Συν & Πλην: «Ανεξάρτητα κράτη» στο Θέατρο Χώρα

1978, Μεταπολίτευση. Θεωρητικά, η Ελλάδα αναπνέει ήδη ελεύθερα. Κι όμως, οι ύποπτες συνθήκες κάτω από τις οποίες πεθαίνει μέσα στο διαμέρισμα του ο γιατρός Βασίλης Τσιρώνης θέτουν υπό διαπραγμάτευση την κατακτημένη, από την πτώση της Χούντας, Δημοκρατία. Στα γραφεία μιας μεγάλης εφημερίδας – υπαρκτής εφημερίδας το όνομα της οποίας, ωστόσο, δεν προφέρεται ποτέ ολόκληρο – δύο έμπειροι πολιτικοί συντάκτες ερίζουν για το ποιος από τους δύο ευθύνεται για το επιδραστικό άρθρο γνώμης – πάντα με θέμα την υπόθεση Τσιρώνη: Εκείνος που το υπέγραψε στο σύνολο του ή εκείνος που έβαλε τον τίτλο «Υπάρχει κράτος;». Σημασία έχει – παρά την μεταξύ τους κοκορομαχία – πως το Κράτος έδρασε. Το καλοκαίρι του 1978, εισέβαλλε στο σπίτι του Βασίλη Τσιρώνη με στόχο τη σύλληψη του αλλά, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ο γιατρός βρέθηκε νεκρός με μια σφαίρα στο κεφάλι. Επισήμως, η Αστυνομία δήλωσε πως επρόκειτο για αυτοκτονία.

Για την ιστορία, ο Βασίλης Τσιρώνης δεν είναι μυθοπλαστικό πρόσωπο – όπως πιθανώς και άλλοι χαρακτήρες του έργου που συνυπογράφουν ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος και ο Γιώργος Παλούμπης. Ο Τσιρώνης υπηρέτησε ως γιατρός εξόριστων στον Αϊ Στράτη, κατήγγειλε με επίσημα έγγραφα τις τραγικές συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων και τις διοχέτευσε στον Τύπο του εξωτερικού, αποκλείστηκε από την εργασία του, εναντιώθηκε στη Δικτατορία, φυλακίστηκε δις (πριν και επί των ημερών των Συνταγματαρχών), ίδρυσε δικό του κόμμα, διέπραξε αεροπειρατεία ως πολιτικός πρόσφυγας, συνέχισε την αναρχική του δράση και μετά την πτώση της Χούντας, φτάνοντας ν’ ανακηρύξει το σπίτι του στο Παλαιό Φάληρο ως «ανεξάρτητο κράτος». Εκεί έμελλε να αφήσει και την τελευταία του πνοή.

Η ενθάρρυνση (άρα και η επιτυχία) της «επιχείρησης» πιστώνεται, τρόπον τινά, στην μεγάλη εφημερίδα και όπως είναι φυσικό, οι δύο πολιτικοί συντάκτες φουσκώνουν από περηφάνια. Θα είναι οι ίδιες ημέρες που νέο αίμα θα μπει στα «παλαιάς κοπής» γραφεία: Μια νεαρή δημοσιογράφος με σπουδές στο εξωτερικό, κόρη αριστερού αγωνιστή, πιάνει δουλειά ως ασκούμενη αφού ο διευθυντής του εντύπου χρωστάει «μεγάλη υποχρέωση» στον πατέρα της. Ιδεολόγος, εργατική, αλλά και εύστροφη, η ασκούμενη θα κερδίσει την εμπιστοσύνη και τη συμπάθεια όλων – εννοείται πως οι άνδρες της συντακτικής αίθουσας δεν θα αρκεστούν στα αγνά αισθήματα – μέχρι που θα θελήσει να εμπλακεί σε μια πραγματική δημοσιογραφική έρευνα κι όχι στις ανούσιες αναθέσεις που συνηθίζουν να αναλαμβάνουν οι γυναίκες: Συγκεντρώνει μαρτυρίες και στοιχεία για το τι πραγματικά συνέβη στην οικία Τσιρώνη εκείνη τη μοιραία ημέρα. Ωστόσο, οι προϊστάμενοι της δεν είναι διατεθειμένοι να την βοηθήσουν.

Η νέα δραματουργία του Αντώνη Τσιοτσιόπουλου που εδώ συνυπογράφει με τον σκηνοθέτη της ομάδας Γιώργο Παλούμπη ακολουθεί και πάλι την αρχή του ρεαλιστικού θεάτρου – αυτή τη φορά σε ένα πιο σαφώς οριοθετημένο πολιτικό πλαίσιο. Το έργο προσεγγίζει τις όψεις της, κατ’ επίφασης, Δημοκρατίας και χωρίς περιστροφές σχολιάζει το πως το δικτατορικό καθεστώς ενσωματώθηκε στην επόμενη φάση της ελληνικής κοινωνίας, έχοντας διαβρώσει συνειδήσεις με ολοκληρωτικό τρόπο ή έχοντας φιμώσει στόματα και έχοντας εδραιώσει το φόβο. Το κείμενο παρακολουθεί αυτές τις μεταβάσεις μέσα από την εργασιακή κοινωνία μιας μεγάλης εφημερίδας, αντανακλώντας όχι μόνο την εμπλοκή του Τύπου στην κοινωνική διαμόρφωση αλλά και την, υπό αίρεση,  ελευθερία του.

Θάνος Αλεξίου, Στάθης Σταμουλακάτος και Μάκης Παπαδημητρίου στους ρόλους των διαπλεκόμενων δημοσιογράφων.

Με αφετηρία μια καλή δραματουργική ιδέα που αναπτύσσεται εξίσου παραγωγικά σε θεατρικό λόγο, η ομάδα εργασίας (Γιώργος Παλούμπης, Θάνος Αλεξίου, Στέλιος Δημόπουλος, Μάκης Παπαδημητράτος, Στάθης Σταμουλακάτος, Αντώνης Τσιοτσιόπουλος) που έχουν ταυτιστεί με το ρεαλιστικό θέατρο την τελευταία επταετία παρουσιάζουν την ωριμότερη δουλειά τους. Ένα πραγματικό ιστορικό συμβάν τροφοδοτεί μια μυθοπλαστική μεν, αλλά διεισδυτική και καίρια κριτική στους μηχανισμούς άσκησης της εξουσίας απ’ όπου κι αν πηγάζουν: Από το κράτος έως τον εργασιακό και οικογενειακό πυρήνα. Το κείμενο υπηρετείται με σκηνοθετική ακρίβεια, ερμηνευτική συνοχή που αναβλύζει αλήθεια και χαρακτηρίζεται από ωραία αισθητική ματιά.

Άλκηστις Ζιρώ και Βασιλική Διαλυνά σε σκηνή της παράστασης.

Από την ‘επίσημη’ συγκρότηση της άτυπης ομάδας που σήμανε ο «Εθνικός Ελληνορώσων» το 2018 (αν και είχαν προηγηθεί οι απόπειρες του «Δε βαριετέ» από τους Αντώνη Τσιοτσιόπουλο και Μάκη Παπαδημητράτο), τα «Ανεξάρτητα κράτη» συνιστούν την πιο ώριμη πρωτότυπη δραματουργία που έχουν, μέχρι στιγμής, παρουσιάσει. Δημιουργώντας μια απόσταση ασφαλείας που ωφελεί την πιο ψύχραιμη παρατήρηση των γεγονότων, το κείμενο καταπιάνεται με μια πρόσφατα βιωμένη ιστορία – όσο είναι η νωπή μετάβαση στη Μεταπολίτευση – και θέτει ευθέως ζητήματα που χαρακτηρίζουν μέχρι σήμερα την σύσταση της ελληνικής πραγματικότητας: Τα σάπια κανάλια της εξουσίας ως τα υψηλότερα κλιμάκια, τις πρακτικές καταστολής, την ανερυθρίαστη διαπλοκή των κυβερνώντων με τους ιδιοκτήτες του Τύπου, την ανελευθερία των δημοσιογράφων να υπηρετήσουν το επάγγελμα τους, τη θέση της γυναίκας στην εργασιακή πραγματικότητα. Ολοκληρωμένοι χαρακτήρες αναπτύσσονται στο πλαίσιο μιας εξίσου τεχνικά και «σεναριακά» καλοστημένης ιστορίας – με την υπογραφή των Αντώνη Τσιοτσιόπουλο και Γιώργου Παλούμπη – που επικοινωνεί ένα γνήσιο λόγο και που ακροθιγώς αγγίζει ποιότητες διαλόγων από έργα του Ντέιβιντ Μάμετ.   

Πιθανώς να βοήθησε και η άμεση εμπλοκή του στο έργο της δραματουργίας· το βέβαιο είναι πως ο Γιώργος Παλούμπης παραδίδει μακράν την πληρέστερη – σε επίπεδο ισορροπιών και αισθητικής αντίληψης – σκηνοθεσία του. Δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα κλιμακούμενου σασπένς, υιοθετεί έναν εξαιρετικό αφηγηματικό ρυθμό, εμβαθύνει στους χαρακτήρες, επενδύει σε όσα δεν λέγονται (ή μένουν σε εκκρεμότητα) με ένα πιντερικό αισθητήριο. Αν δε, είχε αντιμετωπίσει με περισσότερη οικονομία τις εκρήξεις προς το φινάλε θα μιλούσαμε για την ιδανική σκηνοθετική διαχείριση της παράστασης.

Αναγνωρίζοντας πως έχουν μια σημαντική νέα δραματουργία στα χέρια τους, ολόκληρη η ομάδα – εξοικειωμένη στην πλειονότητα της – ανταποκρίνεται με δυνατά αντανακλαστικά τόσο στην σύνδεση με το υλικό όσο και στην, επί μέρους, ανάδειξη του. Είναι η πρώτη φορά που ολόκληρη η ομάδα – ακόμα και οι ηθοποιοί που συμμετέχουν πρώτη φορά στο σχήμα όπως η Άλκηστις Ζιρώ και η Ελεάνα Καυκαλά – κρατούν μια καθολικά στέρεη ερμηνευτική γραμμή. Θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει ως καλοδουλεμένη φυσικότητα την προσέγγιση του Μάκη Παπαδημητράτου στο ρόλο του λαμόγιου – αρθρογράφου ή την μακάρια ψυχραιμία του Στάθη Σταμουλακάτου όταν δηλώνει σίγουρος για την «πέραση» στη νεαρή ασκούμενη. Να θαυμάσει κανείς την θαμμένη αγωνία του φοβισμένου ατόμου (που άνετα μεταφράζεται σε αδιαφορία) όπως την εμφανίζει ο Αντώνης Τσιοτσιόπουλος στο ρόλο του αστυνομικού συντάκτη. Ή την μακιγιαρισμένη δυστυχία της μικροαστής που κάποτε υπήρξε θύμα βιασμού και σήμερα δήθεν περήφανη σύζυγος αργυρής επετείου στο πρόσωπο της Βασιλικής Διαλυνά. Η συνύπαρξη ενός ενδοτικού – στην ιδιοκτησία – διευθυντή και χυδαίου εκβιαστή καθώς συμπυκνώνεται στην ερμηνεία του  Θάνου Αλεξίου· όπως και η όψη ενός κακοποιητικού άνδρα κρυμμένου πίσω από το μανδύα του καλλιεργημένου στην ερμηνεία του Στέλιου Δημόπουλου. Αλλά, όλοι οι ηθοποιοί υπηρετούν κάτι περισσότερο από αυτό: Πείθουν για το πόσο δομικά αφομοιωμένες από το συλλογικό ασυνείδητο είναι κάποιες συμπεριφορές. Με ενδιαφέρον βλέπουμε το επαναστατικό φλέγμα της νεότερης γενιάς όπως το αναπαριστά η ΄Αλκηστις Ζιρώ και η Ελεάνα Καυκαλά στην πιο γειωμένη εκδοχή του.

Η καλή αναπαράσταση της εποχής αλλά και η πιστή αναβίωση των παραδοσιακών εργασιακών χώρων εφημερίδας οφείλει πολλά στην σκηνογραφική και ενδυματολογική επιμέλεια της Νατάσσας Παπαστεργίου. Ωστόσο, καθοριστικός είναι και ο φωτιστικός σχεδιασμός του Βασίλη Κλωτσοτήρα προικίζοντας με μια έντονη ρετρό ατμοσφαιρικότητα τη σκηνική δράση.

Την παράσταση σκηνοθετεί ο Γιώργος Παλούμπης.

Τίποτα το καθοριστικό.

Ένα αξιόλογο νεόκοπο έργο που καυτηριάζει τους μηχανισμούς της εξουσίας και ευτυχεί τόσο σκηνοθετικά όσο και ερμηνευτικά.