Ατάκα 2025: Σε μια σημαντική στιγμή ορατότητας για την ελληνική δραματουργία ήμασταν εκεί

«Το ελληνικό θέατρο έχει δύο πόλους, στον καθ’ ένα από τους οποίους βρίσκονται δύο εξίσου μοναχικοί άνθρωποι. Ο συγγραφέας και ο σκηνοθέτης». Μέσα σε μια μόνο φράση, ο Βασίλης Κατσικονούρης, κατά τη διάρκεια του, αφιερωμένου στην ελληνική δραματουργία, διημέρου εκδηλώσεων, «Ατάκα 2025», συνόψισε μια από τις σημαντικότερες παθογένειες της ελληνικής θεατρικής σκηνής. Την απομόνωση του θεατρικού συγγραφέα, της πιο παραγκωνισμένης, ίσως, φιγούρας, στο εγχώριο πολιτιστικό και καλλιτεχνικό γίγνεσθαι.

Η «Ατάκα 2025», που πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, ήρθε, ωστόσο, να αλλάξει τα δεδομένα, να φέρει τον Έλληνα δραματουργό στο επίκεντρο, ξεκινώντας μια συζήτηση που έπρεπε ήδη να είχε γίνει από καιρό. Πίσω από την πρωτοβουλία αυτή βρίσκουμε την Κολεκτίβα Χερμέλ, μια σύμπραξη επτά συγγραφέων που εκπροσωπούν διαφορετικές γενιές, είδη και πρακτικές θεάτρου και αποτελείται από τους Ευαγγελία Γατσωτή, Ειρήνη Δερμιτζάκη, Αλεξάνδρα Κ*, Κατερίνα Μαυρογεώργη, Νίνα Ράπη, Νατάσα Σίδερη και Θωμά Τσαλαπάτη. Μέσα από ένα πρόγραμμα εργαστηρίων, πάνελ, ανοιχτών συζητήσεων και θεατρικών αναλόγιων, με τη συμμετοχή ανθρώπων από όλο το φάσμα του θεάτρου, εξερευνήθηκαν ποίκιλες πτυχές της συγγραφικής παραγωγής στο ελληνικό θέατρο -ζητήματα που αφορούν τη σύγχρονη θεατρική γραφή, τις διαδικασίες παραγωγής και τις δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης.

Στις συζητήσεις συμμετείχαν οι Δέσποινα Μιτσιάλη (θεατροπαιδαγωγός, ιδρύτρια ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. patchwork), Nίνα Ράπη (συγγραφέας), Δανάη Παπουτσή (ηθοποιός, συγγραφέας), Όλγα Φλώρου,  Ειρήνη Δερμιτζάκη (συγγραφέας), Αντώνης Τσιοτσιόπουλος (συγγραφέας), Γιώργος Παλούμπης (σκηνοθέτης), Θανάσης Ζερίτης (σκηνοθέτης), Στέλλα Ζαφειροπούλου (συγγραφέας), Τάσος Πυργιέρης (σκηνοθέτης), Βασίλης Κατσικονούρης (συγγραφέας, σκηνοθέτης), Γιάννης Καλαβριανός, Σοφία Καψούρου, Νατάσα Σίδερη, Αλεξάνδρα Κ*, Αγγελική Γρηγοροπούλου, Ίριδα Κατσούλα, Μαριάντζελα Κατσιαβριά, Δανάη Λιοδάκη, Μιχάλης Μαλανδράκης, Ευαγγελία Γατσωτή, Δρ. Ειρήνη Μουντράκη (Δραματολόγος, Δημιουργός του Greek Play Project, Υπεύθυνη Δραματολογίου Εθνικού Θεάτρου), Aναστασία Ρεβή (Σκηνοθέτις, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Theatre Lab Company), Σίσσυ Παπαθανασίου (Ιστορικός, συγγραφέας, δραματουργός, Ιδρυτής και Πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού ΑΝΑΛΟΓΙΟ, Διευθύντρια Γραμμάτων Υπουργείο Πολιτισμού), Μάνος Κουνουγάκης (θεατρικός συγγραφέας, συνιδρυτής του Playground), Δημήτρης Φούτσιας, Λουίζα Αρκουμανέα (κριτικός θεάτρου), Αμαλία Κοντογιάννη (Δρ. Θεατρολογίας, προϊσταμένη τμήματος Καλλιτεχνικού Έργου & Δραματολογίου ΚΘΒΕ), Γιώργος Σαμπατακάκης (Αναπληρωτής Καθηγητής Θεατρολογίας, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών), Αλεξάνδρα Βουτζουράκη (σκηνοθέτις, θεατρολόγος, διδάσκουσα του τμήματος Θεατρικών σπουδών του ΕΚΠΑ).

Η νέα διοργάνωση δεν ήρθε για να υποσχεθεί δια μαγείας λύσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι δραματουργοί μέσα στο ελληνικό θέατρο, αντίθετα ήρθε ως ένα ελπιδοφόρο πρώτο βήμα που επιθυμεί να «σπάσει» την «τρομερή» αυτή «μοναξιά» των Ελλήνων θεατρικών συγγραφέων, «Μαζευτήκαμε σήμερα εδώ για να γνωριστούμε, να κάνουμε μια αρχή, ξεκινώντας έναν διάλογο», υπογραμμίζει η συγγραφέας Ειρήνη Δερμιτζάκη, να τους συσπειρώσει σε ένα κοινό όραμα, με κοινούς αγώνες και στόχους. «Όλοι τα ίδια προβλήματα αντιμετωπίζουμε, απλώς τα αντιμετωπίζει ο καθένας μόνος του», σχολιάζει η συγγραφέας Αλεξάνδρα Κ*, ενώ η συγγραφέας Νεφέλη Μαϊστράλη, η οποία αν και λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση, έστειλε, ωστόσο, το δικό της μήνυμα, συμπλήρωσε: «Είμαστε μεν πολλοί αλλά δεν είμαστε συσπειρωμένοι και αυτό επιτρέπει την εκμετάλλευση των μονάδων που στον βωμό του βιοπορισμού και της ιδέας να επικοινωνήσουν το υλικό τους λειτουργούν εκτός πλαισίου. Με αυτό τον τρόπο υποβαθμίζεται η ποιότητα και η αξία της εργασίας τους». 

Η αλληλεγγύη, λοιπόν, αναγνωρίστηκε ως θεμέλιος λίθος που δείχνει τον δρόμο προς τα εμπρός: «Ποιοι είναι εκείνοι που αντιστέκονται; Οι άνθρωποι που δεν το βάζουν κάτω, που λειτουργούν με γνώμονα τη συλλογικότητα και όχι τον ανταγωνισμό, παρ’ όλα τα εμπόδια και τα προβλήματα, που δεν δέχονται τις ταμπέλες. Με αυτόν τον τρόπο κτίζεται η πολυφωνία, η ελπίδα, η γόνιμη ανταλλαγή, που μπορεί να οδηγήσει με τη σειρά της στη δημιουργία ενός δικτύου και ενός πλαισίου», είναι τα ενθαρρυντικά λόγια της Αμαλίας Κοντογιάννη, Δρ. Θεατρολογίας, προϊσταμένη τμήματος Καλλιτεχνικού Έργου και Δραματολογίου ΚΘΒΕ.

Στέλλα Ζαφειροπούλου: Το Θέατρο είναι μια ομαδική διαδικασία

Παράλληλα, η «Ατάκα 2025», επιζητά την ενίσχυση της παρουσίας του συγγραφέα στη διαδικασία δημιουργίας μιας θεατρικής παράστασης, ρίχνοντας φως σε ήδη υπάρχοντα αλλά και δημιουργώντας νέα σημεία επαφής που αποσκοπούν να φέρουν κοντά όλους τους συντελεστές, αναγνωρίζοντας τις πολύπλοκες ισορροπίες που επικρατούν στα παρασκήνια, τη σχέση ανάμεσα στον δραματουργό και τον σκηνοθέτη, που χτίζεται πάνω σε αμοιβαίες υποχωρήσεις, σεβασμό και πιο σημαντικά στην κοινή αγάπη τους για τη θεατρική τέχνη: «Το Θέατρο είναι μια ομαδική διαδικασία. Μόνος τρόπος συνύπαρξης είναι να σεβαστούμε ο ένας τη δουλειά του άλλου», σχολιάζει η συγγραφέας Στέλλα Ζαφειροπούλου.

Η πολυφωνική διάσταση της θεατρικής γραφής, όμως, δεν περιορίζεται στις σχέσεις πίσω από την κουίντα, αλλά εξαπλώνεται προς την πλατεία και κατ΄επέκταση προς ολόκληρη την κοινωνία και αυτό οι διοργανωτές του «Ατάκα 2025» δείχνουν να το έχουν αντιληφθεί πολύ καλά. Το πρώτο αυτό διήμερο εκδηλώσεων δεν έδινε την εντύπωση μιας σχολαστικής συνάντησης αποκλειστικά για τους συγγραφείς και τους επαγγελματίες του θεάτρου, αλλά αποτελούσε ένα κάλεσμα ώστε το ευρύ κοινό να έχει την ευκαιρία να έρθει και εκείνο με τη σειρά του σε μια πρώτη επαφή μαζί τους.

Σοφία Καψούρου: Αν θέλουμε να προσελκύσουμε τον κόσμο στο θέατρο, πρέπει απέναντι του, στη σκηνή, να χτυπάει η καρδιά της κοινωνίας.

Μια τέτοια συνθήκη ευνοούταν και από την επιλογή της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης ως χώρο διεξαγωγής, ένα κατ’ εξοχήν σταυροδρόμι συνάντησης και αλληλεπίδρασης στην καρδιά της πιο πολυπολιτισμικής γειτονιάς της Αθήνας, με τους θεατές να συμμετέχουν ελεύθερα και ανοιχτά σε έναν γόνιμο διάλογο, θέτοντας ερωτήματα, διατυπώνοντας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους. Άλλωστε δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι συμμετέχοντες ομιλητές που αναγνώρισαν πως η στήριξη των νέων ελληνικών θεατρικών έργων περνάει πρωτίστως μέσα από τη στήριξη του εγχώριου κοινού προς αυτά. Για τη συγγραφέα και ηθοποιό Σοφία Καψούρου αν θέλουμε να προσελκύσουμε τον κόσμο στο Θέατρο «πρέπει απέναντι του, στη σκηνή, να χτυπάει η καρδιά της κοινωνίας». 

Δέσποινα Μιτσιάλη: Η θεατρική γραφή αποτελεί έναν χώρο κοινοκτημοσύνης

Επιπλέον, μια άλλη όψη της θεατρικής γραφής, που τέθηκε και ως θέμα συζήτησης στο «Ατάκα 2025», τη θέλει να αποτελεί εργαλείο κοινωνικής ενδυνάμωσης και χειραφέτησης. «Υπάρχει χώρος και τρόπος μέσα από τον δρόμο της γραφής ώστε να μπορέσουμε να εκφραστούμε όλοι», δηλώνει η ηθοποιός και συγγραφέας Δανάη Παπουτσή. Δεν αφορά μόνο όσους ασχολούνται ή αποσκοπούν να ασχοληθούν επαγγελματικά με αυτό, αλλά και τον καθένα που αισθάνεται την ανάγκη να μοιραστεί κάτι, να βρει τη φωνή του, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, με τη συγγραφέα Νίνα Ράπτη που έχει εργαστεί σε διάφορα τέτοιου είδους προγράμματα και μοιράστηκε τις εμπειρίες της μαζί μας, να εξηγεί πως μέσα από μια τέτοια διαδικασία παρατηρούνται θετικές αλλαγές στη ψυχική υγεία και την αυτοπεποίθηση των συμμετεχόντων. Για τη Δέσποινα Μιτσιάλη, θεατροπαιδαγωγό και ιδρύτρια της ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. patchwork, η θεατρική γραφή αποτελεί «έναν χώρο κοινοκτημοσύνης, μέσα στον οποίο θα αλληλοεπιδράσουμε και θα διαμορφωθούμε. Πρόκειται για ένα σπουδαίο μάθημα χειραφέτησης κατά το οποίο φτιάχνουμε, ακούμε και μοιραζόμαστε ιστορίες».

Κατά τη διάρκεια του διημέρου ακούστηκαν πολλές και διαφορετικές απόψεις από ανθρώπους του χώρου. Όλες, ωστόσο, δυστυχώς, συνέκλιναν στην απουσία στήριξης από την πολιτεία. «Για την ενίσχυση του νέου ελληνικού έργου δεν φτάνουν μόνο οι λιγοστές υπάρχουσες ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια μακροχρόνια πολιτική ανάπτυξης και προώθησης. Πρέπει να αγωνιστούμε και να συνεργαστούμε ώστε να υπάρξει ένα σχέδιο φροντίδας, στήριξης, προβολής και σταθερότητας σε βάθος χρόνου», υπογραμμίζει η Δρ. Ειρήνη Μουντράκη, δραματολόγος, δημιουργός του Greek Play Project και υπεύθυνη Δραματολογίου Εθνικού Θεάτρου.

Νατάσα Σίδερη: Το να είσαι θεατρικός συγγραφέας στην Ελλάδα δεν είναι επάγγελμα

Ενώ, η κατάσταση για έναν θεατρικό συγγραφέα, είτε πρόκειται για ανερχόμενο είτε για εδραιωμένο λίγο πολύ στα πράγματα, παραμένει γεμάτη προκλήσεις και προβλήματα που ζητούν επίλυση: (αυτό) χρηματοδότηση, μικρή ζήτηση για νέα ελληνικά έργα, μικρές απολαβές, βραχυπρόθεσμες πρωτοβουλίες, έλλειψη συνεργασιών και πλαισίου, αδυναμία συγκρότησης μιας καλλιτεχνικής και επαγγελματικής ταυτότητας, εκμετάλλευση,  -για τη συγγραφέα Νατάσα Σίδερη «το να είσαι θεατρικός συγγραφέας στην Ελλάδα δεν είναι επάγγελμα», ενώ για την Αμαλία Κοντογιάννη «παρατηρείται η δυσκολία να αναγνωριστεί ο ρόλος του συγγραφέα ως συντελεστή της ζωντανής διαδικασίας της παράστασης». Το ίδιο ισχύει και για τη νέα γενιά δραματουργών, τους λεγόμενους «Ζιλένιαλς», αντιμέτωποι με την υποτίμηση και τον ηλικιακό ρατσισμό, στους οποίους η «Ατάκα 2025» δεν παρέλειψε να δώσει φωνή. «Έχουμε τόση όρεξη και τόση ανάγκη να εργαστούμε, ωστόσο, δεν υπάρχει καμία στήριξη», δηλώνει η Ίριδα Κατσούλα.

Το διήμερο εκδηλώσεων «Ατάκα 2025» αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή ορατότητας για την ελληνική δραματουργία. Το ερώτημα που γεννάται στον απόηχο της διοργάνωσης ποια θα πρέπει να είναι τα επόμενα βήματα ώστε το αύριο να είναι ακόμη καλύτερο για έναν θεατρικό συγγραφέα στην Ελλάδα.  Πως από το «Οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να ζούνε από τη δουλειά τους κάνοντας αυτό που αγαπάνε» να περάσουμε στο «Οι άνθρωποι ζούνε από τη δουλειά τους και κάνουν αυτό που αγαπάνε». Θέλει προσοχή για να μη μείνουμε για ακόμη μια φορά στα λόγια, και η πρωτοβουλία της Κολεκτίβας Χερμέλ άνοιξε έναν νέο και ελπιδοφόρο δρόμο για το μέλλον.