Μάρκελλος Χρυσικόπουλος: Ζούμε σε συνεχές καθεστώς ζόφου

«Θα τραγουδούν οι άνθρωποι και στους σκοτεινούς καιρούς; Ναι, θα τραγουδούν· για τους σκοτεινούς καιρούς». Έχοντας ως μότο το τετράστιχο αυτό που ο Μπέρτολτ Μπρεχτ έγραψε, μαζί με άλλα ποιήματα, τον καιρό που βρισκόταν εξόριστος στη Δανία, προκειμένου να γλυτώσει από τους ναζί, παρουσιάζεται το Σάββατο 5 και την Κυριακή 6 Απριλίου στο «Ολύμπια», το Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», η μουσική παράσταση «Τραγούδια για τους σκοτεινούς καιρούς», η οποία αντλεί την έμπνευσή της από τη Γερμανία του Μεσοπολέμου και το βερολινέζικο καμπαρέ.

Χτυπημένη από την οικονομική κρίση και την αποτυχημένη επανάσταση, η Γερμανία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης έρχεται αντιμέτωπη με ένα μοντερνιστικό ρεύμα, στον χώρο των τεχνών και των επιστημών, αλλ’ όχι μόνο, που κλονίζει κάθε σταθερά, διανοίγοντας πρωτόγνωρους χώρους ελευθερίας -ή, ίσως, ελευθεριότητας- που έμοιαζαν απειλητικοί για μεγάλο μέρος της γερμανικής κοινωνίας… Μπροστά στην απειλή της ελευθερίας, οι γερμανοί πολίτες στράφηκαν προς τη σκοτεινή εκείνη φιγούρα που τους υποσχόταν ασφάλεια· ασφάλεια χωρίς ελευθερία… Κι ένας ολόκληρος κόσμος άρχισε να βαδίζει βιαστικά προς το σκότος.

Παραγνωρισμένα έργα γερμανόφωνωνσυνθετών αυτής ακριβώς της περιόδου (Αλεξάντερ φον Τσεμλίνσκυ, Φραντς Σρέκερ, Βάλτερ Κόλο), συνδυάζονται με μουσική και τραγούδια του Γκούσταβ Μάλερ (αλλά και τον «Μακάβριο χορό» του Καμίγ Σαιν-Σανς) καιπαρουσιάζονται σε διασκευές του συνθέτη Πάνου Ηλιόπουλου, υπό τη μουσική διεύθυνση του Μάρκελλου Χρυσικόπουλου, ο οποίος είχε και την αρχική ιδέα για την παράσταση, η οποία, μέσα και από τη σκηνοθεσία του Στέφανου Δρουσιώτη, επιδιώκει να αποδώσει την έντονα αντιφατική ατμόσφαιρα του γερμανικού Μεσοπολέμου.

Τα «Τραγούδια για τους σκοτεινούς καιρούς» ερμηνεύει η υψίφωνος Αφροδίτη Πατουλίδου με τη συνοδεία του συνόλου σύγχρονης μουσικής Ergon Ensemble.  

Με την ευκαιρία της παράστασης, είχαμε μια σύντομη αλλά μεστή συνομιλία με τον μαέστρο και τσεμπαλίστα Μάρκελλο Χρυσικόπουλο, που συνέλαβε την ιδέα για τα «Τραγούδια για τους σκοτεινούς καιρούς». Με λόγο καίρια πολιτικό, εξηγεί πως βλέπει στη μεσοπολεμική γερμανική κοινωνία να αντανακλάται η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε σήμερα γύρω μας.

© Manios Kaplanidis

Υπάρχει, θυμάμαι, μια ταινία επιστημονικής φαντασίας του ’90. «Dark City» νομίζω λεγόταν. Εκεί οι κάτοικοι μιας πόλης ζουν σε μια διαρκή νύχτα. Να συμπληρώσω εδώ, εν είδει παρένθεσης, πως, καθόλου τυχαία, η σκηνογραφία της ταινίας είναι επηρεασμένη από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό. Αυτό το συνεχές καθεστώς ζόφου το εκλαμβάνουν πλέον όλοι ως κάτι φυσιολογικό και ούτε θυμούνται πότε είδαν ημέρα για τελευταία φορά, ούτε τους κάνει και ιδιαίτερη εντύπωση. Αυτό ακριβώς ζούμε τώρα.

© Y.Gutman

Γιατί με τρομάζει ο εκφασισμός της κοινωνίας.

Έψαχνα τραγούδια που να φωτίζουν τον άνθρωπο στην πιο σκοτεινή του στιγμή. Τον άνθρωπο που έχασε το παιδί του, τον άνθρωπο που σκότωσε κ.λπ. Το μεσοπολεμικό πρόγραμμα πλαισιώθηκε από κάποια κομμάτια του Μάλερ, ο οποίος είναι βέβαια προγενέστερος, αλλά επηρέασε πολλούς συνθέτες της εποχής που μας αφορά. Κομβικό ρόλο στην παράσταση παίζει το περιβόητο Adagietto, σε μια πολύ σπάνια εκδοχή με φωνή, όπως το είχε πρωτοσυλλάβει ο Μάλερ.

Με τρομάζει ο εκφασισμός της κοινωνίας

Υπάρχει μια έκφραση που είναι πολύ της μόδας τελευταία. Η «σωστή πλευρά της ιστορίας». Τη θεωρώ μια πολύ ύπουλη έκφραση. Εκτός πολιτικού πλαισίου όμως, και μεταφορικά μιλώντας, είναι μια έκφραση που υπαινίσσεται έναν διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης ενός έργου, λαμβάνοντας υπόψη τους όρους της εποχής που το γέννησε. Εννοώ πως η μέριμνα χρονικής προοπτικής είναι κομβικής σημασίας για κάποιον που προέρχεται από τον χώρο της ιστορικά ενήμερης ερμηνείας, όπως εγώ. Εν ολίγοις, το βασικό στοιχείο που μας διαφοροποιεί από τους «μοντέρνους» ομόλογούς μας δεν είναι η αφοσίωση σε μια διαφορετική περίοδο του ρεπερτορίου –ενπροκειμένω στη μπαρόκ μουσική- αλλά η μεθοδολογία. Κάποτε η «Παλαιά» μουσική τελείωνε με τον Μπαχ. Δεκαετίες μετά έχουμε φτάσει τη βελόνα στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.

Θα απαντήσω όχι ακριβώς σε αυτό που με ρωτάτε αλλά με αφορμή αυτό. Έχουμε ακούσει πολλά τις τελευταίες ημέρες για το μέλλον του Δημοτικού Θεάτρου. Καταρχάς να πω ότι θα ήθελα το «Ολύμπια» να συνεχίσει να λειτουργεί, κυριολεκτικά, ως θέατρο του Δήμου των Αθηναίων. Ελπίζω ο καλλιτεχνικός διευθυντής Τάσης Χριστογιαννόπουλος να έχει την υποστήριξη που απαιτείται ώστε το φιλολαϊκό προφίλ του θεάτρου να αναδεικνύεται κυρίως στην τιμολογιακή πολιτική του και όχι με συμβιβασμούς και εκπτώσεις στον τολμηρό προγραμματισμό του. Μακάρι τα μπαρ, οι εκκλησίες και οι υπόλοιποι «εναλλακτικοί» χώροι να παραμείνουν συνειδητή επιλογή για τους καλλιτέχνες και όχι μονόδρομος.