Κατερίνα Γιαννοπούλου, ποια ήταν η Ευρώπη που προφήτευσε ο Βέρνερ Σβαμπ;

Από την πρώτη της σκηνοθεσία μέχρι σήμερα, η Κατερίνα Γιαννοπούλου βρίσκεται πάντα στην αναζήτηση του καινούργιου, «εκεί που θα έρθεις αναπάντεχα αντιμέτωπος με μιαν ανακάλυψη, μ’ ένα γρίφο». Αυτή η επιθυμία την ταυτίζει σταθερά με άγνωστα κείμενα, νεόκοπες ξένες δραματουργίες ή έργα που έχουν προκύψει από έρευνα εντός της ομάδας των συνεργατών της. Το τελευταίο ‘απόκτημα’ της, ωστόσο, με τίτλο του «Υπέρβαρο, ασήμαντο: Ασχημάτιστο» θα μπορούσε να θεωρηθεί έως και ένα νόθο παιδί της γραφής του Τόμας Μπέρνχαρντ και ο συγγραφέας του ο Βέρνερ Σβαμπ, ένας μακρινός συγγενής του μετρ συμπατριώτη του.

Ο γερμανόφωνος χώρος της δραματουργίας έχει, κατά καιρούς, λειτουργήσει ως δεξαμενή άντλησης υλικού για την Γιαννοπούλου όχι μόνο χάρη στην εξοικείωση της με τη γλώσσα· αλλά κυρίως γιατί πρόκειται για ένα οργανωμένο κέντρο παραγωγής νέων κειμένων, που εξίσου οργανωμένα προωθεί στην ευρωπαϊκή -και όχι μόνο – αγορά. «Φροντίζουν να παρέχουν πρόσβαση στη νέα εργογραφία τους, κάνουν διαρκείς αναθέσεις μέσω υποτροφιών σε νέους συγγραφείς, διοργανώνουν μέχρι και φεστιβάλ για να προωθήσουν τη λογοτεχνία τους φροντίζοντας να συντηρήσουν την πλούσια παράδοση τους», εξηγεί η σκηνοθέτρια – που, πέρυσι είδε το νέο έργο του Γρηγόρη Λιακόπουλου «Generation Lost» το οποίο έκανε πρεμιέρα στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε δική της σκηνοθεσία να επιλέγεται και ν’ ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο του Μανχάϊμ.

Η σκηνοθέτρια της παράστασης Κατερίνα Γιαννοπούλου.

Η περίπτωση του Σβαμπ εντάσσεται σε αυτή την συγγραφική περιοχή, αν και εδώ μιλάμε για τον ανανεωτή του γερμανόφωνου εξπρεσιονισμού που γνώρισε απρόσμενη αποδοχή στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στην Κεντρική Ευρώπη για τα αποδομητικά, ανελέητα καυστικά και επικριτικά για το κοινωνικό γίγνεσθαι έργα του, θεμελιωμένα πάνω σε μια εντελώς παράδοξη, στηριγμένη σε νεολογισμούς, γλώσσα.

«Η εργογραφία του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δύστροπη στην ολότητα της κι επιπλέον υπάρχουν ελάχιστα έργα του ήδη μεταφρασμένα στην Ελλάδα. Ο Βέρνερ Σβαμπ ακουμπάει στις συγγραφικές ιδιαιτερότητες των Αυστριακών, έχει στοιχεία της ματιάς του Μπέρνχαρντ, γίνεται ωμός, έντονος, ύπουλα πολιτικός. Γενικά, φέρει ομοιότητες με άλλους Αυστριακούς συγγραφείς που έχουν συναντήσει απήχηση στο ελληνικό κοινό», εξηγεί η Κατερίνα Γιαννοπούλου.

Ο Έκτορας Λυγίζος συμμετέχει πρώτη φορά σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Γιαννοπούλου.

Στη μετάφραση του Γρηγόρη Λιακόπουλου πάνω στο «Υπέρβαρο, ασήμαντο: Ασχημάτιστο», η σκηνοθέτρια συνάντησε μια γλώσσα εντελώς προσωπική: Δημιουργεί μια δική του διάλεκτο, επινοεί νέες λέξεις και φράσεις, μια γλώσσα που αποδομεί και κατακερματίζει με μια αναρχική μέθοδο για να την οικοδομήσει από την αρχή και η οποία στέκεται δίπλα στον «κανονικό» γερμανικό λόγο. Είναι μια τραχιά γραφή με φιλοσοφικό βάθος και με ήρωες – που όπως και στα έργα του Μπέρνχαρντ – είναι διαταραγμένοι ως προς την θέση τους απέναντι στην κρατούσα, κυρίαρχη πραγματικότητα.

Το «Υπέρβαρο, ασήμαντο: Ασχημάτιστο», που ανεβαίνει στη σκηνή του «Θησείον» αναδεικνύεται σε μια σύναξη περιθωριακών τύπων σε ένα μπαρ. Το αλκοόλ κόστισε τη ζωή του πρόωρα χαμένου Σβαμπ κι έτσι η εξοικείωση του με αυτά τα περιβάλλοντα ήταν στενή. Οι δικοί του χαρακτήρες, ωστόσο, δεν είναι απόκληροι μόνο εξαιτίας της εξάρτησης τους, αλλά όπως παρατηρεί και η Κατερίνα Γιαννοπούλου γιατί είναι κοινωνικά εκτοπισμένοι.

Φτάνουμε σήμερα σε μια Ευρώπη που παραπαίει, σε μια κοινότητα που παρέχει προνόμια σε λίγους και που ακόμα το ευρωπαϊκό πνεύμα δεν είναι προσβάσιμο από τον καθένα. Οι αξίες πάνω στις οποίες δομήθηκε ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι ίδιες για όλους

«Βιώνουν την κοινωνική ανισότητα, αισθάνονται αδικημένοι για την θέση που έχουν στα πράγματα. Υπηρετούν μια τέτοια ταυτότητα από την οποία δεν μπορούν να αποδράσουν κι έτσι ζουν μακριά από την κανονικότητα. Μοιάζουν σαν να κατοικούν στο μπαρ κι όχι απλώς να συχνάζουν εκεί. Κάποια στιγμή, προβαίνουν σε μια ακραία βίαιη πράξη (ενάντια σε έναν εισβολέα άλλης κοινωνικής τάξης) και προσπαθούν να καταλάβουν γιατί υπέκυψαν σε αυτήν: Αν η βία είναι η φυσική τάση του ανθρώπου. Και τελικά καταλήγουν σε προβληματισμούς για την ιστορία του δυτικού κόσμου ως ένα κολλάζ εγκλημάτων, για τις ζωές που μετρούν περισσότερο έναντι κάποιων άλλων εξαιτίας των κοινωνικών διακρίσεων και τελικά για το αν υπάρχει η ελάχιστη ισότητα στην, θεωρητικά, πολιτισμένη Ευρώπη».

Βασίλης Σαφός, Δάφνη Δρακοπούλου και χέρια βαμμένα με αίμα.

Ο Σβαμπ πλησιάζει την εμπρηστική προβληματική του Μπέρνχαρντ στο σημείο που επιτίθεται στην κυρίαρχη κοινωνική δομή μέσα από ένα λεκτικό πόλεμο. Συγκαταλέγεται, ανάμεσα στους λίγους δημιουργούς της γενιάς του – γεννήθηκε το 1958 ενώ το νεκρό σώμα του βρέθηκε ανήμερα της Πρωτοχρονιάς του 1994 – που άσκησε κριτική στα ευρωπαϊκά ιδεώδη: Υπογράμμισε πως κάτω από τον πλούτο της ευρωπαϊκής σκέψης έχουν θαφτεί εκατομμύρια νεκροί, πως η ιστορία της Ευρώπης είναι σημαδεμένη από πολύ αίμα, πως μαζί με τα δόγματα του Διαφωτισμού άνθισε συστηματικά και η βαναυσότητα της Αποικιοκρατίας.

«Και φτάνουμε σήμερα σε μια Ευρώπη που παραπαίει, σε μια κοινότητα που παρέχει προνόμια σε λίγους και που ακόμα το ευρωπαϊκό πνεύμα δεν είναι προσβάσιμο από τον καθένα. Οι αξίες πάνω στις οποίες δομήθηκε ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι ίδιες για όλους, ούτε καν η αξία της ζωής δεν είναι ίδια για όλους» σχολιάζει η σκηνοθέτρια, καθώς συντάσσεται με την σκέψη του Αυστριακού συγγραφέα.

Στην σκηνική απόδοση του «Υπέρβαρο, ασήμαντο: Ασχημάτιστο» παρακολουθεί την πλοκή με μια γκοθ ματιά αντλώντας επιρροές από την αισθητική των ταινιών τρόμου. Επί της ουσίας, σχολιάζει την σουρεαλιστική διαχείριση της βίας στα κείμενα του – στα όρια της σκληρής μαύρης κωμωδίας – σε μια προσπάθεια, όπως διευκρινίζει να καταστήσει το κείμενο «πιο προσιτό, πιο φιλικό λειαίνοντας τις δυστροπίες του».

Η Γωγώ Παπαϊωάννου σε σκηνή της παράστασης.

Παρότι πέρασε σαν διάττοντας αστέρας από την συγγραφή – έγραψε 16 έργα μέσα σε τέσσερα χρόνια, από 1990 έως το 1994, και μόνο τα μισά από αυτά αξιώθηκε να τα δει να παρίστανται – ο Βέρνερ Σβαμπ μπορεί να τοποθετηθεί και στην σφαίρα του ‘προφητικού’ συγγραφέα. Η συγκυρία δε, που το «Υπέρβαρο, ασήμαντο: Ασχημάτιστο» (η πρώτη φορά που είδαμε έργο του στην Ελλάδα ήταν οι «Προεδρίνες» του 2017 σε σκηνοθεσία της Ζωής Χατζηαντωνίου για λογαριασμό του Φεστιβάλ Αθηνών) το κάνει να μοιάζει με αναστοχασμό.
«Βρισκόμαστε σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή για την παγκόσμια ιστορία, που σίγουρα θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους ιστορικούς του μέλλοντος. Ειλικρινά, δεν είμαι πολύ αισιόδοξη για το πως εξελίσσονται τα πράγματα στο δυτικό κόσμο. Κάθε φορά που γίνονται εκλογές σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα βρισκόμαστε σε τεράστια αγωνία για τα αποτελέσματα. Την ίδια ώρα, στην Αμερική έχει ξεκινήσει ήδη ένα κυνήγι μαγισσών για πολλές κοινότητες. Η καλπάζουσα άνοδος της ακροδεξιάς πρέπει να μας αφυπνίσει, πόσο μάλλον όταν στην Ευρώπη έχουμε το ιστορικό προηγούμενο του Ναζισμού» παρατηρεί η Κατερίνα Γιαννοπούλου και συνεχίζει: «Διαισθάνομαι πως οφείλουμε να είμαστε ενεργοί αλλά και γρήγοροι στις αντιδράσεις μας, αφού το ίδιο ακαριαία συμβαίνουν και τα πράγματα στην πολιτική σκηνή. Είδαμε τη μαζική συμμετοχή του κόσμου στην Ελλάδα για την υπόθεση των Τεμπών αλλά και το ότι σε όλη την Ευρώπη οι πολίτες βγαίνουν στους δρόμους, δεν παρακολουθούν τις εξελίξεις ως παθητικοί θεατές. Αυτή είναι και η μόνη μας ελπίδα».