AI and ART experience powered by TELEKOM: Η COSMOTE στο 27ο ΦΝΘ με τέχνη, masterclass και τεχνητή νοημοσύνη

Το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έχει στρέψει για τα καλά το βλέμμα του στο μέλλον. Το πιο τρανό παράδειγμα αυτού είναι το μεγάλο αφιέρωμά του με τίτλο «AI, μια αναπόφευκτη νοημοσύνη». Τη στιγμή που η λέξη “αβεβαιότητα” είναι μάλλον εκείνη που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, το 27ο ΦΝΘ επιλέγει τη γνώση, την ανακάλυψη και τη δημιουργία. Δίνει την πλατφόρμα και τα μέσα, ώστε όλοι να μπούμε στη διαδικασία να ανακαλύψουμε αυτό το ανεξερεύνητο -ακόμα- κομμάτι που θα καθορίσει το μέλλον μας.

Στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος, η COSMOTE, μέλος του Ομίλου TELEKOM, ανοίγει έναν ουσιαστικό διάλογο πάνω στη σχέση της Τέχνης με την Τεχνητή Νοημοσύνη μέσω του «AI and ART Experience powered by TELEKOM» με δύο κύριες δράσεις: Το πρωτοποριακό art installation «LAUREN: Anyone Home?» της Αμερικανίδας καλλιτέχνιδος και καθηγήτριας στο UCLA, Lauren McCarthy, καθώς και ένα masterclass με κορυφαίους επιστήμονες και καλλιτέχνες και θέμα την «επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην τέχνη».

Εικαστική Εγκατάσταση “LAUREN: Anyone Home?” @Τόνυ Θεοδωράκης

Η εικαστική εγκατάσταση της Lauren McCarthy, εγκαινιάστηκε στις 8 Μαρτίου στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, εντυπωσιάζοντας κοινό και ειδικούς. Το έργο που έχει ήδη τιμηθεί με το Βραβείο Human AI Art Award, αποτελεί πρωτοβουλία της TELEKOM και του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Βόννης, και παρουσιάζεται στο 27ο ΦΝΘ σε συνεργασία με την COSMOTE.

Τα εγκαίνια άνοιξαν με ομιλίες του Προέδρου του Φεστιβάλ, Άκη Σακελλαρίου, της Γενικής Διευθύντριας, Ελίζ Ζαλαντό, και της επιμελήτριας της έκθεσης, Χριστιάνας Καζάκου. Όλοι στάθηκαν στη σημασία της σύμπραξης Τέχνης και Τεχνητής Νοημοσύνης, τονίζοντας την ανάγκη να εξεταστεί ο ρόλος της τεχνολογίας στη ζωή μας.

Το “Lauren: Anyone Home?” είναι μια τολμηρή εικαστική προσέγγιση που εξερευνά την αυτοματοποίηση, την παρακολούθηση μέσω ηλεκτρονικών συσκευών και την αλγοριθμική καθημερινότητα. Η καλλιτέχνιδα μετατρέπεται σε μια «ανθρώπινη Alexa», εισβάλλοντας σε οικιακούς χώρους μέσω έξυπνων συσκευών, μικροφώνων και καμερών. Σε αντίθεση με τα τυπικά «έξυπνα» συστήματα, η εγκατάσταση εστιάζει στην ανθρώπινη παρουσία και στην ισορροπία μεταξύ οικειότητας και ιδιωτικότητας.

φωτογραφία: Βερβερίδης Βασίλης/motion picture

Μέσω διαδικτυακής σύνδεσης, η MacCarthy εξήγησε πως η έμπνευση για το έργο ξεκίνησε το 2017, με την έλευση της Alexa του Amazon. Το ερώτημα που θέτει είναι «πώς αλλάζει η ανθρώπινη συμπεριφορά όταν η Τεχνητή Νοημοσύνη εισβάλλει στους ιδιωτικούς μας χώρους;». Στη νέα εκδοχή της εγκατάστασης, που παρουσιάζεται στο MΟMus, η διάδραση έχει αλλάξει, καθώς η καλλιτέχνιδα ενσωματώνει ζωντανούς performers που λειτουργούν ως ανθρωπόμορφοι AI βοηθοί.

Η Lauren MacCarthy με σπουδές στο MIT και στο UCLA, διδάσκει Τέχνη και ΜΜΕ, ενώ το έργο της επικεντρώνεται στη σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας. Η ίδια αναρωτιέται ποιος καθοδηγεί αυτά τα συστήματα, ποιες αξίες ενσωματώνονται σε αυτά και πώς επηρεάζουν τις κοινωνικές δομές.

Η εγκατάσταση είναι ανοιχτή στο κοινό μέχρι τις 16 Μαρτίου (10:00-22:00), με συγκεκριμένες ώρες για το διαδραστικό της μέρος. Η είσοδος είναι ελεύθερη, προσκαλώντας το κοινό να εξερευνήσει το μέλλον της τεχνολογίας μέσα από μια, τελικά, αρκετά προσωπική εμπειρία.

Εικαστική Εγκατάσταση: LAUREN / Anyone Home? @Τόνυ Θεοδωράκης

Η 2η μεγάλη δράση που παρακολουθήσαμε με μεγάλο ενδιαφέρον ήταν το masterclass AI and ART EXPERIENCE powered by TELEKOM, με θέμα «Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Τέχνη», που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Μαρτίου, στην κατάμεστη αίθουσα Παύλος Ζάννας.

Τη συζήτηση συντόνισε ο Γιάννης Σταματέλλος, ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας και Τεχνολογίας, ενώ στο πάνελ συμμετείχαν η εικαστική καλλιτέχνις και καθηγήτρια στο UCLA Lauren MacCarthy, η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη, ο πολυμεσικός καλλιτέχνης και σκηνοθέτης Γιώργος Δρίβας  και ο τραγουδοποιός Κωστής Μαραβέγιας.

Η Γενική Διευθύντρια του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, άνοιξε την εκδήλωση τονίζοντας τη σημασία της AI ως κάτι περισσότερο από ένα απλό εργαλείο: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι απλώς ένα μέσο, αλλά μια τεχνολογία που επηρεάζει βαθιά τη δημιουργικότητα, την επικοινωνία και την πρόσληψη της τέχνης.»

Δημήτρης Μιχαλάκης – Executive Director Εταιρικής Επικοινωνίας, Βιώσιμης Ανάπτυξης & Channel Productions Ομίλου ΟΤΕ

Ακολούθησε ο Δημήτρης Μιχαλάκης, Executive Director Εταιρικής Επικοινωνίας, Βιώσιμης Ανάπτυξης & Channel Productions Ομίλου ΟΤΕ, ο οποίος επισήμανε τη σημασία του διαλόγου γύρω από την AI και την Τέχνη και τον στόχο της TELEKOM πίσω από αυτή την πρωτοβουλία: “Θέλουμε να πυροδοτήσουμε μια κουβέντα σχετικά με το AI και το πώς μπορεί να έχει θετική επίδραση στην καθημερινότητά μας. Επίσης, επιθυμούμε να συζητήσουμε για το «πάντρεμα» ανάμεσα σε τέχνη και τεχνολογία, προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να βοηθά τον δημιουργό και όχι να τον υποκαθιστά” ανέφερε χαρακτηριστικά.

Η Lauren MacCarthy συμμετείχε διαδικτυακά στη συζήτηση

Ο λόγος πρώτα δόθηκε στην Lauren MacCarthy η οποία παρουσίασε το art installation με τίτλο “LAUREN: Anyone Home?” που μιλήσαμε παραπάνω. Η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη μίλησε για τη σημασία του απρόβλεπτου στο θέατρο, τονίζοντας ότι «η μαγεία της θεατρικής πράξης έγκειται στην ανθρώπινη επαφή και το τυχαίο», στοιχεία που το AI δεν μπορεί να αναπαράγει. Ήταν η πρώτη που αναφέρθηκε στη μαγική έννοια του “λάθους” ως αναπόσπαστο παράγοντα της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και της ανθρώπινης εμπειρίας. Με τη χρήση των “μηχανών”, όπως πολύ συχνά χαρακτήριζαν το AI εκείνο το πρωί, αυτός ο τόσο καίριος παράγοντας εξαλείφεται, καθώς οι μηχανές είναι φτιαγμένες για να μην κάνουν λάθη.

Ωστόσο παραδέχτηκε ότι δεν είναι εντελώς αρνητική με τη χρήση της τεχνολογίας στην Τέχνη: “Είμαι από τους ανθρώπους που θεωρούν πως πρέπει να συνομιλήσουμε με το ΑΙ, όπως και με κάθε νέα σαρωτική εξέλιξη. Το θέατρο και οι παραστατικές τέχνες είχαν ανέκαθεν μια καχυποψία απέναντι στην τεχνολογία, όπως για παράδειγμα συνέβη όταν μας συστήθηκε το video art. Το ίδιο καχύποπτο είναι και το κοινό, ίσως γιατί χάνεται ο μόχθος του καλλιτέχνη. Φυσικά, δεν τίθεται καμία αμφισβήτηση για τις ευκολίες που μας προσφέρει το AI ώστε να λύνουμε διάφορα προβλήματα» επισήμανε η Στεφανία Γουλιώτη.

Στεφανία Γουλιώτη @Βερβερίδης Βασίλης

Παρόμοιες σκέψεις μοιράστηκε και ο σκηνοθέτης Γιώργος Δρίβας, ο οποίος παρουσίασε το ίδιο απόγευμα την ταινία του «Βιογραφία ενός λογισμικού», που δημιουργήθηκε με τη χρήση AI. Για τον ίδιο, η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι «εργαλείο και συνεργάτης», που επηρεάζει τη δημιουργική διαδικασία αλλά δεν αντικαθιστά τον δημιουργό: “Ξεκινάς να δουλεύεις σε ένα σενάριο, μια αρχική ιδέα, και το AI έρχεται για να σε βοηθήσει. Έπειτα από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες αρχίζει να καταλαβαίνει τι θέλεις από εκείνο. Επομένως, δεν είναι πλέον εργαλείο αλλά κανονικός συνεργάτης. Η ουσία της συζήτησης δεν είναι τι κάνει το AI, αλλά τι κάνει ο δημιουργός με την Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως και το τι είδους δημιουργοί θα προκύψουν μέσα από τη χρήση της», ανέφερε ο κ. Δρίβας.

Γιώργος Δρίβας @Βερβερίδης Βασίλης

Ο τραγουδοποιός Κωστής Μαραβέγιας μίλησε για την εμπειρία του με εργαλεία όπως το Suno, μια εφαρμογή AI για τη δημιουργία μουσικής. Παραδέχτηκε ότι παρότι η AI μπορεί να παράγει μελωδίες, δεν μπορεί να δημιουργήσει συναίσθημα, καθώς η μουσική βασίζεται σε βιώματα και προσωπικές εμπειρίες: «Καλούμαστε να γράψουμε, να συνθέσουμε και να ηχογραφήσουμε με μέσα που συνεχώς εξελίσσονται. Δεν αισθάνθηκα την είσοδο του AI στη ζωή μου ως κάτι ξένο, ωστόσο με προβλημάτισε πάρα πολύ. Βλέποντας το αποτύπωμα των κοινωνικών δικτύων έχουμε δει να γεννιούνται νέοι ανθρωπότυποι, που φλερτάρουν με τον λαϊκισμό έως τον πολιτικό αυταρχισμό. Η μεγάλη μου ανησυχία είναι ο πολιτικός αντίκτυπος στις γενιές που θα χρησιμοποιήσουν το AI σε μαζικό βαθμό. Τι είδους πολίτης θα διαμορφωθεί μετά από αυτή τη συνδιαλλαγή; Τι είδους κοινωνικό πλαίσιο θα διαμορφωθεί; Θα είναι πιο ελεύθερο; Φοβάμαι πως όχι, ομολογώ» υπογράμμισε ο Κωστής Μαραβέγιας.

Κωστής Μαραβέγιας @Βερβερίδης Βασίλης

Ωστόσο, εκείνη η σκέψη που κάπως με ταρακούνησε, γιατί οφείλω να παραδεχτώ πως δεν είχε περάσει από το μυαλό μου, ήταν όταν οι ομιλητές συζητούσαν για την πλευρά εκείνη του AI που μπορεί να γίνει φορέας στερεοτύπων και όχι τόσο εξέλιξης, όσο οπισθοδρομικών απόψεων.

Ο Γιώργος Δρίβας είπε χαρακτηριστικά πως ακόμη και για αυτό έχει ευθύνη ο άνθρωπος. Οτιδήποτε γνωρίζει η τεχνητή νοημοσύνη, όποιες “απόψεις” διαθέτει και όποιες επιλογές κάνει, όλα τα οφείλει σε αυτά που ο άνθρωπος της έχει δώσει, στη γνώση που ο άνθρωπος έχει φορτώσει στο AI. Οπότε, κατέληξε πως «αν τα μοντέλα είναι ανήθικα, σημαίνει πως εμείς έχουμε υπάρξει ανήθικοι». Οι όροι «σκοτεινός καθρέφτης» ή απλά «καθρέφτης του ανθρώπου» υπήρχαν καθ’όλη τη διάρκεια της συζήτησης, με τις απόψεις και τις συνομιλίες να δίνουν κάθε φορά μια διαφορετική οπτική.

Ο Γιάννης Σταματέλλος, ο Γιώργος Δρίβας, ο Δημήτρης Μιχαλάκης, η Στεφανία Γουλιώτη και ο Κωστής Μαραβέγιας

Προς το τέλος, ο Γιάννης Σταματέλλος ρώτησε τους υπόλοιπους συνομιλητές πώς βλέπουν το μέλλον. Και αν κάποιος περίμενε μια αρκετά σκοτεινή ή απαισιόδοξη απάντηση, όλοι τους είχαν να πουν κάτι πολύ ελπιδοφόρο. Η Lauren MacCarthy έκλεισε με μία ερώτηση/ δήλωση που κάπως τα συνόψιζε όλα: «Δεν είναι ζήτημα του τι μπορεί να κάνει το AI, αλλά του τι θέλουμε εμείς να κάνει. Ποια είναι η θέση του στην τέχνη και στην καθημερινότητά μας;».

Όσο για την Στεφανία Γουλιώτη, τον Γιώργο Δρίβα και τον Κωστή Μαραβέγια, και οι τρείς κατέληξαν στο ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει -η μουσική, το θέατρο, οι ταινίες- αλλά η ανάγκη του κόσμου να βρεθεί σε έναν συγκεκριμένο χώρο, με συγκεκριμένους ανθρώπους, να νιώσει και να ταυτιστεί, δεν θα πάψει ποτέ. Πάντα θα αναζητάμε την επόμενη συναυλία, την επόμενη παράσταση ή την επόμενη σκοτεινή αίθουσα κινηματογράφου.