ΔΕΥΤΕΡΑ
17
ΜΑΡΤΙΟΥ
Γεννημένος και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, ο Μίλτος Παύλου είναι ένας άνθρωπος με πολλαπλές ιδιότητες – ερευνητής, συγγραφέας, αλλά και ποιητής και μουσικός. Σήμερα ζει στη Βιέννη με την οικογένειά του και μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στην επιστημονική του έρευνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη μουσική του. Το νέο του άλμπουμ με τίτλο, ΝΟΗΜΑ, είναι η πρώτη του δισκογραφική δουλειά σε δικούς του στίχους και μουσική, μετά από τις δύο συλλογές τραγουδιών σε ποίηση Καβάφη, το Ιθάκη (2023) και το ITHACA (2024).
Μέσα από τις μελωδίες του, ο Παύλου επιχειρεί να δώσει φωνή στις εμπειρίες του, στις αναζητήσεις του και στα ερωτήματα που τον απασχολούν για τον κόσμο. Εξάλλου, η μουσική για εκείνον δεν είναι απλώς μια καλλιτεχνική έκφραση, αλλά ένας τρόπος να δώσει νόημα στις εμπειρίες του. Όπως λέει και ο ίδιος, «η μουσική και η στιχουργία είναι μια διέξοδος». Και είναι η ανάγκη του να αποτυπώνει την πραγματικότητα μέσα από τη μουσική που διαμορφώνει και το ΝΟΗΜΑ, έναν δίσκο που πραγματεύεται θέματα όπως η αγάπη, η μετανάστευση, η ταυτότητα και η ανθρώπινη αναζήτηση.
Από τη Θεσσαλονίκη στη Βιέννη, από την έρευνα στα ανθρώπινα δικαιώματα στη μουσική, ο Μίλτος Παύλου πορεύεται σε ένα ταξίδι όπου η μουσική και η έρευνα συνυπάρχουν. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μας μιλά για την προσωπική του διαδρομή, τα πράγματα που τον εμπνέουν, αλλά και για το τι θεωρεί ο ίδιος «νόημα» της ζωής.
Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στη Θεσσαλονίκη. Τι θυμάστε από τα παιδικά σας χρόνια εκεί; Ποια ήταν τα ακούσματά σας;
Ως παιδί προσφυγικών οικογενειών που βρέθηκαν σε χωριά έξω από τη Σαλονίκη μετά από ανταλλαγές πληθυσμών και τη μικρασιατική καταστροφή, υπήρξα παιδί της αστυφιλίας και μεγάλωσα στις λαϊκές γειτονιές του Διοικητηρίου, της Λαχαναγοράς και του Βαρδαρίου, ενώ πήγαινα στα χωριά κάθε καλοκαίρι και στις γιορτές. Εκεί μάλιστα, θυμάμαι έντονα πως συναντούσα και έπαιζα με άλλα παιδιά προσφυγόπουλα, ντόπια, ρομά και από τη Θράκη. Παράλληλα, στη εφηβεία βρέθηκα σε μια πόλη με πλούσια μουσική παραγωγή, σύγχρονες μουσικές εμπνεύσεις και ενίοτε με σαφή δυτικότροπο προσανατολισμό. Ως εκ τούτου τα ακούσματα ήταν πολυσχιδή και κάποτε σχεδόν αντιφατικά, αλλά εν τέλει, συμπληρωματικά. Από τα μικρασιατικά, και τα γύφτικα γλέντια στα ρεμπέτικα στη σύγχρονη λαϊκή και έντεχνη μουσική του Παπάζογλου, αλλά και το σύγχρονο ποπ του Σαββόπουλου. Σε αυτά ήρθαν να προστεθούν οι μουσικές των Χατζηδάκι, Θεοδωράκη και αργότερα η τραγουδοποιία του Δήμου Μούτση που πιστεύω ότι με επηρέασαν στις αρχές μου. Παράλληλα, μέσα από βινύλια και μουσικές που συστήναν τα μεγαλύτερα ξαδέλφια μου και ο μικρόκοσμος της εφηβείας ανάμεσα στα πρώτα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τις ουσίες στα υπόγεια σφαιριστήρια, ανακάλυψα το βρετανικό και το αμερικανικό ροκ και την τραγουδοποιία. Ήταν συναρπαστικό για μένα το να κατασκευάζεις στίχους σκάβοντας βαθιά μέσα σου και στη σχέση με τον κόσμο και μετά να το εκφράζεις μουσικά. Με κραυγές, με συγκίνηση, με σιωπές χωρίς να δίνεις λογαριασμό σε κανέναν, μόνο για σένα τον ίδιο. Τότε ανακάλυψα απελευθερωτικά ότι ο στίχος μπορεί να μην είχε αξιώσεις συμβατικής ποίησης, και κάποτε ίσως ήταν καλύτερα έτσι, αλλά και ότι αξία τέχνης είχε το γνήσιο και το αυθεντικό, εκείνο που έβγαζες από την αναζήτηση εντός σου. Όχι μια μανιέρα ή εκείνο στο οποίο μπαίνει μια ετικέτα δημοφιλίας ή αντικειμενικής τελειότητας. Αρκετά αργότερα, στη φοιτητική μου ζωή στην Ιταλία συνάντησα ίσως τη σημαντικότερη επιρροή, την τραγουδοποιία του Fabrizio De André.
Απέναντι στη δυσανεξία, το μίσος ή τη μισανθρωπία ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους άλλους, συμβάλλοντας σε ένα γενικό καλό.
Από τη Θεσσαλονίκη στη Βιέννη, όπου πλέον ζείτε και εργάζεστε. Πόσο διαφορετικές είναι αυτές οι δύο πόλεις;
Αρκετά διαφορετικές αλλά με κάποια κοινά στοιχεία. Έχουν λίγο πολύ το ίδιο μέγεθος χωρικά και ως προς τον πληθυσμό. Η Βιέννη είναι τόσο εύκολη, καλά οργανωμένη, ανθρώπινη πόλη μέσα από 100 και πλέον χρόνια κυρίως σοσιαλδημοκρατικής και πράσινης διακυβέρνησης. Με τραμ και δημόσιες μεταφορές μπορείς να πας γρήγορα και εύκολα παντού. Η Σαλονίκη είναι η Βιέννη σε έναν διαστρεβλωτικό καθρέφτη. Θα μπορούσε να ήταν σαν τη Βιέννη. Για παράδειγμα, να έχει (κάποτε είχε) τραμ και να ήταν πιο ανθρώπινη, και εύχομαι κάποτε να φτάσει εκεί που της αξίζει. Μοναδική όμως είναι η φυσική της υπεροπλία στη σχέση της με τη θάλασσα και το υγρό στοιχείο που μου λείπει τόσο πολύ στη Βιέννη. Ωστόσο, διαμένοντας κοντά στο γαλάζιο Δούναβη ξεγελώ συχνά τον εαυτό μου περπατώντας στις όχθες του. Ενώ κάθε χρόνο, στην κατάβαση, περνούμε και ένα μήνα μπροστά στη θάλασσα της Νότιας Κρήτης, όπου έχουν γραφτεί πολλά από τα τραγούδια αυτού του δίσκου και των επόμενων.
Συγγραφέας, ερευνητής, αλλά και μουσικός. Πώς συνδυάζονται αυτές οι ιδιότητες; Βρίσκετε έμπνευση για δημιουργία παρά την καθημερινή ρουτίνα;
Είναι δύο εντελώς συμβατές, παράλληλες, αλλά και συμπληρωματικές ενασχολήσεις. Γνωρίζοντας και λίγο πιο βαθιά και με βάση τα στοιχεία, τι συμβαίνει στον κόσμο αρκετές φορές η μουσική και η στιχουργία είναι μια διέξοδος και μία προσπάθεια να εκφραστείς νοηματοδοτώντας αυτή την παράλληλη πορεία. Αυτό που αποκαλούμε γενικώς ‘έμπνευση’ μπορεί να είναι διαφορετικά πράγματα για τον καθένα, κάθε φορά που παράγεις και διαμορφώνεις ένα μουσικό έργο. Μπορεί να το νιώθεις ως ποταμό δημιουργίας και μουσικής παραγωγής, σαν ό,τι βγαίνει να ήταν ήδη εκεί και εσύ είσαι μόνο ο αγωγός. Λες και κάποιος άλλος κατευθύνει το χέρι, το μυαλό, τη φωνή και την ‘έμπνευσή’ σου. Αυτή ήταν και η εμπειρία μου όταν ξεκίνησα να μελοποιώ ποίηση Καβάφη κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στο Σαλέρνο της Ιταλίας ως φοιτητής. Άλλες φορές ‘έμπνευση’ είναι η ανάγκη να εκφράσεις, με λέξεις και ήχους, αισθήσεις, ανησυχίες και σκέψεις. Και να κάνεις μουσικοεκφραστική δημιουργία αντί να κραυγάσεις ή να κλάψεις ή να φωνάξεις. Άλλοτε μοιάζει με την άφιξη σε ένα φωτισμένο άνοιγμα μέσα στο δάσος (της πόλης ή της φύσης) όπου αποκτάς μια σπάνια διαύγεια και όλα πλέον βγάζουν νόημα – και η ‘έμπνευση’ εκφράζεται ως καταγραφή αυτής της υπερβατικής αίσθησης και ων σκέψεων που τη συνοδεύουν.
Το “Νόημα” είναι ο πρώτος σας δίσκος με δικούς σας στίχους και μουσική, ενώ έχουν προηγηθεί δύο προηγούμενες δουλειές σας με μελοποιημένη ποίηση του Καβάφη. Υπήρξε κάποια εσωτερική σας ανάγκη που σας έσπρωξε να γράψετε αυτόν τον δίσκο;
Ως λίγους μήνες πριν την κυκλοφορία, στο πρόγραμμα ήταν ένας άλλος δίσκος με κυρίως παλαιότερα κομμάτια που είχαν μια εσωτερική συνέχεια και συνεκτικότητα. Ωστόσο, με αυτά που γίνονται γύρω μας έγραψα κάποια καινούρια τραγούδια που έμοιαζε να συνομιλούν ιδανικά με κάποια τραγούδια από τον προγραμματισμένο δίσκο. Ακόμα και αν διαπραγματευόταν, επιφανειακά, διαφορετικές θεματικές, από τον έρωτα και το πάθος (Όσο μπορώ), την καταστροφή και αναδημιουργία του εγώ (Τη ζωή μου εγώ) την αγάπη και τη βαθιά σύνδεση (Τα καλύτερα είναι μπροστά) ως την ανθρώπινη κατάσταση, τη μετανάστευση και την επιστροφή, την αμφίσημη σχέση αγάπης και απομάγευσης με την πατρίδα (Πατρίδα Ξένη), το νήμα που τα συνέδεε ήταν ακριβώς το νόημα (Νόημα). Δηλαδή η ανθρώπινη προσπάθεια να νοηματοδοτήσουμε τη ζωή μας, να καταλάβουμε τον κόσμο και να αποδώσουμε νόημα σε εκείνο που φαινομενικά είναι μια εντελώς ασήμαντη και εφήμερη ύπαρξη στο φυσικό σύμπαν. Έτσι, άλλαξαν τα σχέδια και συγκροτήθηκε αυτός ο δίσκος διαμορφώνοντας αναλόγως και το ύφος των επόμενων δίσκων που ετοιμάζω.
Γνωρίζοντας λίγο πιο βαθιά τι συμβαίνει στον κόσμο, η μουσική και η στιχουργία είναι μια διέξοδος
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε κατά τη σύνθεση και παραγωγή του δίσκου αυτού;
Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η προσπάθεια να ενωθούν σε ένα δίσκο τραγούδια που γράφτηκαν τέλη της δεκαετίας του ’80 (πχ. Τα τρένα της δύσης – ο σιδηρόδρομος) και πιο πρόσφατα (πχ. Του Ανθρώπου η Οικογένεια ή το Νόημα). Για να καταστεί αυτό εφικτό, έπρεπε να ανακαλύψουμε με τον καλό μου συνεργάτη και συμπαραγωγό Σέργιο Βούδρη που έκανε τις ενορχηστρώσεις και εκτέλεσε τα περισσότερα όργανα, τα κοινά εκείνα στοιχεία της μουσικής έκφρασης. Παράλληλα, η ερμηνεία του ελληνικού ή αγγλικού στίχου που προτείνω στους δίσκους μου μπορεί να είναι διαφορετική στον καθένα και έχει διακριτό ύφος και στόχο. Αποτελούν στοιχεία της αισθητικής προσέγγισης που επιδιώκω, ώστε και ο τρόπος που τραγουδώ να είναι μέρος του μωσαϊκού του. Εν προκειμένω ως στοιχείο των πολλαπλών εκφάνσεων της ανθρώπινης αναζήτησης νοήματος. Επιπλέον, το γεγονός ότι συνθέτω και ηχογραφώ στο δικό μου μικρό στούντιο στη Βιέννη, ενώ η ενορχήστρωση και τα μιξ γίνονται στην Αθήνα θα μπορούσε να αποτελεί μία τεχνική πρόκληση. Ωστόσο, η άψογη συνεργασία μας με το Σέργιο και το στούντιο του Diskex στην Αθήνα, και με τον Σταύρο Γεωργιόπουλο στο Mix – mastering – και οι δύο τους οι ίδιοι εξαιρετικοί συνθέτες και τραγουδοποιοί – έκανε να μην είναι πρόβλημα, αλλά ένα ακόμα όμορφο στοιχείο, από εκείνα που δίνουν νόημα στη ζωή μας, δηλαδή η επαφή και σύνδεση με άλλους υπέροχους ανθρώπους και επαγγελματίες.
Για εσάς ποιο είναι το νόημα της ζωής; Το έχετε ανακαλύψει;
Το Νόημα για τον καθένα, αυτό που παλεύει να κατακτήσει, να καταλάβει και κυνηγάει ή αναζητεί στωϊκά στις διαδρομές της ζωής, μπορεί να είναι διαφορετικό. Για μένα, στα πενήντα-φεύγα είναι κάποια πολύ απλά πράγματα: η σύνδεση με άλλους ανθρώπους και η κατανόησή τους. Απέναντι στη δυσανεξία, το μίσος ή τη μισανθρωπία ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε και να δούμε τους άλλους, συμβάλλοντας σε ένα γενικό καλό, σε μια συλλογική ανάταση με τις διαφορετικές μορφές που μπορεί αυτή να έχει σε διαφορετικές εποχές και συγκυρίες. Παρεπόμενο αυτού είναι η οικογένεια και τα παιδιά, ως το πιο πολύτιμο έργο και δώρο σε αυτή τη ζωή, κι εγώ είχα την τύχη να αποκτήσω τέσσερα υπέροχα παιδιά. Αλλά σημαντικές είναι και άλλες εκφάνσεις συμβολής στην ομορφιά του κόσμου, από τη δημιουργία και την παραγωγή τέχνης, λόγου και πολιτικής στην κηπουρική, στη φιλοζωία στον αθλητισμό και τη φύση, χωρίς να τα ταξινομώ ιεραρχικά. Ωστόσο, πάνω από όλα, εκείνο που τουλάχιστον σε μένα έχει δώσει νόημα είναι η βαθιά ερωτική-συναισθηματική-ολοκληρωτική σύνδεση με την σύντροφο, όχι ως προβολή ή κτήση αλλά ως παράλληλη πορεία κατανόησης, εμπλουτισμού σε ένα μεταμορφωτικό, υπερβατικό και συναρπαστικό ταξίδι. Το τραγούδι – Τα Γυάλινα – Τα καλύτερα είναι μπροστά, αλλά και τα Everywhere Nowhere και Traveler Soul εμπνευσμένα από την αγάπη για τη σύντροφό μου είναι δείγματα αυτής της διαδρομής προς το νόημα.
Στο τραγούδι “Του Ανθρώπου η Οικογένεια” μιλάτε μεταξύ άλλων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, παιδιών και ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Πώς γεννήθηκε αυτό το τραγούδι;
Το τραγούδι αυτό γράφτηκε σε μια δύσκολη στιγμή αναστοχασμού και ανησυχίας για τον κόσμο. Η αφορμή ήταν η επιστροφή της φρίκης του πολέμου στην Ευρώπη με τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, το ρωσικό παιδομάζωμα από τη νοτιοανατολική Ουκρανία, η σφαγή της Bucha, αλλά και η απανθρωποποίηση ολόκληρων εθνοτήτων στη Μέση Ανατολή. Tων Εβραίων από τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και ένα τρομοκρατικό πολιτικό ισλάμ, και των Παλαιστινίων από μέρη της ισραηλινής ακροδεξιάς πολιτικής σκηνής. Την ίδια στιγμή στην Ευρώπη ένιωσα ότι πηγαίνουμε ένα βήμα μπρος και δύο πίσω και όσα προσπαθούμε εδώ και χρόνια για την ισότητα και την ελευθερία των ανθρώπων ίσως να μην αρκούν. Ταυτόχρονα, υπέρμαχοι όλων των πλευρών είναι πάντα έτοιμοι να εκφράσουν μισαλλόδοξο λόγο και βεβαιότητες για τις ευθύνες των άλλων, ενώ έχω μάθει από τη δουλειά μου ότι η μεγαλύτερη παγίδα είναι οι απόλυτες βεβαιότητες πριν ακόμα έχεις στα χέρια σου και κατανοείς πραγματικά όλα τα στοιχεία. Το τραγούδι μιλάει για αυτή την προσωπική αλλά και συλλογική πορεία και για το τι αξίζει να κρατήσουμε στο δύσκολο μονοπάτι προς τα εμπρός. Ιδίως, καθώς ανοίγεται μπροστά μας ένα δυστοπικό μέλλον ενός διαρκούς πολέμου με ευθύνη των αυταρχικών και ολιγαρχικών καθεστώτων εναντίον των δημοκρατιών, που έχουν ελαττώματα, αλλά είναι ό,τι καλύτερο έχουμε κατακτήσει ως προς την κοινωνική οργάνωση μετά από χιλιετηρίδες ανθρώπινης ιστορίας. Το τραγούδι αποτελείται από δύο μέρη, το πρώτο βουτάει στο βυθό της ανθρώπινης φρίκης, του μίσους και της βλακείας, το δεύτερο πιο αισιόδοξο, ατενίζει τις αξίες, τα οράματα τα αριστουργήματα και μιλά για όσα μας κάνουν να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο μέλλον. Είναι καταλυτική η συμμετοχή της παιδικής χορωδίας Εδέσσης της φίλης Θεοδώρας Γκουράνη.
Η Θεσσαλονίκη είναι η Βιέννη σε έναν διαστρεβλωτικό καθρέφτη
Σε πολλά τραγούδια του δίσκου ακούμε αναφορές στη Θεσσαλονίκη, με αποκορύφωμα φυσικά το “ΠΑΟΚ-Σαλονίκη”. Τι σας λείπει από τη Θεσσαλονίκη;
Η θάλασσα, η ομίχλη της ο αέρας, η βυζαντινή της μυσταγωγία, οι ήχοι νωρίς το πρωί στην παραλία η πάνω στα κάστρα πίνοντας καφέ… Η αίσθηση του να είσαι «σπίτι σου», η 90χρονη μάνα μου, ο αδελφός μου η οικογένειά του, φίλοι και συγγενείς. Δεν μου λείπουν καθόλου κάποιες νοοτροπίες, χαζοεθνικισμοί η αυτοκαταστροφικότητά της, ενώ πιστεύω ακράδαντα ότι με προσπάθεια, που κάποιοι είχαν ξεκινήσει, μπορεί να είναι ένα διαμάντι σε μια ταλαιπωρημένη χώρα που όμως έχει τόσες δυνατότητες.
Σε αυτές τις δύσκολες εποχές που διανύουμε, τι ρόλο παίζει η τέχνη στις ζωές μας;
Η τέχνη μπορεί να μας στηρίξει βοηθώντας μας να κατανοήσουμε ό,τι συμβαίνει και να εκφραστούμε, τραγουδώντας, χορεύοντας ή σιγοψυθιρίζοντας και κοιτώντας προς το άπειρο, προς τον ουρανό ή το σκοτάδι, σηματοδοτώντας την πορεία μας σε ένα δύσκολο κόσμο με δυστοπικές προβλέψεις. Ίσως να μας δώσει και τη δυνατότητα να δούμε όσα μας ενώνουν, να αποδεχθούμε όσα μας χωρίζουν και να σταθούμε με αποφασιστικότητα και σταθερότητα πάνω στις αρχές και τις αξίες μιας συλλογικής ζωής που στοχεύει στην ελευθερία και την ισότητα. Εν τέλει στην ‘ευτυχία’ και στην πραγμάτωση του ανθρώπινου δυναμικού μας σε αυτή τη σύντομη ζωή. Όταν ήμουν στο λύκειο είχα έναν φοβερό καθηγητή, τον Μπρίκα, που μας έλεγε ότι είμασταν η πρώτη γενιά που δεν είχε γνωρίσει πόλεμο. Κι εμείς από κάτω χασκογελούσαμε… Εδώ είμαστε σήμερα… Εύχομαι, και πασχίζω, με όσα γράφω, όσα λέω και παρεμβαίνω μέσα από τη δουλειά μου, τα παιδιά μας, στηριγμένα πάνω στις πλάτες μας, να ζήσουν σε έναν καλύτερο κόσμο.
