να είναι το αφήγημα. Στην αρχή παρουσίαζαν τον στρατό του Ισραήλ ως έναν στρατό που “χορεύει”, που απλά θέλει να προστατεύεται, και τους Άραβες ως ζώα, ως κακούς, μόνο με κακές προθέσεις… Με αυτό το ντοκιμαντέρ, εμείς θέλουμε να δώσουμε μια άλλη οπτική, μια πραγματική οπτική, γιατί μόνο έτσι μπορεί να αλλάξει κάτι.»

Δεν ξέρω αν σας το μετέδωσα αλλά οι τέσσερις πρώτες μέρες μου ήταν γεμάτες ελπίδα, επανάσταση, αγανάκτηση, ομορφιά και τέχνη και, αλήθεια, ανυπομονώ για τις επόμενες!