Αναλύοντας την παγκόσμια δυναμική του θεάτρου του Θεόδωρου Τερζόπουλου

Ο προσδιορισμός του διεθνούς δεν θα μπορούσε παρά να δικαιώνεται απόλυτα στην περίπτωση του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Ο σκηνοθέτης, οραματιστής, δάσκαλος, διανοούμενος της θεατρικής σκηνής ταξίδεψε όσο κανείς πρωτύτερα Έλληνας δημιουργός της παραστατικής τέχνης ανά τον κόσμο, στη Δύση και την Ανατολή, στο Βορρά και στο Νότο, ψηλαφίζοντας, ερευνώντας με γνήσιο ανθρωπολογικό ενδιαφέρον την περιεκτική έννοια της τελετουργίας. Από τη Βραζιλία και την Κολομβία, έως τις ρωσικές στέπες, την Ινδία και την Άπω Ανατολή, ο Τερζόπουλος ενεργοποίησε το ένστικτο του συλλέκτη της αρχέγονης παράδοσης, της ανθρώπινης εμπειρίας που μετασχημάτιζε, κάθε φορά, σε ένα αισθητικό και πολιτικό μήνυμα για την ανθρωπότητα. Μήνυμα επείγον και ανήσυχο.

Είναι ο ίδιος δημιουργός που, 40 χρόνια μετά, διατυπώνει ένα ακόμα μήνυμα, αυτή τη φορά για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου. Εξίσου επείγον, εξίσου ανήσυχο. «Μπορεί το θέατρο να λειτουργήσει ως ένα εργαστήρι συνύπαρξης των διαφορετικοτήτων, χωρίς να λάβει υπόψιν του το τραύμα που αιμορραγεί;» αναρωτιέται, μεταξύ άλλων, με αποδέκτη τη διεθνή θεατρική κοινότητα καθώς ακόμα αδυνατεί να φανταστεί ένα θέατρο που δεν θα είναι επικίνδυνο και θα διαδίδει το λόγο ενός νεοφώτιστου ανθρωπισμού.

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος στο γραφείο του στο Θέατρο Άττις. @Ελίνα Γιουνανλή

Ο σκηνοθέτης που μέσα σε ένα καλοκαίρι έφερε στην επιφάνεια τα συλλογικά, παγκόσμια τραύματα με τις διαδοχικές σκηνοθεσίες του στο «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ και την «Ορέστεια» του Αισχύλου γίνεται ο δεύτερος Έλληνας στην 63ετή ιστορία του θεσμού (μετά τον εμβληματικό συγγραφέα Ιάκωβο Καμπανέλλη το 2001), ο οποίος επιλέγεται από το Διεθνές Ινστιτούτο Θεάτρου ως κομιστής αυτής της επιτακτικής αναγκαιότητας.

Γιορτάζοντας την Παγκόσμια Ημέρα του Θεάτρου για το 2025, λοιπόν, γιορτάζουμε και την παγκόσμια δυναμική του θεάτρου του Θεόδωρου Τερζόπουλου.

Πέντε διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί και θεωρητικοί του ελληνικού θεάτρου – (αλφαβητικά) οι Ιλειάνα Δημάδη, Ειρήνη Μουντράκη, Σάββας Πατσαλίδης, Γιώργος Σαμπατακάκης και Πηνελόπη Χατζηδημητρίου – σχολιάζουν το φαινόμενο Τερζόπουλου, η φωνή του οποίου και σήμερα θα φτάσει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.

Ο Σάββας Πατσαλίδης είναι ομότιμος καθηγητής θεατρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Θόδωρος Τερζόπουλος: ένας Έλληνας πολίτης του κόσμου, ένας νομάς κοσμοπολίτης, ένας περιπλανώμενος καλλιτέχνης στο πρόσωπο του οποίου ο, επίσης, περιπλανώμενος Διόνυσος θα βρει τον απόλυτο ακόλουθο και συνεχιστή του.

Ιδιαίτερο, ξεχωριστό, μοναδικό, συμπεριληπτικό, ολικό, το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου αντιστέκεται στις ετοιμοπαράδοτες συνταγές, στις αυτοματοποιημένες ερμηνείες και σε οποιαδήποτε απόπειρα κατηγοριοποίησης, ορισμού και εντέλει «φυλάκισης» σε παραδοτέα συμπεράσματα και «-ισμούς».

Θέατρο κυριολεκτικά «απερίγραπτο», όπως απερίγραπτα είναι και τα σκοτεινά και αχαρτογράφητα τοπία του ανθρώπινου ψυχισμού, εκεί όπου το συναντάμε να βυθίζεται και να παλεύει διαρκώς με δαίμονες, τραύματα, πάθη, παθήματα , μνήμες και κρίματα. Θέατρο που πεισματικά αναζητεί τον «χαμένο» Άνθρωπο, εκείνον που ήταν κάποτε, τον άνθρωπο πριν αναγκαστεί να φορέσει και να περιφέρει τη μάσκα των ρόλων του, τον άνθρωπο του «Είναι» και όχι του «Φαίνεσθαι». Θέατρο που μπορεί να εμπνέεται από την πόλη (τον τόπο), μπορεί να έχει ως αφετηρία τους μύθους της, τα κείμενα και τους πολίτες της, όμως δεν εγκλωβίζεται σε αυτά, τα υπερβαίνει και μέσα από συνεχείς βυθίσεις μεταμορφώνεται σε μια ετεροτοπία συμπεριληπτική, πλανητική, όπου ο άνθρωπος από «Ένας» γίνεται ο «Καθένας».

Υπ’ αυτή την έννοια, δεν χρειάζεται να γνωρίζει κανείς τον μύθο του Οιδίποδα ή του Προμηθέα για να γίνει νοερά συνοδοιπόρος αυτού του δραματικού αγώνα ανακάλυψης και αποκάλυψης σωμάτων και «υπο-κειμένων». Το μόνο που μας καλεί να κάνουμε, ως πολίτες-θεατές, είναι να αποβάλουμε, έστω και για λίγο, τις παραμορφωτικές μας μάσκες, να απαλλαγούμε από τις προστατευτικές κοινωνικές μας άμυνες και τα συνοδευτικά επιτελεστικά τους ιμάτια, δηλαδή να ξεχάσουμε για λίγο το κείμενο της κοινωνικής μας επιβίωσης (το κείμενο της mise an scene) και να αφεθούμε να μας παρασύρει σε μια terra incognita το «υπο-κείμενο» της παράστασης (η mise en abime), εκεί όπου με τα μάτια της φαντασίας μπορούμε να διακρίνουμε άλλες προοπτικές, άλλες υποσχέσεις και άλλες αλήθειες, όλα εκείνα που συστηματικά ποδοπάτησαν οι κατασκευασμένες “μετα-αλήθειες” της βιοπολιτικής κάθε εποχής, και κυρίως της σύγχρονης. Με άλλα λόγια, μας καλεί από πολίτες μιας τοπικότητας να γίνουμε (κοσμο)πολίτες μιας πλανητικής χωρικότητας.

Το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου με τον τρόπο του μας ξανασυστήνει τον Άνθρωπο και ταυτόχρονα μας προτείνει ένα νέο τύπο θεατή, έναν «επικίνδυνο» υποδοχέα και ερμηνευτή της τέχνης. Γι’ αυτό και είναι παγκόσμιο. Γιατί μας αφορά όλους, επάνω και πέρα από τη σκηνή.
Ο Σάββας Πατσαλίδης είναι ομότιμος καθηγητής θεατρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ο Γιώργος Σαμπατακάκης είναι αναπληρωτής Καθηγητής Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος είναι εθνικός θησαυρός, αν και ανήκει μόνο στον εκδικητή Διόνυσο. Ο Τερζόπουλος κατατρόπωσε τους κριτικούς, άλωσε τα θεατρικά κατεστημένα, απέκτησε φανατικούς θαυμαστές και μιμητές σε ολόκληρο τον κόσμο, ακριβώς επειδή υπεράσπισε μια ειδική πολιτική ευθύνη μέσα στην αριστουργηματική αισθητική του έργου του. Δεν ενδιαφέρθηκε μόνο να κατασκευάσει μια αντιρεαλιστική σκηνική γλώσσα (με μηχανές-Ατρόπους, γραμμικές συντάξεις και τρομώδεις εκρήξεις), αλλά και να θεμελιώσει έναν κώδικα σκηνικών αξιών, που διατρέχει όλα τα επίπεδα της θεατρικής οργάνωσης με βασικές λειτουργικές αρχές την Ανάταξη, την Καταστροφή και την αναδημιουργία ως διάφωνο βλέμμα. Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση ήταν συγκλονιστικό, επειδή ακριβώς ήρθαμε αντιμέτωποι με μια δεύτερη άρθρωση του Λόγου του σώματος, που επαναφέρει το θέατρο στην πηγή της πυρηνικής σύγκρουσης μεταξύ Έρωτα και Θανάτου—σ’ αυτό το μεταιχμιακό τοπίο της Συντριβής.

Πέρσι το καλοκαίρι, ο Τερζόπουλος αναδιεκδίκησε την «Ορέστεια» του Αισχύλου για να ανεγείρει ένα αγωνιστικό αντιμνημείο—ένα πλάνο ιστορικής μνήμης ως ζώσα μηχανή του Ακατονόμαστου για όλες τις κτηνωδίες της Δύσης και την ιστορικά αδιάκοπη συνέχεια της ωμότητας. Εδώ στην Ελλάδα, εξάλλου, δεν ήταν λίγα τα πολιτισμικά και πολιτικά εγκλήματα που τελέστηκαν στο όνομα του ελληνικού φωτός και μιας φαντασιακής χώρας γεμάτης από δύσμορφα Απολλώνια ζόμπι. Πόσους κίονες και χλαμύδες δεν είδαμε στα γαλάζια όνειρα της Επιδαύρου, πόσα μοιρολόγια και βυζαντινά Σπρεχκόρ δεν αντήχησαν στους εφιάλτες της ψευδεπίγραφης συνέχειας και στα ξερονήσια των νέων Παρθενώνων;

Θυμηθείτε το «Τι δουλειά έχουν οι Τούρκοι στην Επίδαυρο;» που έγραφαν κάποιοι κριτικοί το 2006 για τους ελληνοτουρκικούς «Πέρσες» του Τερζόπουλου, πλανημένοι από τα εθνοφλυγέστατα όνειρα της δικτατορίας τους!
Από την άλλη πλευρά, ο Τερζόπουλος είναι ένας από τους ελάχιστους Ευρωπαίους καλλιτέχνες που αγωνίστηκαν με τόση ακεραιότητα για την επικράτηση του Διονυσιακού, μιας διαφορετικής, δηλαδή, αισθητικής και ιδεολογικής τάξης αντίπαλης του Απολλώνιου. Αρκεί να θυμηθούμε πως και για τον Φρίντριχ Νίτσε το Διονυσιακό δεν ήταν μια αφηρημένη έννοια, αλλά μια αποτρόπαιη αισθητική ορμή που εκπορεύεται από τον θεό της Εκστάσεως, της Καταστροφής και της Αναγέννησης.

Η δουλειά του Τερζόπουλου είναι μια Ασκητική του Πάθους και μια Αισθητική της Ανάταξης. Έξω από την επικράτεια του πάθους δεν υπάρχει ανάταξη. Και στο σημερινό του μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2025, ο Τερζόπουλος αναλαμβάνει την ευθύνη της μεταλαμπάδευσης μιας ριζοσπαστικής Διαφωνίας, όπως το κάνει αναπολογητικά εδώ και σαράντα χρόνια.

ALARME/ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ! Μια εξέγερση ελλοχεύει στις σκοτεινές κατάρες των ηττημένων υπηκόων! Ποτέ στη σκηνή του Άττις δεν είδαμε πραγματική καρέκλα ή πραγματικό τραπέζι (έμειναν για πάντα θαμμένα στα νεκροταφεία του Νατουραλισμού). Στο θέατρο του Τερζόπουλου ορθώθηκαν μόνο μαχαίρια, μπαλτάδες, τακούνια, άρβυλα, φέρετρα, πέτρες και πομ-πομ—όργανα, δηλαδή, του Πάθους, της Καταστροφής και της Σαγήνης, που ήταν έτοιμα να διαλύσουν την επικράτεια της κανονικότητας και του εφησυχασμού. Ποτέ στο Θέατρο Άττις δεν ακούστηκε βαριόμοιρη. Ποτέ δεν ήχησε πραγματικό κλάμα. Μόνο κλαυσίγελος που περιγελούσε με στιλ τις εξουσίες και θρηνούσε για τον πόνο κάθε απώλειας της αδερφοσύνης.

Και πιο πολύ απ’ όλα, κινητήρας του Θεάτρου Άττις εδώ και σαράντα χρόνια είναι αυτή η ανυποχώρητη στάση αμφισβήτησης απέναντι στις «κανονικές» ηθικές και τα όργανα της εξουσίας, πάντοτε από την πλευρά των ηττημένων που αποκήρυτταν με το αίμα τους την καταστολή.

ΧΟΡΟΣ: ὁ Διόνυσος ὁ Διόνυσος, οὐ Θῆβαι κράτος ἔχουσ᾽ ἐμόν (Βάκχαι, 1037-8) Ή, με τα λόγια του σημερινού Μηνύματος για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου: «Ας κοιτάξουμε στα μάτια τον Διόνυσο, τον εκστατικό θεό του θεάτρου και του Μύθου, που ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον· τέκνο δύο γεννήσεων, του Δία και της Σεμέλης, εκφραστής ρευστών ταυτοτήτων, γυναίκα και άνδρας, οργισμένος και πράος, θεός και ζώο, στο μεταίχμιο μεταξύ τρέλας και λογικής, τάξεως και χάους, ακροβάτης στο όριο της ζωής και του θανάτου. Ο Διόνυσος θέτει το θεμελιώδες οντολογικό ερώτημα “περί τίνος πρόκειται”, ερώτημα που ενεργοποιεί τον δημιουργό προς την κατεύθυνση μιας ολοένα βαθύτερης έρευνας της ρίζας του μύθου και των πολλαπλών διαστάσεων του ανθρώπινου αινίγματος.»
The show must go on! Στα όνειρα της πατριαρχίας είμαστε όλα σκοτωμένες Ερινύες!
Ο Γιώργος Σαμπατακάκης είναι αναπληρωτής Καθηγητής Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών

Η Πηνελόπη Χατζηδημητρίου είναι Δρ. Θεατρολογίας, συγγραφέας του βιβλίου «Θεόδωρος Τερζόπουλος: Από το Προσωπικό στο Παγκόσμιο». @Ελίνα Γιουνανλή

Το ερώτημα που έθεσε ο Θεόδωρος Τερζόπουλος ήδη από τα μέσα του ’80 είναι τι σώματα θέλουμε στη ζωή και στο θέατρο. Είχε προηγηθεί το παραληρηματικό σώμα του Αρτώ, το απογυμνωμένο σώμα του Γκροτόφκι, το βιο-μηχανικό σώμα του Μέγιερχολντ, το αόρατο σώμα του Ταντάσι Σουζούκι. Πίσω από το καθένα τους κρυβόταν κι ένα τραύμα: το τραύμα της (ψυχικής) αρρώστιας (Αρτώ), το τραύμα του Ολοκαυτώματος (Γκροτόφκι), το τραύμα του σταλινικού ελέγχου (Μέγιερχολντ), το τραύμα της πυρηνικής καταστροφής (Σουζούκι).

Ο χρόνος του τραύματος, όμως, δεν είναι γραμμικός. Το τραύμα αποσταθεροποιεί το σώμα, υπονομεύει την αίσθηση του πλήρους ελέγχου, διανοίγει έναν χρόνο μεγαλύτερο, γίνεται μια κρίση της αφήγησης. Με όρους θεατρικούς, στον 20ό αιώνα, και χάρη σε μορφές όπως οι παραπάνω, εισχωρούμε στον χώρο του αντιρεαλισμού, του ανείπωτου και του υπερβατικού. Επομένως, στον χώρο του παγκόσμιου, του πανανθρώπινου και του συμπαντικού.

Στο ερώτημα, λοιπόν, ποιο το σώμα και στο ερώτημα ποιο το τραύμα, ο Τερζόπουλος ακολούθησε την καταγωγή του και τη μνήμη του. Μεγαλώνοντας υπό την σκιά του Εμφυλίου και των Βακχών (στην περιοχή της αρχαίας Πύδνας, όπου ο Ευριπίδης έγραψε την τελευταία του τραγωδία), ακολούθησε το ίχνος του Διόνυσου. Πρότεινε και προτείνει το διονυσιακό σώμα.

Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, πολίτης του κόσμου πια, έχει τη φήμη ότι δημιουργεί ηθοποιούς μεγάλης αντοχής, αλλά πιο ακριβές είναι να πούμε ότι καλλιεργεί θεατρικά σώματα με βαθιά μνήμη και υψηλή ενεργειακή πυκνότητα. Δημιουργεί “ένα εργαστήρι συνύπαρξης των διαφορετικοτητων”, παγκόσμιου χαρακτήρα. Προτείνει και καλλιεργεί ένα οικοσοφικό, φιλειρηνικό imitatio Dionisi, έναν νέο “ουμανισμό”, εις πείσμα των καιρών.
Σ’ έναν σύγχρονο κόσμο που κινείται στους ασφυκτικούς, αυτιστικούς ρυθμούς της Εργασίας – Παραγωγής – Κατανάλωσης – Κέρδους, με όλα τα δεινά που αυτό φέρνει στους ανθρώπους, στους λαούς και στο περιβάλλον, ο Τερζόπουλος είναι πρέσβης του Διονυσιακού, που ενώνει τη Δύση με την Ανατολή, τον άνθρωπο με τη φύση και το ζώο, το θηλυκό με το αρσενικό, την τάξη με το χάος, τη ζωή με τον θάνατο.

Ο Διόνυσός του ξεκίνησε το ταξίδι του το 1985, σε εποχές ψευδούς ευδαιμονίας και σταθερότητας, και σήμερα, στον 21ό αιώνα, μάχεται κατά της οικολογικής καταστροφής, μιας δυσοίωνης τεχνολαγνείας, ενός διανοητικού, κοινωνικού και πολιτικού ολοκληρωτισμού, μιας ανανεωμένης ευγονικής απειλής. Επιμένει ότι για να είναι κάποιος ενεργός πολίτης – ηθοποιός πρέπει να είναι ένα ενεργό και ενεργητικό σώμα. Για να οικειοποιηθώ τον τίτλο ενός βιβλίου της Judith Butler, «Bodies that matter», με τη διττή ερμηνεία της λέξης ‘matter’ (ως ύλης και αξίας), η μέθοδός του υπερασπίζεται τα σώματα ως ύλες που έχουν αξία, ως πνοές και πνεύμα.

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που νέοι από την Ελλάδα και όλον τον κόσμο συρρέουν στα διεθνή εργαστήρια του Θεάτρου Άττις. Εκείνοι αναζητούν κάτι περισσότερο από μια μέθοδο υποκριτικής που θα υπηρετεί μια παράσταση κι ένα συγκεκριμένο αισθητικό αποτέλεσμα. Εκείνος αντιλαμβάνεται το κάθε εργαστήριο ως μια κολεκτίβα σωμάτων σε εποχές αποξένωσης και αποσωματοποίησης, και τη σχέση δασκάλου – μαθητή ως βασική αρχή της δημοκρατίας και της εξέλιξης.
Η Πηνελόπη Χατζηδημητρίου είναι Δρ. Θεατρολογίας, συγγραφέας του βιβλίου «Θεόδωρος Τερζόπουλος: Από το Προσωπικό στο Παγκόσμιο»

Η Δρ. Ειρήνη Μουντράκη, Υπεύθυνη Δραματολογίου, Βιβλιοθήκης, Αρχείου & Διεθνών Σχέσεων Εθνικού Θεάτρου | Διδάσκουσα ΕΚΠΑ & του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. @Βασίλης Μακρής

Το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου αποτελεί μία μοναδική εμπειρία μύησης για τον θεατή. Ο Τερζόπουλος από μια υποβαθμισμένη γειτονιά του Μεταξουργείου απλώνει ένα δίκτυ σε ολόκληρο τον κόσμο, σε κάθε γωνιά της γης με ένα θέατρο πολιτικό, ένα θέατρο που προκαλεί αδιάλειπτα τον θεατή να επιστρατεύσει τις μνήμες και τις γνώσεις του, τις συγκινησιακές και τις αισθητικές του εμπειρίες προκειμένου να το κατανοήσει και να τον καταστήσει, με τη σειρά του, ενεργητικό θεατή. Ωθεί τον θεατή σε μία οριακή, μεταιχμιακή θέση από την οποία είναι δυνατή η θέαση του σημείου σύγκλισης των ανταγωνιστικών αρχών και δυνάμεων, έτσι ώστε ο κόσμος να μπορεί να αντιστραφεί και ο θεατής να «συγκινηθεί» διαρρηγνύοντας όρια, σύνορα, πολιτισμούς, διαφορές και διαφορετικότητες, ακόμη και γλώσσες. Η μέθοδός του, βασισμένη στο ένστικτο, τη μελέτη και το βίωμα, επιχειρεί την επιστροφή στις μυθικές απαρχές του κόσμου και του θεάτρου, την επιστροφή στις πηγές, στον αυθεντικό τελετουργικό χαρακτήρα, στην επανάκτηση της πρωτόγονης γλώσσας και κίνησης του ηθοποιού, κατανοητή από τον κάθε δέκτη και χαρακτηρίζεται από την υπέρβαση των πολιτισμών και των εθνικών περιορισμών και την ανάδειξη των κοινών ενωτικών στοιχείων.

Δίνει έτσι τη δυνατότητα σε μία συλλογική μνήμη να αναδυθεί και να αποκαλυφθεί μέσα από το «ιερό» σώμα, κιβωτό του παρελθόντος και των προγόνων μας, το σώμα του ηθοποιού που υπερβαίνει τα φυσικά, υλικά, χωροχρονικά, συναισθηματικά και πολιτιστικά του όρια και δημιουργεί «γέφυρες» προς ένα παγκόσμιο σώμα ερμηνείας. Οδηγούμαστε έτσι σε ένα θέατρο που επικοινωνεί με τις βαθύτερες δομές κατασκευής του σύμπαντος τις οποίες μεταφέρει στον μικρόκοσμο της σκηνής που γίνεται μια «συμπαντική σκηνή», το σώμα του ηθοποιού αναδομείται σε ένα «εύφορο» σώμα και η σκηνοθεσία γίνεται ένα «πολιτισμικό παλίμψηστο» ιερών και κοσμικών κειμένων όπου μπορεί να καταφύγει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Ένα θέατρο ζωντανό, συμμετοχικό, λειτουργικό και τελετουργικό που αγωνιά για όσα συμβαίνουν, αντιστέκεται στη λήθη και τον εφησυχασμό, επαγρυπνεί για όσα επίκεινται και επιμένει σταθερά να προτείνει λύσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Η Δρ. Ειρήνη Μουντράκη, Υπεύθυνη Δραματολογίου, Βιβλιοθήκης, Αρχείου & Διεθνών Σχέσεων Εθνικού Θεάτρου | Διδάσκουσα ΕΚΠΑ & του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Η Ιλειάνα Δημάδη είναι θεατρολόγος και υπεύθυνη δραματουργίας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. @Παύλος Φυσάκης

Τα πάντα ξεκίνησαν με μια πρόκληση. Ήταν Αύγουστος του 1985. Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος, με μια ομάδα ηθοποιών, σκαρφάλωναν στο βουνό, πάνω από το Μαντείο των Δελφών, στο πλαίσιο μιας ιδιότυπης σωματικής εκπαίδευσης. Μια χαράδρα ξεπρόβαλλε μπροστά τους. Ο Τερζόπουλος όρμησε τρέχοντας προς τα εκεί. Και περίμενε να δει ποιοι θα τον ακολουθήσουν. Με τους λιγοστούς ηθοποιούς που αποτόλμησαν το …σάλτο, ο Τερζόπουλος ίδρυσε το θέατρο ΑΤΤΙΣ, έθεσε τα θεμέλια της μεθόδου και την εφάρμοσε, ένα χρόνο αργότερα, σκηνοθετώντας τις «Βάκχες» του Ευριπίδη.

Με αυτό το κάλεσμα στο άγνωστο ξεκίνησαν όλα. Με μια βουτιά στο κενό, έναν εναγκαλισμό του κινδύνου, ένα ξύπνημα της τόλμης, μια γερή ανάσα ελευθερίας. Αυτήν την υπέρβαση ζητά έκτοτε από τους ηθοποιούς του ο Τερζόπουλος. Να αφεθούν. Να αψηφήσουν τις διανοητικές επεξεργασίες. Να ελευθερώσουν το υποσυνείδητο. Να αφεθούν σε μια εμπειρία που προσιδιάζει εκείνες των αρχέγονων τελετουργιών. Να φτάσουν, θαρρείς, στο κατώφλι των Διονυσιακών μυστηρίων, εκεί από όπου το θέατρο γεννήθηκε. Οι ηθοποιοί του Τερζόπουλου, σα να επιθυμούν να αποκρυπτογραφήσουν τους άρρητους κώδικες ενός μυστηρίου, μασάνε τις λέξεις, γρυλίζουν και αλυχτούν σαν σκυλιά, εφορμούν ο ένας στον άλλον κι αίφνης τραγουδούν θεσπέσιες άριες για να καταλήξουν σφιχταγκαλιασμένοι, σαν μορφές επιτύμβιας στήλης. Κι αφού πρώτα, όπως οι πιστοί προ της Θείας Κοινωνίας, έχουν προετοιμαστεί διπλά, σωματικά και πνευματικά -στο νου και στο σώμα- γίνονται, εν τέλει, κοινωνοί σε έναν αλλιώτικο κώδικα θεάτρου.

Γιατί ο Τερζόπουλος κάνει ένα αλλιώτικο θέατρο. Άρρηκτα συνυφασμένο με τη μέθοδό του. Δομημένο με μια ιδιοσυγκρασιακή μοναδικότητα, απόλυτα αναγνωρίσιμη, σε κάθε παράστασή του. Ο ίδιος ποτέ δεν μιλά για ρόλους, χαρακτήρες ή ψυχολογικά κίνητρα. Μιλά, όμως, για το σώμα του ηθοποιού, την ανάσα, την ενέργεια, το ρυθμό, το χρόνο, το τραύμα, τη σαγήνη, και για τον θεό του θεάτρου, τον Διόνυσο. Κι αν η ελληνικότητα της μεθόδου του έγκειται στη μυθική αυτή καταγωγή της, η διεθνικότητά της εδράζεται στο πώς την έχει διαποτίσει με τη μεγάλη εμπειρία του 20ου αιώνα, προσωπική και συλλογική: τη συνείδηση της μεταπολεμικής Ευρώπης και της μετεμφυλιακής Ελλάδας, του Bertolt Brecht και του Samuel Beckett, του μοντερνισμού και της Arte Povera, της διεκδίκησης ενός νέου ανθρωπισμού. Στον πυρήνα της κοσμοθεωρίας του, παραμένει πάντα ο Ηράκλειτος και η πίστη πως, εν γένει, είμαστε τελετουργικά όντα.

«Το υποσυνείδητο του ανθρώπου είναι οι μύθοι», λέει συχνά ο ίδιος. Ή, όπως έχει πει ο μέντορας και αγαπημένος φίλος του, ο μέγας Ανατολικογερμανός στοχαστής Heiner Müller: «Στο θέατρο του Τερζόπουλου, ο μύθος δεν είναι παραμύθι, αλλά συμπυκνωμένη εμπειρία». Κι εδώ θα συμπληρώναμε: ο Τερζόπουλος δίνει στην εμπειρία του θεάτρου τη μυθική της διάσταση. Αυτή είναι η μεγάλη ιδέα για την τέχνη, την οποία προασπίζεται εδώ και σαράντα χρόνια, σε κάθε παραστασιακό γεγονός που δημιουργεί: από τις πρώτες εκείνες «Βάκχες» του 1986 ως το «Alarme» και την τριλογία των ομιλουσών εγκαταστάσεων στο Άττις και από το «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Beckett που ήρθε από την Ιταλία στη Στέγη μέχρι την «Ορέστεια» της Επιδαύρου.
Η Ιλειάνα Δημάδη είναι θεατρολόγος και υπεύθυνη δραματουργίας στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση