Πώς οι «Ρίζες του Γκαζιού» φέρνουν την παράδοση στο σήμερα;

Ο τρόπος που αναδεικνύουμε και κοιτάμε εν γένει την πολιτιστική κληρονομιά αυτής της χώρας είναι πολλές φορές επιλεκτικός ή λανθασμένος και κυρίως αρκετά «τετραγωνισμένος». Έχουμε την τάση, όταν μιλάμε για πολιτιστική ιστορία, να στρέφουμε το βλέμμα μας στην αρχαιότητα – και πολύ καλά κάνουμε –, αλλά η ιστορία μας δεν τελείωσε πάνω σε έναν βράχο στην άκρη της πόλης, ασχέτως αν πάντα όλα εκεί μας γυρνούν. Η πιο σύγχρονη ιστορία μας, και συγκεκριμένα αυτής εδώ της πόλης που εμείς αποκαλούμε σπίτι μας – της Αθήνας -, συχνά ξεχνιέται ή παραμερίζεται. Ακόμα κι όταν την κοιτάμε, περιοριζόμαστε στο υλικό της παρελθόντος, ενώ στην πραγματικότητα – και ειδικά για αυτή την πόλη – οι άνθρωποι και οι ιστορίες τους είναι το πιο ενδιαφέρον σημείο του παρελθόντος της.

Το «ΡΙΖΕΣ ΦΕΣΤ}» του 2024!

Η ομάδα των «Ριζών» και η ομάδα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου (ΒΜΦ), αλλά και όλης της Τεχνόπολης, συνεχίζοντας τη 2ετή «συγγένειά» τους, που ξεκίνησε το 2023 με το «ΡΙΖΕΣ ΦΕΣΤ», – οι άνθρωποι των Ριζών μου λένε πως θεωρούν την Τεχνόπολη «δεύτερο σπίτι τους» και θέλησαν να κάνουν κάτι για αυτή την «κρυμμένη ιστορία» – για αυτούς τους ανθρώπους που στην ουσία έχτισαν το Γκάζι, για τους εργαζόμενους του παλιού εργοστασίου, για τα έθιμα, για την Τέχνη, ώστε να γνωρίσουν οι νέοι τον χώρο όπου τώρα περνούν τα καλοκαίρια τους. Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν οι «Ρίζες του Γκαζιού» σε συνεργασία με την ομάδα του ΒΜΦ. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ίδιους τους ανθρώπους των «Ριζών», όλη αυτή η σύμπραξη τους ενέπνευσε τόσο που οι «Ρίζες του Γκαζιού» αποτελούν την «πρώτη στάση» σε ένα μεγαλύτερο project με το όνομα «ΡΙΖΕΣ ΣΤΟΡΙΣ» – ένας νέος θεσμός φεστιβάλ αναμνήσεων και τέχνης, που θα ταξιδεύει σε τοπόσημα που έχουν μια ιστορία να πουν.

Αυτό το Σάββατο (29/3), πάντως, η καρδιά των «Ριζών» και των ανθρώπων που εργάζονταν για χρόνια σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε Τεχνόπολη – η τέχνη, η μνήμη, τα πάντα – θα χτυπούν στους χώρους του ΒΜΦ, αλλά και σε όλη την Τεχνόπολη, με ένα πρόγραμμα γεμάτο ζωή, αναπόληση και ζεστασιά, κυρίως για την ψυχή.

Όλα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2024, όταν, κατά τη διάρκεια του ΡΙΖΕΣ ΦΕΣΤ, η ομάδα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου (ΒΜΦ) προσέγγισε την ομάδα των Ριζών με την πρόταση: «Ελάτε να κάνουμε και κάτι μαζί!». Αυτό το απλό κάλεσμα οδήγησε σε μια συναρπαστική ξενάγηση στους χώρους του πρώην εργοστασίου φωταερίου. Εκεί, η ιστορία του τόπου, οι μαρτυρίες των εργαζομένων, τα έθιμα και ο πολιτιστικός πλούτος του χώρου πυροδότησαν μια συλλογική έμπνευση. Μια μεγάλη ιδέα άρχισε να διαμορφώνεται και, σιγά-σιγά, πήρε συγκεκριμένη μορφή, καταλήγοντας στο φεστιβάλ «Οι Ρίζες του Γκαζιού».

Όλο το Φεστιβάλ «Οι Ρίζες του Γκαζιού» θα εξαπλωθεί σχεδόν σε όλους τους χώρους της Τεχνόπολης.

Η εκδήλωση ωστόσο γεννήθηκε από την ανάγκη να αναδειχθεί η ανθρώπινη διάσταση της βιομηχανικής κληρονομιάς του Γκαζιού. Από την πλευρά του ΒΜΦ και της διευθύντριας του Μαρία Φλώρου, ο στόχος ήταν διττός: αφενός να παραμείνει πιστό στις αξίες του, προστατεύοντας και αναδεικνύοντας την ιστορία του εργοστασίου, και αφετέρου να δημιουργήσει νέες συνεργασίες που προσεγγίζουν διαφορετικά κοινά. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σαφές ότι οι άνθρωποι που εργάστηκαν στο παλιό εργοστάσιο φωταερίου δεν ήταν απλώς εργαζόμενοι, αλλά η ίδια η καρδιά του χώρου. Η συνεχής αναζήτηση της ιστορίας τους οδήγησε στη διερεύνηση των ριζών τους: Πώς και γιατί ήρθαν στην Αθήνα; Ποιες ήταν οι προσδοκίες τους;

Η ομάδα του «Ρίζες Φεστ», που έχει ήδη μια βαθιά σχέση με την ιστορική και πολιτιστική μνήμη, αγκάλιασε αμέσως τη σκέψη της δημιουργίας. Έτσι, μέσα από μια φυσική σύμπραξη, γεννήθηκε η ιδέα του φεστιβάλ, που φιλοδοξεί να φέρει στο φως τις προσωπικές ιστορίες, τις παραδόσεις και την τέχνη που διαμόρφωσαν την περιοχή του Γκαζιού, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν. Συγκεκριμένα οι άνθρωποι των Ριζών μου λένε πως  θέλουν «να δημιουργήσει έναν νέο θεσμό, που θα αναδεικνύει και θα εξερευνά την ιστορία και την τέχνη σε τοπόσημα που έχουν μια ιστορία να πουν».

Το Παρατηρητήριο.

Στη συζήτησή μου με όλους τους συντελεστές, τόσο τις Ρίζες όσο και την κυρία Φλώρου, αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν δύο όροι που χρησιμοποιούσαν συνεχώς και οι δύο πλευρές, και κατά κάποιο τρόπο συμπλήρωναν η μία την άλλη: συλλογική μνήμη και λαϊκή παράδοση. Και οι δύο ομάδες που συνεργάστηκαν για αυτό το φεστιβάλ φαίνεται να είναι πολύ ξεκάθαρες για το τι σημαίνουν αυτές οι φράσεις. Για τις Ρίζες, αυτοί οι δύο όροι θεωρούνται σημαντικοί και πρέπει να διατηρηθούν και να αναδειχθούν μέσω της τέχνης και του πολιτισμού. Χαρακτηριστικά μου λένε: «Το αίσθημα του “ανήκειν” και της κοινότητας είναι κάτι που θεωρούμε μαγικό. Στην ομάδα των Ριζών, μέσω του ΡΙΖΕΣ ΦΕΣΤ, έχουμε εντοπίσει την ανάγκη του κόσμου να επιστρέψει στην κοινότητα, και η τέχνη πάντα ενώνει και δημιουργεί δεσμούς. Η λαϊκή παράδοση αποτελεί για εμάς μια αναφορά, την οποία προσεγγίζουμε με μια φρέσκια ματιά, με περιέργεια για το πώς εξελίσσεται και ποιο ρόλο διαδραματίζουμε εμείς σε αυτήν. Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε νέα συλλογική μνήμη στο τώρα και νέες αναμνήσεις για τις επόμενες γενιές.»

Για την κυρία Φλώρου και το ΒΜΦ, η παράδοση και η συλλογική μνήμη θεωρούνται θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού. Η άυλη παράδοση, όπως οι μαρτυρίες και τα τραγούδια, συνδέεται κυρίως με τον άνθρωπο. Καθώς οι τέχνες και ο πολιτισμός σήμερα υιοθετούν ένα πιο ανθρωποκεντρικό προφίλ, που σχετίζεται με τις σύγχρονες αξίες, είναι σημαντικό να αναδειχθούν αυτά τα στοιχεία με κάθε τρόπο και μέσο. «Το ΒΜΦ το οποίο στήθηκε πάνω σε ένα καθαρά ανθρωποκεντρικό αφήγημα, δεν θα μπορούσε να μην συμμετέχει στο σχεδιασμό ενός project που έχει επίκεντρο τον άνθρωπο και τις τέχνες» μου λέει απολύτως σίγουρη η κυρία Φλώρου.

Το πρόγραμμα του φεστιβάλ αποτελεί μια μοναδική συνάντηση τέχνης, ιστορίας και αρχιτεκτονικής. Οι διάφορες μορφές τέχνης, από εικαστικές εγκαταστάσεις και θεατρικά δρώμενα έως μουσικές παραστάσεις, ενοποιούνται με τη σκοπό να προσφέρουν στο κοινό μια εμβληματική εμπειρία που συνδυάζει την ιστορική αξία του χώρου με τις συναισθηματικές αναμνήσεις των ανθρώπων που τον έζησαν.

Οι Ρίζες του Γκαζιού είναι η πρώτη προσθήκη στο καινούριο project των Ριζών «ΡΙΖΕΣ ΣΤΟΡΙΖ»

Η ομάδα του φεστιβάλ, συνεργαζόμενη με το ΒΜΦ και εμπνευσμένη από τις μαρτυρίες των εργαζομένων, δημιούργησε μια σειρά από έργα που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν. «Μια ατάκα από μια μαρτυρία είναι μεταμορφωμένη σε έργο τέχνης, γάντια εργασίας έχουν μεταμορφωθεί σε θήκες μνήμης, μυρωδιές και ήχοι θα δίνουν στοιχεία από το χθες στο σήμερα» λέει η ομάδα των Ριζών. Τα έργα αυτά προσεγγίζουν την καθημερινότητα των εργαζομένων και την ιστορία του εργοστασίου, δημιουργώντας συναισθηματική σύνδεση με το κοινό. Οι εικαστικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν κεντημένες αναπαραστάσεις της καθημερινής ζωής στο εργοστάσιο, ενώ μυρωδιές και ήχοι ανακαλούν τις συνθήκες του παρελθόντος .

Το βράδυ του Σαββάτου (29/3) η Alkyone θα δώσει μία μοναδική συναυλία στο Προαύλιο του Μηχανουργείου

Πιο συγκεκριμένα, οι ιδιαίτερες αυτές «ρίζες» θα ξεδιπλωθούν μέσα από μια πρωτότυπη σειρά εικαστικών εγκαταστάσεων, σε επιμέλεια της ομάδας Nowstalgism. Αντλώντας έμπνευση από τα στοιχεία του χώρου –φωτιά, νερό, άνθρακας, φως– καθώς και τις μνήμες των ανθρώπων που διατηρήθηκαν μέσα στον χρόνο, τέσσερις σύγχρονοι καλλιτέχνες θα δημιουργήσουν έργα που θα αλληλεπιδρούν με την αρχιτεκτονική και την ιστορία του παλιού εργοστασίου, μεταμορφώνοντας χώρους-ορόσημα, όπως οι Φούρνοι και το Παρατηρητήριό του. Παράλληλα, στον προαύλιο χώρο του Μηχανουργείου, οι επισκέπτες θα απολαύσουν αφηγήσεις παραμυθιών, πολυφωνικά τραγούδια και συναυλία με μελωδίες που αντλούν έμπνευση από τη συλλογική μνήμη και τη λαϊκή παράδοση.

«Τέσσερις σύγχρονοι καλλιτέχνες θα δημιουργήσουν έργα που θα αλληλεπιδρούν με την αρχιτεκτονική και την ιστορία του παλιού εργοστασίου, μεταμορφώνοντας χώρους-ορόσημα, όπως οι Φούρνοι και το Παρατηρητήριό του κ.α.»

Όταν ρωτάω τις Ρίζες τι να περιμένει ο επισκέπτης εκείνοι με πάθος και μία “γρηγοράδα” μου απαντούν: «Κεντημένες αναπαραστάσεις της καθημερινότητας του παλιού εργοστασίου και γάντια ως θήκες μνήμης από την Δήμητρα Κωνσταντινίδη, μια ατάκα εργαζόμενης τυπωμένη σε 8 μέτρα και μια άλλη “περιφορά” της Σοφίας Καρασαββίδου, ηχοτοπία από μέταλλο και φωτιά της Μαριλένας Κρανιώτη και μια νέα μυρωδιά πάνω στη μυρωδιά του κάρβουνου, από τον Δημήτρη Κοντοδήμο. Τέλος, για όσους έχουν όρεξη για εξερεύνηση, σε ένα πιο απομακρυσμένο σημείο, στο Παρατηρητήριο, θα υπάρχει ένα συλλογικό έργο που θα
αναφέρεται στη γειτονιά του Γκαζοχωρίου και τις μπουγάδες του».

Μια από τις πιο συγκινητικές και μοναδικές στιγμές του φεστιβάλ όμως και προσωπική αγαπημένη, θα είναι η αναβίωση της “νησιώτικης πατινάδας”, ένα έθιμο που συνδέεται με τη συνταξιοδότηση των εργαζομένων. Όταν ένας εργαζόμενος έφτανε στη σύνταξη, οι συνάδελφοί του τον αποχαιρετούσαν με μια περιφορά γύρω από το εργοστάσιο, τοποθετώντας τον σε μια κάσα και συνοδεύοντάς τον με νησιώτικη μουσική. Η ομάδα των Ριζών σημειώνει: «Το έθιμο αυτό ήταν αρκετό για να μας εμπνεύσει για όλη τη διοργάνωση!» Η βραδιά θα κλείσει με μια σύγχρονη εκδοχή αυτής της πατινάδας, τιμώντας τους εργαζόμενους του παλιού εργοστασίου.

Γενικότερα, δεν ξέρω τι έχετε κανονίσει για το Σαββατοκύριακό σας και αν θα μείνετε στην πόλη, αλλά αν θέλετε να αναπολήσετε εποχές που δεν έχετε απαραίτητα ζήσει, να γνωρίσετε ανθρώπους με ψυχή και ιστορίες, να ακούσετε μουσική και να κάνετε ένα ταξίδι στον χρόνο φτιαγμένο από ανθρώπους που αγαπούν την ιστορία, τα τραγούδια και τις γιορτές, κάντε μια βόλτα στην Τεχνόπολη και μείνετε συντονισμένοι, γιατί όπως μου είπαν οι Ρίζες, το 2025 τους προβλέπεται αρκετά γεμάτο και χορευτικό στους χώρους της Τεχνόπολης!