Μια εμπειρία από το θέατρο της εγγύτητας

Κοντοστέκεσαι στο πλατύσκαλο μιας αστικής προπολεμικής πολυκατοικίας, που έχει σχεδιάσει ο μοντερνιστής αρχιτέκτονας Θουκυδίδης Βαλεντής. Το κουδoύνι γράφει «οικία Ίλιτς». Ανεβαίνεις τη λευκή μαρμάρινη σκάλα με την ξύλινη επένδυση που ακολουθεί μια οβάλ φορά, αφήνεις το παλτό σου σε μια συρόμενη κρεμάστρα στο χολ και απολαμβάνεις το βαθύ κάθισμα μιας καρέκλας σαλονιού όπου θα σου προσφέρουν κόκκινο κρασί σε σμιλεμένο, από κρύσταλλο, ποτηράκι. Έξω κάνει κρύο και το αναμμένο τζάκι στην άλλη γωνία του σαλονιού ζεσταίνει σώμα και βλέμμα. Καμιά από όλες τις παραπάνω στιγμές δεν παραπέμπει στη συνήθη ρουτίνα του θεάτρου. Κι όμως, σε λίγα λεπτά, οι επισκέπτες αυτής της κατοικίας, θα παρακολουθήσουν μια θεατρική παράσταση.

Η Όλια Λαζαρίδου θα καθίσει σε ένα σκαμνάκι εργασίας δίπλα σου, ξεσκονίζοντας τα έπιπλα στο τραπέζι. Φοράει τη λευκή στολή μιας υπηρέτριας που εργάζεται για τον Ιβάν Ίλιτς. Ο τελευταίος είναι διακεκριμένος εισαγγελέας με λαμπρές προοπτικές και με μια, μάλλον, ευτυχισμένη οικογένεια· μέχρι που νιώθει έναν απροσδιόριστο πόνο στο πλευρό του. Εκείνο που αψηφά ως ασήμαντη προειδοποίηση αποδεικνύεται πως θα τον ταλαιπωρήσει για τους επόμενους βασανιστικούς μήνες, σε όσους γιατρούς κι αν απευθυνθεί, όσες επιστημονικές εκτιμήσεις κι αν ακούσει. Μοναδική του παρηγοριά, η λαϊκή γυναίκα η οποία τον φροντίζει και τον προστρέχει στις δύσκολες στιγμές που του επιφυλάσσει η ασθένεια και η ζωή (στο πρωτότυπο έργο, ο υπηρέτης είναι άνδρας, εντούτοις με τα ίδια χαρακτηριστικά ενός αγνού μουζίκου που νοιάζεται ειλικρινά για τα πάθη του αφεντικού του).

Έτσι ανεβαίνει «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς», το διήγημα του Λέοντος Τολστόϊ σε σκηνοθεσία της Δανάης Ρούσσου με πρωταγωνίστρια την Όλια Λαζαρίδου. Σ’ ένα κανονικό σπίτι στο κέντρο της Αθήνας, το οποίο μετά το τέλος των παραστάσεων θα ξαναγυρίσει στην αρχική του χρήση ως κατοικίας.

Άποψη του σαλονιού που μετατρέπεται σε θεατρική σκηνή για τον “Θάνατο του Ιβάν Ιλιτς”.

Την τελευταία 20ετία το αθηναϊκό θέατρο έχει διαφύγει πολλές φορές της φιλοξενίας του σε μια συμβατική σκηνή. Η site specific φόρμα έχει καταστήσει πολύ συχνά τα χαρακτηριστικά ενός χώρου ως το σημαντικότερο στοιχείο της αφήγησης. Και την ιδιαιτερότητα του χώρου – έχουμε δει θέατρο σε κτίρια δημόσιων υπηρεσιών, ναούς, μουσεία, χώρους κράτησης επί Κατοχής μέχρι και σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς – να αναδεικνύεται σε ζητούμενο.

Όμως, η παρουσίαση του «Ιβάν ΄Ιλιτς» ως θεατρικού έργου που, πράγματι, εξελίσσεται σε ένα αστικό σπίτι μιας άλλης εποχής, στοχεύει εδώ στην καλλιέργεια μιας οργανικής σχέσης, μιας εγγύτητας τόσο με το δραματουργικό υλικό όσο και με το κοινό. Πολλές από τις φορές, εξάλλου, που έχει δοκιμαστεί η μικρή θεατρική κλίμακα, το συναίσθημα της οικειότητας με το θεατρικό συμβάν πλουτίζει την συνθήκη της θέασης. Στην περίπτωση του «Θανάτου του Ιβάν Ίλιτς» η οικειότητα δεν σχετίζεται μόνο με την παρουσίαση σ’ ένα φυσικό περιβάλλον αλλά και με το πλησίασμα ζωής και θανάτου. Όσο απέχει η θέση του θεατή από το σιδερένιο νεκροκρέβατο του αρρώστου, όσο απέχει το βλέμμα της Λαζαρίδου από το δικό σου, άλλο τόσο μοιάζει να απέχει η ζωή από το τέλος της.

Η σκηνοθετική, σκηνική και ερμηνευτική προσέγγιση ακουμπάει απόλυτα στον υπαρξιακό φόβο που εξέφρασε ο Τολστόϊ για την θνητότητα: Μια ανίατη ασθένεια ‘επισκέπτεται’ έναν άνθρωπο, αναγκάζοντας τον να φιλοσοφήσει για την άγνοια με την οποία δίαγε μέχρι τότε το βίο του και να συνθηκολογήσει με την αφόρητη μοναξιά από την οποία εμφορείται η πορεία του προς το τέλος. Γι’ αυτό και η σύντομη εμφάνιση του ασθενούς Ιβάν Ίλιτς στο πρόσωπο του σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Μπλάθρα – ενώ η υπηρέτρια είναι εκείνη που αφηγείται τη ζωή του – μοιάζει σχεδόν ονειρική, μέσα σε αυτήν την συγγενική σχέση που έχει προλάβει να δημιουργήσει η ερμηνεύτρια με το κοινό της.

Όσο απέχει η θέση του θεατή από το σιδερένιο νεκροκρέβατο του αρρώστου, όσο απέχει το βλέμμα της Λαζαρίδου από το δικό σου, άλλο τόσο μοιάζει να απέχει η ζωή από το τέλος της.

Αν το θέατρο από συνθήκης καλλιεργεί την αντίληψη της κοινότητας, συνειδητοποιείς πόσο μεγεθύνεται το ίδιο πλεονέκτημα στην ελάχιστη φόρμα, σε ένα χώρο όπου συνυπάρχουν οριακά 30 θεατές. Άθελα της, αυτή η επιλογή οργανώνει και μια κοινωνική αναγκαιότητα: Οι άνθρωποι βρίσκονται κοντά, κοιτάζονται, παρατηρούν και αφουγκράζονται ο ένας τον άλλον – σε αντίθεση με την περιρρέουσα κατάσταση που μας θέλει αποκομμένους, μοναχικούς, χωρίς ουσιαστική επικοινωνία.

Κάτι τελευταίο: Το περιβάλλον της θεατρικής εγγύτητας – το έχουμε δει να επαληθεύεται ξανά σε καλοκαμωμένες παραστάσεις – ακυρώνει πολλά από τα ‘ψεύδη’ της υπόδυσης, επιτρέποντας της να εδραιωθεί μέσα από την αλήθεια της συνάντησης.