Madre Salonico: Μουσικό θέατρο με σεφαραδίτικα τραγούδια στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ

Ποιος μιλάει ακόμη τα «λαντίνο», τη μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης; Ποιος τραγουδάει τα σεφαραδίτικα τραγούδια; Η νέα παράσταση μουσικού θεάτρου Madre Salonico, σε κείμενο του διακεκριμένου συγγραφέα Λέοντα A. Ναρ, φέρνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ένα έργο σε μια γλώσσα που χάνεται, επενδεδυμένο με τα τραγούδια των εβραϊκών κοινοτήτων της λεκάνης της Μεσογείου, που συνδέει το παρόν με το παρελθόν ως μια χειρονομία μνήμης.

Το έργο, που παρουσιάζεται σε ένα μείγμα «λαντίνο» (της ισπανοεβραϊκής γλώσσας της σεφαραδίτικης κοινότητας) και ελληνικών, έρχεται μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του πολύπειρου Βίκτωρα Αρδίττη στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ για έξι μοναδικές παραστάσεις στις 4, 5, 6, 9, 10 και 11 Απριλίου 2025. Τη διασκευή των σεφαραδίτικων τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή και ερμηνεύει το μουσικό σύνολο Σμάρι με τη σύμπραξη του Φώτη Σιώτα. Τους ρόλους ερμηνεύουν οι Ελένη Ουζουνίδου και Λεονάρδος Μπατής.

Κεντρικοί ήρωες του έργου είναι o Ιντό, μετανάστης τρίτης γενιάς που ζει στη Νέα Υόρκη, και η Ζάνα, η γιαγιά του, διάσημη κάποτε τραγουδίστρια. Οι δυο τους μοιράζονται τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τους προβληματισμούς τους, με έμφαση στην ιστορική διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είναι ταυτισμένη με τη συλλογική μνήμη της πόλης. Γιαγιά και εγγονός ανακαλούν μνήμες, η Ζάνα αναπολεί τις επιτυχίες της ως τραγουδίστρια ερμηνεύοντας σεφαραδίτικα τραγούδια στη σκηνή, ενώ αναζητά παράλληλα τον παιδικό της έρωτα που επιβίωσε από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα.

@Α. Σιμόπουλος

Η νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, η παράσταση Madre Salonico, φέρνει στη σκηνή μια θεματική που απασχόλησε εκτεταμένα την πεζογραφία και τον κινηματογράφο, όχι όμως το εγχώριο θέατρο. Το έργο, μέσο συλλογικής αυτογνωσίας και αναστοχασμού των τραυματικών γεγονότων της Σοά, ξεπερνά τους περιορισμούς της ιστοριογραφίας, καθίσταται μια καλλιτεχνική μαρτυρία και προσεγγίζει το τραύμα, διαμορφώνοντας ένα γόνιμο έδαφος για την κατανόηση και την αφομοίωση του ιστορικού παρελθόντος.

«Ποια είναι η πατρίδα ενός Σεφαραδίτη;» αναρωτιέται ο Ιντό Μορντώχ, κάτοικος Νέας Υόρκης, Σεφαραδίτης τρίτης γενιάς και εγγονός της διάσημης Ζάνας, που πρωταγωνιστεί. Το έργο αναμετράται με το στοίχημα της διατήρησης μιας γλώσσας που χάνεται, μιας γλώσσας που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα αλλά την ίδια την έκφραση της ταυτότητας των Σεφαραδιτών, τη συλλογική τους ψυχή, την ίδια την ιστορία τους. Κάποια από τα σεφαραδίτικα τραγούδια που η Ζάνα ερμηνεύει στη διάρκεια της παράστασης («Μισιρλού», «Πού να βρω γυναίκα να σου μοιάζει») είναι γνωστά στο ευρύ κοινό από τις ελληνικές εκδοχές τους.

Οι πρωταγωνιστές του Madre Salonico ψάχνουν τις χαμένες τους ρίζες και πασχίζουν, με όχημα, στην προκειμένη περίπτωση, τη γλώσσα και το τραγούδι, να ανιχνεύσουν το νήμα που συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Η κατανόηση και η ερμηνεία του τραυματικού παρελθόντος της Θεσσαλονίκης, με την επανεγγραφή των ιστορικών πηγών και μαρτυριών σε ένα καλλιτεχνικό πλαίσιο, συμβάλλουν στη σύνδεση με το παρόν.

Θεσσαλονίκη © Συλλογή Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης

Το κείμενο της παράστασης υπογράφει ο Λέων A. Ναρ, ο οποίος σημειώνει: «Το έργο θα δώσει τη δυνατότητα στους θεατές να ακολουθήσουν τα βήματα της Ζάνας και –γιατί όχι;– να ταυτιστούν μαζί της. Κι αυτό γιατί στο πρόσωπό της συγκεφαλαιώνει τόσο την ταυτότητα της μετανάστριας και του θύματος του σύγχρονου ρατσισμού όσο και της επιτυχίας, της δόξας αλλά και του ανεκπλήρωτου. Στο θέατρο ασφαλώς και υπάρχει η επινόηση, η μυθοπλασία είναι τελικά η δημιουργία. Είναι αδύνατον, άραγε, ένα μυθοπλαστικό έργο να μελετηθεί στη βάση της ορθολογικής σκέψης και της εμπειρικής επιστήμης; Η απάντηση δεν είναι δεδομένη, πρέπει όμως σίγουρα να συμφωνήσουμε ότι κανένα θεατρικό, αλλά και λογοτεχνικό, έργο, όσο “επινοημένο” και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ιστορικό κενό. Η ίδια η επινόηση κινείται μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο».

Ο Βίκτωρ Αρδίττης, στην τρίτη του συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ μετά τις επιτυχημένες παραγωγές Το λαστιχένιο φέρετρο (2017) και Η πριγκίπισσα της Σάσσωνος (2019), σκηνοθετεί μια παράσταση ως «μια χειρονομία μνήμης», όπως υπογραμμίζει ο ίδιος. «Η σκηνή μπορεί να γίνει το τελευταίο καταφύγιο ενός χαμένου πολιτισμού, του σεφαραδίτικου πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, αλλά και όλης της λεκάνης της Μεσογείου, των τραγουδιών, της γλώσσας, και των εθίμων – η ανάμνηση μιας δύσκολης αλλά χαμένης και ευτυχισμένης συμβίωσης των θρησκειών και των πολιτισμών πριν από την Καταστροφή. Η εξακολουθητική συνθήκη της προσφυγιάς, η άρνηση εφησυχασμού στη λήθη και ο έρωτας. Στο έργο το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν με την ανησυχία της συναισθηματικής αποστασιοποίησης που ίσως στιγματίσει τις επόμενες γενιές. Αλλά και με την υπέρτατη ανάγκη διαχείρισης της μνήμης των πολλών “απόντων”», σημειώνει.

Τις διασκευές τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή, μια από τις σημαντικότερες μουσικούς της νεότερης γενιάς. «Τα τραγούδια της παράστασης αποκαλύπτουν έναν κόσμο πολυπολιτισμικό με επιρροές από πολύ διαφορετικές μουσικές παραδόσεις: τανγκό, άριες, ρεμπέτικο τραγούδι και έργα οθωμανικής μουσικής συνυπάρχουν με συνδετικό κρίκο τη γλώσσα των Σεφαραδιτών, τα λαντίνο. Οι ενορχηστρώσεις και τα μέρη με πρωτότυπη μουσική επιδιώκουν να αποδώσουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα αυτής της μουσικής παράδοσης, αλλά και ταυτόχρονα να συνθέσουν το φαντασιακό τοπίο της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και να αναδείξουν το πεδίο δράσης του έργου, που είναι η μνήμη. Η μουσική του έργου παλινδρομεί ανάμεσα στο όνειρο και στην κυριολεξία», υπογραμμίζει.

Στην παράσταση συμμετέχει το μουσικό σύνολο Σμάρι, ένα ευέλικτο σύνολο δωματίου που διακρίνεται για τον μοναδικό συγκερασμό από μουσικές παραδόσεις της Ανατολής με τη σύγχρονη αρμονία. Το μουσικό σύνολο Σμάρι αποτελούν οι Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο). Στην παράσταση συμμετέχει επίσης ο τραγουδιστής, συνθέτης και βιολιστής Φώτης Σιώτας.

@Α. Σιμόπουλος

Τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η χαρισματική ηθοποιός Ελένη Ουζουνίδου, με σημαντική πείρα σε μουσικοθεατρικές παραστάσεις, και του Ιντό ο έμπειρος ηθοποιός, ιδρυτής και κλαρινετίστας της μπάντας Klezmer Yunan Λεονάρδος Μπατής.

Οι παραστάσεις του έργου Madre Salonico της 9ης και 10ης Απριλίου 2025 θα παρουσιαστούν σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας, σε συνεργασία με την ATLAS E.P., με στόχο την ανεμπόδιστη οπτικοακουστική παρακολούθηση για όλες, όλους και όλα. Στο πλαίσιο αυτό έχει προβλεφθεί να υπάρχουν θέσεις για Κ/κωφούς και βαρήκοους ανθρώπους που χειρίζονται την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ), θέσεις για ανθρώπους που χρησιμοποιούν τους υπέρτιτλους (CAPS) οι οποίοι καλύπτουν όλο το ακουστικό κανάλι, καθώς και θέσεις τυφλών ανθρώπων και ανθρώπων με περιορισμένη πρόσβαση στο οπτικό κανάλι επικοινωνίας, που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν την υπηρεσία ακουστικής περιγραφής (AD). Οι σκύλοι οδηγοί τυφλών είναι επίσης ευπρόσδεκτοι.