Ο Νικόλας Ανδρουλάκης πιστεύει πως η πολιτική του υπόσταση βασίζεται στο θάρρος της αγάπης του

Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία. Ένας άνδρας έχει ακουμπήσει με τρυφερότητα το χέρι του στον ώμο ενός αγοριού και μοιάζει σαν να του δείχνει κάτι στον ορίζοντα. Ο άνδρας κοντεύει τα 70 του χρόνια, το αγόρι δεν είναι μεγαλύτερο από 6-7 ετών. Ο άνδρας της φωτογραφίας είναι ο Θανάσης Βέγγος, το παιδί είναι ο Νικόλας Ανδρουλάκης – σήμερα 30 χρόνια μετά, ηθοποιός, σκηνοθέτης, ιδρυτής της ομάδας Ντουέντε.

Αυτή η φωτογραφία που κρατάει στα χέρια του ο Ανδρουλάκης μπορεί να σήμανε από το μακρινό ασυνείδητο του και την γέννηση της παράστασης που ανεβάζει – για την ακρίβεια – σταθμεύει στην Αθήνα στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (7, 8, 14 και 15 Απριλίου).

Μετά τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα, ο Νικόλας Ανδρουλάκης επιστρέφει στην πόλη του επαναπροσεγγίζοντας τον «Ηλίθιο» του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Μήπως, τότε ο Βέγγος του έδειχνε το δρόμο της ντοστογιεφκικής ηλιθιότητας; Μήπως, μοιραία, αυτή η φωτογραφία έγινε η αφίσα της ζωής του; «Η φωτογραφία με το Θανάση Βέγγο – που δεν την περίμενα, δεν την είχα προσχεδιάσει, δεν είναι συγγενής μου, είναι μία αμφιμονοσήμαντη στιγμή αυτή η ποίηση με έναν άνθρωπο που είναι εγγεγραμμένος και στη δική μου αλλά και στη συλλογική συνείδηση ως ένας αληθινός «Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι της εποχής του. Κυρίως για τον τρόπο που έπραττε τα έργα του, τον τρόπο που λειτουργούσε ως πολίτης, ως καλλιτέχνης, ως άνθρωπος. Οι φωτογραφίες αυτές είναι καθρεφτάκια υπενθύμισης, είναι το GPS που χρειάζεται ο ήρωας, το GPS που χρειάζομαι εγώ, ο Νικόλας που θέλω κάθε μέρα να προσπαθώ να γίνομαι», απαντά, σαν να παίρνει κουράγιο στην αναζήτηση της ψυχικής ομορφιάς του ανθρώπου που αναζητούσε και ο μεγάλος Ρώσος.

Στιγμιότυπο με τον θρύλο Θανάση Βέγγο σε κάποιο θεατρικό νταμάρι.

Ο 37χρονος, σήμερα, δημιουργός δεν πήγε μακριά. Ξεκίνησε από τα αυτονόητα αναζητώντας τους ηλιθίους του 21ου αιώνα, γύρω και δίπλα του. Αναγνωρίζοντας, φυσικά, πως το πρόσημο της λέξης έχει μετακινηθεί προς τη γενικότερη δυστοπία της εποχής. «Ο δικός μου Ηλίθιος είναι ο άνθρωπος που στέκει δίπλα σου στο λεωφορείο, στον φούρνο, τη στιγμή ενός καβγά που χρειάζεται να κοπάσει, τη στιγμή μιας παρεξήγησης που ψάχνει κατανόηση, σε μια γωνιά που ένα πλάσμα κλαίει στα σκαλάκια και ζητάει μια ψυχή ν’ αναπνεύσουν μαζί. Ή μια βοήθεια χειροπιαστή, όταν κοιμάται στα σκαλιά. Σ’ έναν κόσμο που μαθαίνει να ζει στο ‘γενικά’ και ‘τέλος πάντων’. Όλοι, όλες, όλα. Όταν ήμασταν παιδιά στο σχολείο λέγαμε ‘έχεις πρόβλημα; Να πας στο προβληματολόγο σου’. Αυτό είναι ο Ηλίθιος: Η άσκηση να νοιαζόμαστε αληθινά. Όχι επειδή πρέπει. Όχι για κουπόνια καλοσύνης. Επειδή είναι ωραίο, επειδή αυτό είναι το νόημα. Ο Ηλίθιος ζει ανάμεσα μας προσπαθώντας να εξερευνήσει τον έρωτα, την αλληλεγγύη, τη λογική. Ο Ηλίθιος είναι ιδέα και πράξη μαζί. Ο Ηλίθιος είσαι εσύ και εγώ, πιο αγαθοί κι ελεύθεροι παρέα».

Αυτό είναι ο Ηλίθιος: Η άσκηση να νοιαζόμαστε αληθινά. Όχι επειδή πρέπει. Όχι για κουπόνια καλοσύνης. Επειδή είναι ωραίο, επειδή αυτό είναι το νόημα

Εξ ου και ο Νικόλας Ανδρουλάκης αποφάσισε να σταθεί ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα. Στον αγαθό και ευγενή πρίγκιπα Μίσκιν και στον εαυτό του. Αποφάσισε να δημιουργήσει έναν ενδιάμεσο τόπο που θα αντλεί από την προσωπική του ιστορία, θα ξεκολλάει από το άλμπουμ φωτογραφίες της δικής του βιογραφίας για να μεταφέρει και να εκφράσει τον πυρήνα του ντοστογιεφσκικού μυθιστορήματος. Αποφάσισε να μην μπει στη σύμβαση της υπόδησης όπου ο ίδιος θα υποδυθεί τον Μίσκιν, αλλά εκεί όπου ο Μίσκιν θα συναντήσει έναν καθημερινό άνθρωπο ο οποίος παλεύει να αναλάβει την ευθύνη του καλού. «Μία ιστορία λέμε οι καλλιτέχνες όλη μας τη ζωή, άμεσα, έμμεσα, πλεκτά, συγγραφικά, ερμηνευτικά, ζωγραφικά, μουσικά – όπως θες. Ο Ηλίθιος είναι για μένα μία πράξη κυριολεξίας, μέσα στην ανοησία και τη σοφία που μπορεί αυτό να φέρει ανάκατα μαζί. Το προσωπικό μου βίωμα δεν έχει κάτι το ασύλληπτο, είναι όμως το δικό μου βίωμα, η δική μου ζωή. Όπως η δική σου είναι η δική σου. Κι αυτό είναι φύσει ανεπανάληπτο. Και δεν χρειάζεται να είναι στο top 10 των πιο ενδιαφερουσών ζωών, δεν χρειάζεται να καταφέρουμε τους top 3 τρόπους για να ζεις, να πάμε στα 20 πιο φοβερά μέρη, να δούμε τις 100 καλύτερες παραστάσεις, να κάνουμε τατουάζ τα 1.000 φοβερά γνωμικά. Δεν χρειάζεται, δηλαδή, να κυνηγούμε σε αέναες λούπες αυτό που τάχα είναι το ‘πιο πιο πιο’. Η δομή είναι το κλειδί, η αντίληψη, η χαρτογράφηση του χρόνου, του χώρου, της γνώσης, της αγάπης, έτσι όπως ταξιδεύουμε μέσα τους κάθε στιγμή. Άρα ο Ηλίθιος είναι η πράξη της εμβάθυνσης στο βίωμα, στο συναίσθημα, στις μνήμες, στους συμβολισμούς· μέσα απ’ το δικό μου, μπορείς να ψάξεις με ακρίβεια το δικό σου, μέσα από το δικό σου μπορώ να βρω με ακρίβεια το δικό μου. Και να μην έχουμε ανάγκη πια να ζούμε στον συγκριτικό βαθμό, στην ανοησία της καπιταλιστικής ανταγωνιστικής πατριαρχικής ματαιότητας», εξηγεί.

O Νικόλας Ανδρουλάκης ενωπίω κοινού στον “Ηλίθιο”.

Το ανέβασμα του «Ηλιθίου» φαίνεται να είναι η, μέχρι τώρα, κορύφωση της έρευνας που ο Ανδρουλάκης κάνει με τα μέλη της ομάδας του, «Ντουέντε». Στα επτά χρόνια της θεατρικής ζωής της εξελίσσουν μια μέθοδο, τρόπον τινά, όπου «το έργο σμιλεύεται ταυτόχρονα από έξω προς τα μέσα κι από μέσα προς τα έξω, με επίκεντρο τον ενδιάμεσο ήρωα. Τον ελεύθερο άνθρωπο στη συνθήκη. Άρα ο ερμηνευτής σκηνοθετεί, ο σκηνοθέτης ερμηνεύει και κάθε στιγμή είναι παράσταση. Από τον πρώτο καφέ, μέχρι όπου φτάσουμε. Κάθε στιγμή υπάρχει από κάτω μας το αόρατο καρτελάκι του μουσείου που σου εξηγεί ποιο έργο τέχνης συντελείται. Στον Ηλίθιο είναι η πρώτη φορά που όλο το έργο είναι ένα αλληλέγγυο αλλά μοναχικό ταξίδι μου, είναι συνεπώς μια ενδιαφέρουσα συνεχής άσκηση. Σκέφτομαι, νιώθω, σκέφτομαι, πράττω, σκέφτομαι, νιώθω, σκέφτομαι, πράττω. Μια αναπνευστική λειτουργία σε άπειρο σχήμα, με το μανιφέστο του ήρωα να λειτουργεί ως μπόλιασμα, ως χακάρισμα, σε κάθε επιμέρους ρόλο της ζωής μου. Κι αυτό τελικά -αν με ρωτάς- με κάνει πιο ωραίο άνθρωπο. Το πιστεύω και το ζω. Χάρη στη σπουδή αυτή, νηστεύω δύο χρόνια το αλκοόλ και πάσης φύσεως μικρές εξαρτήσεις, ασκούμαι να μη λέω καθόλου ψέματα, να μην προσπερνώ δυσκολίες, να μη χάνω ευκαιρίες για όμορφες κουβέντες, γνωριμίες, να μη λέω έλα μωρέ δεν είναι τώρα η ώρα. Τώρα είναι η ώρα. Για τον ηθοποιό, τον σκηνοθέτη, τον φίλο, τον γιο, τον πολίτη, τον εραστή, τον αδερφό».

Στην Κεντρική Σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, σε διάστημα τεσσάρων παραστάσεων θα επιχειρήσει θα δει τα σημεία που η ζωή του και η «ηλιθιότητα» του συναντά τις ζωές άλλων. Στο κινητό του έχει κρατήσει ένα από τα πολλά μηνύματα των θεατών που έχουν δει την παράσταση – γιατί ναι στη διάρκεια του μονολόγου του κάνει την αποκοτιά να δώσει τον αριθμό του τηλεφώνου του σε μια προσπάθεια προσέγγισης όσο περισσότερων «ηλιθίων μπορεί. Ένα μήνυμα γράφει: «Γεια σου Νικόλα, πριν λίγο κάτι έγραφα μέσα στους λυγμούς μου για να μην ξεχάσω πώς νιώθω και παράλληλα να ηρεμήσω. Σκέφτηκα να σου στείλω από το ίνσταγκραμ, αλλά μ’ αρέσει που δεν μπορείς να βάλεις πρόσωπο στο άτομο που σου λέει ότι σε σκέφτηκε μέσα στα κλάματα του. Σκέφτηκα πως μια σκέψη που πήγα να γράψω ήταν τόσο σκληρή που, ενώ την ξέρω, ενώ τη λέω στον εαυτό μου δυνατά και ακούω τη φωνή μου να την εκφράζει, τα χέρια μου δεν μπορούσαν να την γράψουν. Σκέφτομαι μέσα στον Ηλίθιο, στιγμές που ανοιγόσουν και ένιωθα πως ανοίγομαι εγώ, πως πρέπει να νιώθεις την μεγαλύτερη ελευθερία του κόσμου. Νιώθω πως είναι τόσο οριακό να λες σκέψεις που κάποτε σε έχουν διαλύσει σε κόσμο να τις ακούει. Νικόλα, σήμερα νιώθω ηλίθια που νιώθω έρωτα. Μας είπες να σε λέμε ηλίθιο όσο θέλουμε και ’γω σκέφτηκα πως ίσως είσαι ο πιο έξυπνος ηλίθιος.Ίσως λοιπόν να ’μαι και ‘γω κάτι από αυτό».

Θα ήμασταν τυχεροί αν γύρω μας ζούσαν περισσότεροι ντοστογιεφκισκοί ηλίθιοι πιστεύει ο Νικόλας Ανδρουλάκης. @Μηνάς Τσιτσής

Δεν κρύβει πως αισθάνεται μια μικρή περηφάνια που έχει καταφέρει να συνδεθεί με αγνώστους μέσα από μια παράσταση, πόσο μάλλον όταν αυτήν μιλάει για παραγκωνισμένα ιδανικά. Αποκαλεί όλους αυτούς τους ανθρώπους φίλους του. Αν και ξέρει πως είναι αρκετοί εκείνοι οι οποίοι τελικά θα ταυτιστούν με την τρέχουσα ερμηνεία του ηλιθίου και θα την ποδοπατήσουν στα καθ’ ημάς. Παρακολουθεί με ενδιαφέρον τα σχόλια που γράφονται κάτω από την επικοινωνία της παράστασης στα κοινωνικά δίκτυα για να βγάλει κάποια πρώτα συμπεράσματα επ’ αυτού. «Ένα μικρό αλλά καίριο ποσοστό, αγνοεί τον φιλοσοφικό πυρήνα της ιδέας του Ντοστογιέφσκι και στοχεύει με τη λέξη ‘ηλίθιος’ τα δόλια έργα του πρωθυπουργού και των ανθρώπων γύρω του. Αυτό είναι μία πολύ σημαντική παρατήρηση και φωτίζει μία συνήθη παγίδα: Να μπουρδουκλωνόμαστε με αντιφατικές ερμηνείες των ίδιων εννοιών. Ηλίθιος ο ανόητος, ηλίθιος κι ο πονηρός -ηλίθιος ο αγαθός, ηλίθιος και ο δόλιος. Και πολλές φορές αυτό ξεκλειδώνει κρυφά νοήματα. Τιμή νιώθουν οι πιο πορωμένοι φονιάδες στρατιώτες, τιμή κοτσάρουμε με τα πιστόλια και στα προϊόντα των σούπερ μάρκετ. Κινδυνεύει άρα η ακραία μορφή υπερηφάνειας να σε μετατρέψει σε προϊόν στο ράφι της μοίρας; Να ένα ωραίο ερώτημα. Ηλίθιο θα το έλεγε κανείς», συνεχίζει με μια κάποια φιλοσοφική διάθεση.

Ένα μικρό αλλά καίριο ποσοστό, αγνοεί τον φιλοσοφικό πυρήνα της ιδέας του Ντοστογιέφσκι και στοχεύει με τη λέξη ‘ηλίθιος’ τα δόλια έργα του πρωθυπουργού και των ανθρώπων γύρω του

Αυτός φαίνεται να είναι και ο λόγος που πιάνει το νήμα της παράστασης από τα παιδικά του χρόνια. Ο λόγος που κοτσάρει φωτογραφίες του εαυτού του ως παιδί με τους γονείς του, το Μίμη Ανδρουλάκη (συγγραφέα, δημοσιογράφο, ηγετική φυσιογνωμία του ΚΚΕ, πρώην βουλευτή του Συνασπισμού και του ΠΑΣΟΚ) και την Πόλα Πετροπουλάκη. Ως ένα παιδί που γελάει γεμάτο αθωότητα. Σ’ αυτό το παιδί επιστρέφει με τα χίλια γιατί όπως σημειώνει, «ο Ηλίθιος είναι μια σπουδή εξερεύνησης των υλικών της αγαθοσύνης και του ορθού λόγου που πιστεύω ότι βρίσκουν το αποκορύφωμα τους – σαν στην καμπύλη του Γκάους – σε αυτές τις νηπιακές ηλικίες, από πέντε έως οκτώ ετών. Όταν, δηλαδή, το παιδί έχει κατακτήσει την κυριολεξία των θεμελιωδών εννοιών για να εκφράσει την αλήθεια του, πριν προλάβει η κοινωνία, το σχολείο, η οικογένεια, να το διαφθείρουν, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν, δείχνοντας ότι ο γρηγορότερος δρόμος ενδέχεται να μην είναι ευθεία, η ειλικρίνεια, η αγάπη, ο κατάματος ενικός, αλλά οι καμπυλώσεις, το ψέμα, η χειραγώγηση, η παρενόχληση. Πιστεύω, δηλαδή, ότι σε αυτή την ηλικία δεν λειτουργεί ο άνθρωπος εγγενώς με τον νόμο του ισχυρού, αλλά με την αγαθοσύνη της λογικής ανάγκης: Από το ‘κατουριέμαι’ μέχρι το ‘θέλω κι άλλη βόλτα»’ και το ‘γιατί αυτοί οι άνθρωποι κοιμούνται στον δρόμο;’. Αν απαντήσεις στο παιδί με βαθιά ειλικρίνεια, ταπεινότητα και πίστη στη συνεννόηση, δεν υπάρχει περίπτωση να μη συνεννοηθείτε», τονίζει.

Ταϊζοντας περιστέρια, μαζί με τον πατέρα του, Μίμη Ανδρουλάκη.

Οι περισσότεροι καλλιτέχνες πιστεύουν πως έχοντας το προνόμιο του «παίζειν» όσο ζουν, κάπου πάντα συναντούν την παιδική τους σκέψη. Ο Νικόλας Ανδρουλάκης δεν μοιάζει να αποτελεί εξαίρεση – αν και μέχρι να φτάσει σ’ αυτήν την επιλογή έλεγε με την περισσή του αθωότητα πως όταν μεγαλώσει θέλει να γίνει από οδηγός μπουλντόζας, μέχρι καπετάνιος, πιλότος formula 1, οικονομολόγος και ποιητής. Τώρα, με όση σοφία του επιτρέπουν τα 37 του χρόνια λέει πως «καλλιτέχνης είναι όποιος επιλέγει στο έργο του ως θεμελιώδες υλικό την αληθινή, ατελεύτητη αγάπη. Ό,τι κι αν κάνει». Συνεπώς οι καλλιτέχνες, εκτός από παιδιά οφείλουν να είναι φύσει και θέσει ηλίθιοι.

@Μηνάς Τσιτσής

100%. Θα μπορούσα να πω και 1.000% αλλά κάνω ταπεινό αγώνα αφύπνισης για την αξία να εμπιστευόμαστε την κυριολεξία. Χωρίς μεγαλόστομα τσαχπίνικα ψέματα, χίλιες αχρείαστες συγγνώμες, χωρίς παντού ακατάληπτα εισαγωγικά κι αποσιωπήσεις, χωρίς ανάγκη για συμβόλαια για να τηρούμε τον λόγο μας και χωρίς ανάγκη για 1.000.000% για να είναι κάτι αληθινό. Πίστη στο πεδίο ορισμού. Πίστη στην ποιητικότητα της κυριολεξίας. Πίστη στις άναρχες λέξεις που ορίζονται μεταξύ τους. Πίστη στον άνθρωπο που έχει το άπειρο της αγάπης μέσα του. Πριν γίνει απόστημα αγάπης αδικοχαμένης. Πριν φτάσει ο Ηλίθιος να σημαίνει και ανόητος και αφελής και δόλιος και όλα τα αντίθετα μαζί. Αν είμαστε όλοι λίγο πιο Ηλίθιοι καλοί, θα υψωθεί η ρίζα της καχυποψίας και της απιστίας στο τετράγωνο. Και θα μείνει σκέτη, αεράτη, η πιο όμορφη μας εκδοχή.

Η τόλμη ν’ αντέχει το προφανές της τυχαιότητας. Ό,τι βιώνουμε ως κανονικότητα, ως πραγματικότητα, ως δραματουργικό γήπεδο της ύπαρξης μας, της γειτονιάς μας, της εποχής μας. Το πιστεύω βαθιά πως όλοι οι άνθρωποι θα μπορούσαμε -ανά δυάδες- να ήμασταν ιδανικοί παρτενέρ ως οι δύο μοναδικοί επιζήσαντες στην Γαλάζια Λίμνη. Κι αν το σκεφτείς καλά, πέρα από το πρώτο «όχι, με τίποτα, δεν υπάρχει περίπτωση», αν σου έλεγα προτιμάς να ήσουν για πάντα μόνη ψυχή στην ερημική παραλία ή να έχεις έναν οποιονδήποτε άνθρωπο παρέα; Αν το σκεφτείς καλά, πιστεύω θα διάλεγες την πιθανότητα μιας συνύπαρξης, παρά το τίποτα. Το είχε δείξει ωραία κάποτε η μπάλα του «Ναυαγού» (αναφέρεται στην ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς). Άρα για μένα μαγκιά του πολίτη και του συμπολίτη είναι να μη βιώνουμε τους άλλους ανθρώπους ως μπάλες του βόλεΐ. Οι γείτονες, οι περαστικοί, οι τυχαίοι, όλοι αξίζει να είναι αδέρφια μας. Και αυτό μπορεί να μοιάζει με κάποιου είδους απλοϊκό σοσιαλιστικό, κομμουνιστικό ή αναρχικό μανιφέστο, αλλά δεν έχει ανάγκη να είναι τίποτε πέρα από απλή λογική. Τη στιγμή που θα γλιστρήσεις ή θα φοβηθείς να νιώθεις ασφάλεια ότι οι άλλοι θα σε κρατήσουν και θα σε βοηθήσουν. Κι εσύ ότι θα κρατήσεις και θα βοηθήσεις τους άλλους. Άρα να είμαστε για τους άλλους ευλογία – κι όχι απειλή.

Οι γείτονες, οι περαστικοί, οι τυχαίοι, όλοι αξίζει να είναι αδέρφια μας. Και αυτό μπορεί να μοιάζει με κάποιου είδους απλοϊκό σοσιαλιστικό, κομμουνιστικό ή αναρχικό μανιφέστο, αλλά δεν έχει ανάγκη να είναι τίποτε πέρα από απλή λογική

Αυτό που λέει σχετικά κάθε φορά στη σκηνή ο ήρωας μου είναι η βαθιά συγκινημένη μου αλήθεια. Αυτό που λέει το τραγούδι: «Κι αγαπώ όλο τον κόσμο γιατί ζεις κι εσύ μαζί». Αυτό σημαίνει ότι αν η μάνα μου, ο πατέρας μου, ο έρωτας της ζωής μου, τα αδέρφια που δεν είχα και απόκτησα, τα ανίψια μου και μακάρι κάποτε τα παιδιά μου, αν αγαπώ πρώτα-πρώτα αυτούς ως το άπειρο, αντέχω να έχω θέση 7.000.000.000 της αγάπης μου και γι’ αυτούς που άλλος θα ονόμαζε μισητούς εχθρούς. Αυτή την άσκηση την ονομάζω «Προκρούστη της αγάπης». Κι είναι δύσκολη γιατί μας γυμνάζει να υπερβαίνουμε τον εγωισμό και να αγαπούμε όσους μας πλήγωσαν, όσους μας δυσκολεύουν, όσους μας εμποδίζουν. Εκεί ριζώνουν οι πολιτικές μου απόψεις. Προσπαθώ να γίνομαι η αλλαγή που ζητώ, να είμαι συνεπής, ειλικρινής και να κοιτάζω μες στα μάτια με κατανόηση, από τον αγριεμένο, χειραγωγημένο, ΜΑΤατζή που ενδέχεται να βρεθούμε αντίκρυ σε μια πορεία για αλληλεγγύη μέχρι τους υπουργούς που μπορώ να κατονομάζω ως δωσίλογους πλασιέ. Άρα, η πολιτική μου υπόσταση βασίζεται στο θάρρος της αγάπης μου.