Εθνική Πινακοθήκη: Τα έργα έρχονται, όμως η λογοκρισία φεύγει;

Τέλος καλό, όλα καλά; Όχι δα! Μια κάποια τάξη φαίνεται πως αποκαθίσταται στην Εθνική Πινακοθήκη, αφού, σύμφωνα με πληροφορίες, που μετέδωσε η Γεωργία Οικονόμου στο News 24|7, τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, που απομακρύνθηκαν εσπευσμένα από το δάπεδο του Ενδιάμεσου Χώρου της Εθνικής Πινακοθήκης, πρόκειται να επιστρέψουν στον τοίχο όπου ήταν αρχικά κρεμασμένα, πριν αποκαθηλωθούν βιαίως από τον ακροδεξιό βουλευτή και τον συνεργό του.

Αυτή η εξέλιξη, ακόμη κι αν επιβεβαιωθεί με επίσημη ανακοίνωση, δεν στερεί από το περιστατικό τη θέση του στον μακρύτατο κατάλογο των πράξεων ελληνικής εικαστικής λογοκρισίας, αφού μπορεί τα έργα να επιστρέφουν, όπως θέλουν οι πληροφορίες, όμως ο τρόπος έκθεσής τους ως «σύμπτωμα», ως ορατά ίχνη της βίας και του βανδαλισμού, όπως το θέλησε η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια της Πινακοθήκης, Συραγώ Τσιάρα, ηθελημένα ή όχι, φιμώνεται οριστικά…

Όσο, μάλιστα, το Υπουργείο Πολιτισμού και γενικότερα η κυβέρνηση συνεχίζει να τηρεί την ίδια στάση, αποφεύγοντας να στηρίξει εμπράκτως την ασφάλεια της Πινακοθήκης, των έργων, των εργαζομένων και των επισκεπτών, τίποτε, απολύτως τίποτε δεν διασφαλίζει ότι δεν θα γίνουμε μάρτυρες μιας άλλης επίθεσης, που θα οδηγήσει σε μια ακόμη λογοκριτική αναδίπλωση κ.λπ. Όπως είπε και η ίδια η διευθύντρια της Πινακοθήκης στη συνέντευξη τύπου της Πέμπτης 13 Μαρτίου, «Στις εκθέσεις υπάρχουν γυμνά. Τι θα γίνει; Θα αρχίσουμε να φοβόμαστε για τα αυτονόητα;»

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, κι ας δούμε όσα ακολούθησαν την τραμπούκικη επίθεση ενάντια στην Πινακοθήκη και την απόφαση της Συραγώς Τσιάρα να αφήσει τα βανδαλισμένα έργα εκεί που τα εκτόξευσε με μανία ο ακροδεξιός βουλευτής…

«Η Τέχνη και η ελεύθερη έκφρασή της απαιτεί τον απόλυτο σεβασμό μας. Οτιδήποτε καταργεί την ελευθερία στην Τέχνη είναι εξαιρετικά επικίνδυνο». Τα λόγια αυτά, ανήκουν στη Λίνα Μενδώνη, σε συνέντευξη που έδωσε στον Γιάννη Νένε στην Athens Voice και δημοσιεύτηκε την Τετάρτη 12 Μαρτίου, δυο μέρες πριν τον κυβερνητικό ανασχηματισμό. Η (αυτονόητη) αυτή τοποθέτησή της, που είχε εκφραστεί και ένα μήνα νωρίτερα, κατά την απάντησή της στον ερωτώντα βουλευτή της Νίκης, συγκέντρωσε τα εύσημα φίλων και αντιπάλων.

Όμως, στην Ελλάδα τα θαύματα κρατάνε τρεις μέρες μόνο. Πριν αλέκτορα φωνήσαι, η Λίνα Μενδώνη, αφού πρώτα εξασφάλισε την υπουργική της καρέκλα, η οποία φάνηκε προς στιγμήν να μπαίνει στο ζύγι (εξαιτίας απαίτησης της ηγεσίας της Ιεραρχίας να μείνει εκτός κυβερνητικού σχήματος, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Βασίλη Σκουρή στο DNews) ανέκρουσε πρύμναν και καταχώνιασε στο βαθύτερο συρτάρι του γραφείου της την πρώτη παράγραφο του άρθρου 16 του Συντάγματος, όπου δηλώνεται ρητώς πως η τέχνη είναι ελεύθερη και η ανάπτυξη και η προαγωγή της αποτελεί υποχρέωση του κράτους.

Την Παρασκευή 12 Μαρτίου, την ίδια την ημέρα του ανασχηματισμού, και αφού την προηγουμένη ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου είχε εξάρει την κ. Μενδώνη για «το έργο το οποίο επιτελεί και υποστηρίζει το πολιτιστικό έργο της εκκλησίας» (θέλοντας να διαψεύσει τις πληροφορίες περί παρέμβασης της Ιεραρχίας), στα ψηφιακά έγκατα του ιστότοπου της Εθνικής Πινακοθήκης δημοσιεύθηκε, απαρατήρητη, μια ανακοίνωση 53 λέξεων:

«Σας ενημερώνουμε ότι με γνώμονα την ασφάλεια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, των έργων τέχνης, των εργαζομένων και των επισκεπτών, καθώς και την αποκατάσταση της εύρυθμης θεσμικής λειτουργίας, τα έργα τέχνης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη τα οποία παρουσιάζονταν στην έκθεση “Η Σαγήνη του Αλλόκοτου” απομακρύνθηκαν από το δάπεδο με τη σύμφωνη γνώμη του καλλιτέχνη».

Το γεγονός της απόσυρσης, δηλαδή της «θεραπείας» του «συμπτώματος», των ορατών ιχνών της βίας και του βανδαλισμού που η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, με τη σύμφωνη γνώμη του καλλιτέχνη, αποφάσισε να διατηρήσει, έγινε αντιληπτό, από ευαισθητοποιημένους επισκέπτες, μάλλον το πρωί του Σαββάτου, οπότε και διαδόθηκε, αρχικά, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Είναι, πιστεύω, προφανής η αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν στην προσθήκη ενός ακόμα σοβαρού περιστατικού στον μακρύτατο κατάλογο των πράξεων ελληνικής εικαστικής λογοκρισίας. Είναι η ίδια αυτή αλληλουχία που υποδεικνύει τον βασικό υπαίτιο που, «διά πράξεων ή παραλείψεων», παραβίασε τη συνταγματική επιταγή περί ελεύθερης ανάπτυξης και προαγωγής της τέχνης.

Δεν είναι ο ακροδεξιός βουλευτής που, όπως ο Λάμπου, ο μακελλάρης του Μπλόκου της Καλογρέζας στην Κατοχή, βαστούσε την εικόνα της Παναγίας και φώναζε: «Με την διαταγήν αυτής θα πιω αίμα». Δεν είναι η Διαρκής Ιερά Σύνοδος, που έχει αναδειχθεί σε χρυσό χορηγό τμημάτων της ακροδεξιάς. Δεν είναι ούτε οι υπεύθυνοι της Εθνικής Πινακοθήκης, που «το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου» αισθάνθηκαν.

Όλους τους προαναφερθέντες βαραίνουν ευθύνες, διαφορετικές για τον καθένα και την καθεμιά. Όμως σε πρωταίτιο της λογοκρισίας του Χριστόφορου Κατσαδιώτη και της Συραγώς Τσιάρα (γιατί, μην το λησμονούμε, και αυτή λογοκρίθηκε ως επιμελήτρια) αναδεικνύεται η υπουργός Πολιτισμού, που σιώπησε εκκωφαντικά από τη στιγμή της επίθεσης στην Πινακοθήκη, χωρίς να ψελλίσει μια λέξη συμπαράστασης προς τους ανθρώπους της που δοκιμάζονταν.

Μαζί όλοι οι κυβερνητικοί παράγοντες, διά της σιωπής ή της αποχής τους, μετέτρεψαν την «ασφάλεια της Εθνικής Πινακοθήκης, των έργων τέχνης, των εργαζομένων και των επισκεπτών» σε… «ατομική ευθύνη». Σε περίπτωση μάλιστα που τα έργα επανεκτεθούν, όπως θέλουν οι πληροφορίες, ποιος θα εγγυηθεί την ασφάλειά τους, αν όχι η δημοκρατική πολιτεία διά των οργάνων της; Αν δεν εκφράσει αποφασιστικά τη βούλησή της να το κάνει -θα λειτουργούσε αποτρεπτικά και μόνο αυτό-  θα έχει πετάξει την Πινακοθήκη -ή και οποιονδήποτε άλλο χώρο πολιτισμού- βορά στις ορέξεις του κάθε μισαλλόδοξου…

Με Δελτίο Τύπου που στάλθηκε το βράδυ της Δευτέρας 17 Μαρτίου 2025, η διοίκηση της Εθνικής Πινακοθήκης αναφέρει:

Μετά το πρόσφατο βίαιο περιστατικό και των επιπτώσεων του και δεδομένων των συνεχιζόμενων απειλών εναντίον της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, των εκτεθειμένων έργων τέχνης, των εργαζομένων και της διοίκησης, αποφασίστηκε, κατόπιν συνεννόησης της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη με τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, η αναβάθμιση των μέτρων προστασίας της ΕΠΜΑΣ. Ήδη, έχει ξεκινήσει η συνεργασία ανάμεσα στην Εθνική Πινακοθήκη και το Κέντρο Μελετών Ασφαλείας (ΚΕ.ΜΕ.Α) με αντικείμενο την εκπόνηση σχετικής μελέτης ασφαλείας.

Η Εθνική Πινακοθήκη, στο πλαίσιο του θεσμικού της ρόλου και της αποστολής της, παραμένει απαρέγκλιτα αφοσιωμένη στο άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει ανεπιφύλακτα την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και την πάγια Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, καθώς και τη Νομολογία των Δικαστηρίων της χώρας.

Τα έργα τέχνης, που δέχτηκαν την επίθεση, υποβάλλονται στις απαραίτητες ενέργειες και στις διαδικασίες συντήρησης και αποκατάστασής τους, όπου παρουσιάζονται οι εκτεταμένες φθορές. Παράλληλα, εξετάζονται με τη συμβολή ειδικών, οι όροι και οι προϋποθέσεις της ασφαλούς επανέκθεσής τους.