Το ευρωπαϊκό θέατρο εκπέμπει σήμα αντίστασης στην ακροδεξιά

Το όνομα του Ντόναλντ Τραμπ και ο όρος «τραμπισμός» επαναλαμβάνεται διαρκώς αυτό το πρωϊνό. Το παράδοξο είναι πως αυτό συμβαίνει σε μια συζήτηση στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ανάμεσα σε επικεφαλής θεατρικών ευρωπαϊκών θεσμών· και πως αν κανείς αγνοούσε τις ιδιότητες τους, θα πίστευε ότι το πάνελ είναι καθαρόαιμα πολιτικό. Η αλήθεια είναι πως το 3ο Show Case που οργανώνει το Εθνικό Θέατρο και οι παράλληλες εκδηλώσεις – συνάξεις του Συνεδρίου του Δικτύου European Theatre Convention και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών στην Αθήνα αφομοιώνουν απόλυτα την αγωνία των ενεργών πολιτών ανά τον κόσμο που διακρίνουν ότι η Δημοκρατία δέχεται επίθεση. Και το θέατρο, ως ένα εργαλείο της Δημοκρατίας και του δημόσιου διαλόγου, απειλείται επίσης. Δεν είναι τυχαία η θεματική του πρώτου πάνελ στο κατάμεστο Τσίλερ που διατυπώνεται ως εξής: «Θέατρο, Δημοκρατία και Κοινωνία των Πολιτών: Διατηρώντας τη φλόγα ζωντανή».

Ο Τζέφρι Έρικ Τζέκινς, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόϊς και πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Θεατρικών Κριτικών στο βήμα.

«Έχουν συνειδητοποιήσει οι καλλιτέχνες την ευθύνη που φέρουν αυτήν την εποχή; Καταλαβαίνουμε τι σημασία έχουν σήμερα οι έννοιες της Δημοκρατίας και της ελευθερίας; Κατανοούμε πως είναι αξίες υπό αίρεση;», διερωτάται ο Βλάντισλαβ Τρόϊσκι, ηθοποιός, σκηνοθέτης και δραματουργός του θέατρου Dakh – τα λόγια του οποίου αποκτούν άλλη βαρύτητα γνωρίζοντας πως πατρίδα του είναι η Ουκρανία όπου πράγματι, εδώ και πολύ καιρό, η Δημοκρατία και η ελευθερία δεν είναι δεδομένα αγαθά. «Πρέπει να εμπνεύσουμε το κοινό, να βρούμε έναν άλλο τρόπο να διεισδύσουμε στο μυαλό του, πόσο μάλλον στις μέρες μας όπου η τεχνολογία και η ακροδεξιά ρητορική αλλοτριώνει τις κοινωνίες. Είμαστε υπεύθυνοι για την αφύπνιση των πολιτών και αυτό είναι πολιτική πράξη», τονίζει. Ωστόσο, δεν είναι μόνο ο Τρόϊσκι και η βραβευμένη με Νόμπελ συμπατριώτισσα του Ολεξάντρα Μαντβίτσουκ (ως Επικεφαλής του Κέντρου Πολιτικών Ελευθεριών) που βάζουν φωτιά στη συζήτηση ακριβώς επειδή προέρχονται από μια εμπόλεμη ζώνη στην καρδιά της Ευρώπης.

Η Εκτελεστική Διευθύντρια του Δικτύου European Theatre Convention, Χάιντι Γουλεϊ, η καλλιτεχνικοή διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου και η Κλαούντια Μπελχιόρ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Θεάτρου.

Όλοι οι συμμετέχοντες στο πάνελ δίνουν έναν τόνο επιτακτικής ανάγκης για τον ρόλο των παραστατικών τεχνών απέναντι στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Μπορεί οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εμφανίζονται αιφνιδιασμένοι και μουδιασμένοι από τις επικίνδυνες διεθνείς εξελίξεις με πρωταγωνιστή τον Αμερικανό Πρόεδρο. Όμως, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές, οι επιμελητές, οι κριτικοί, οι θεωρητικοί και οι επικεφαλής των ενώσεων φαίνεται πως εμφανίζουν καλύτερα αντανακλαστικά για την στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει η θεατρική κοινότητα προκειμένου να υπάρξει ένας πυρήνας αντίστασης στην κατάσταση όπως διαμορφώνεται. Ο Τζέφρι Έρικ Τζέκινς, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόϊς και πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Θεατρικών Κριτικών μιλάει ξεκάθαρα για μια απολυταρχία. Ο μοναδικός Αμερικανός του πάνελ που επισημαίνει πως «έχει αποδράσει από τις ΗΠΑ» μεταφέρει την αγωνία πολλών συμπατριωτών του για να συντηρηθεί η αλήθεια, όσο ακόμα είναι καιρός. «Το θέατρο αναμένεται να βιώσει τεράστιες προκλήσεις και οι συνθήκες είναι ήδη κατεπείγουσες. Κι αυτό γιατί το θέατρο είναι φορέας της συλλογικής μνήμης. Αν χάσουμε τη μνήμη μας, αυτομάτως χάνουμε και την ιστορία μας. Και τότε οδεύουμε με βεβαιότητα προς την τραγωδία», επισημαίνει ο κ. Τζέκινς χωρίς ίχνος θεατρικότητας.

Τζέφρι Έρικ Τζέκινς: Το θέατρο αναμένεται να βιώσει τεράστιες προκλήσεις. Κι αυτό γιατί το θέατρο είναι φορέας της συλλογικής μνήμης. Αν χάσουμε τη μνήμη μας, αυτομάτως χάνουμε και την ιστορία μας. Και τότε οδεύουμε προς την τραγωδία

Απεναντίας, πιστεύει πως η τέχνη είναι όπλο ενάντια στις καμπάνιες χειραγώγησης, λογοκρισίας και προπαγάνδας που έχουν ξεσπάσει ήδη στην Αμερική «και που κινδυνεύουν να χειραγωγήσουν ακόμα και τη φαντασία μας», προσθέτει. «Το θέατρο υπερασπίζεται την αλήθεια και τη δικαιοσύνη, γι’ αυτό και οι καλλιτέχνες του λογίζονται ως απειλή», λέει συμφωνώντας με την Εκατερίνα Μασμισβίλι, Γενική Διευθύντρια του Φεστιβάλ Θεάτρου Τιφλίδας στη Γεωργία που, σε μήνυμα της, υπογραμμίζει πως «εμείς» (δηλαδή οι καλλιτέχνες του θεάτρου) «είμαστε οι θεματοφύλακες του μέλλοντος».

Πλάνο από τις δράσεις στο Εθνικό όπου συμμετέχουν περισσότεροι από 180 επαγγελματίες θεάτρου.

Αν όλα αυτά ακούγονται λυρικά στ’ αυτιά κάποιων, οι προσκεκλημένοι από τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Γερμανία, χώρες που παραδοσιακά είχαν μια οργανωμένη στήριξη προς τις παραστατικές και τις τέχνες γενικότερα φέρνουν άσχημα νέα. Η Ελεονόρα Ρόσι, σκηνοθέτρια του Θεάτρου Grrranit από τη Γαλλία σχολιάζει την δραματική μείωση των κρατικών επιχορηγήσεων που ως ντόμινο έχει οδηγήσει σε αλλεπέλληλες παραιτήσεις καλλιτεχνικών διευθυντών στην χώρα. Η Κάρλα Μάντερ, επικεφαλής δραματουργίας στο Deutsches Theater Berlin στη Γερμανία παρουσιάζει μια αντίστοιχη εικόνα όχι μόνο στο Βερολίνο αλλά στο σύνολο της χώρας, καθώς ελλείψει οικονομικών πόρων πολλά μικρά θέατρα αναμένεται να κλείσουν οριστικά ενώ τα σχέδια προϋπολογισμών των καλλιτεχνικών διευθυντών σε κρατικούς οργανισμούς απορρίπτονται από τους πολιτικούς υπεύθυνους. Η Μπάρμπαρα Φεράττο, επικεφαλής του τμήματος Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού και Ανάπτυξης στο Fondazione del Teatro Stabile στο Τορίνο μεταφέρει μια φοβερή αντίφαση από την πατρίδα της: το κοινό των παραστατικών τεχνών αυξάνεται, αλλά τα εργασιακά δικαιώματα των καλλιτεχνών τους απαξιώνονται. Η «δική μας» Κατερίνα Ευαγγελάτου, καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, όχι μόνο γνωρίζει (από πρώτο χέρι) τι σημαίνουν οι περικοπές στις επιχορηγήσεις εποπτευόμενων φορέων – μια κατάσταση που στην Ελλάδα είναι καθεστώς από το ξέσπασμα της κρίσης μέχρι σήμερα – αλλά θέτει και μια πολύ καίρια παράμετρο της νέας «κατάστασης»: την συντηρητικοποίηση του κοινού ως αντανάκλαση των κοινωνικών συνθηκών.

Στη συζήτηση τίθεται με τόλμη και το ζήτημα του εκφασισμού μερίδας του κοινού άρα και των ισορροπιών τρόμου που αντιμετωπίζει η τέχνη. Δεν είναι τυχαίο που η Κλαούντια Μπελχιόρ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Θεάτρου καλεί τους καλλιτεχνικούς διευθυντές «να μην συμβιβάζονται, να μην υπακούουν στον συντηρητισμό», αναγνωρίζοντας πως χρειάζεται να επιδείξουν κουράγιο εκτελώντας τα καθήκοντα τους. «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από το να εστιάσουμε στην αποστολή μας, στην ουσιαστική επικοινωνία με το κοινό και μαζί του να υψώσουμε τις φωνές μας. Η αντίσταση είναι μια εκπληκτική λέξη και αυτό πρέπει να κάνουμε: να αντισταθούμε» υπερθεματίζει ο Τζέφρι Έρικ Τζέκινς.

Μίλο Ράου: Το ‘μαζί’ είναι μια μικρή αλλά θαυματουργή λέξη, ανήκουμε στο ‘μαζί’. Και είναι ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να προστατεύσουμε την αυτονομία των πολιτιστικών οργανισμών και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης

Όπως αναφέρει και ο Μίλο Ράου, σκηνοθέτης, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Βιέννης στην μαγνητοσκοπημένη συνέντευξη που έδωσε στην Εκτελεστική Διευθύντρια του Δικτύου European Theatre Convention, Χάιντι Γουλεϊ «βρισκόμαστε στη χρονική στιγμή που πρέπει να επαληθεύσουμε το ρόλο μας μέσα από συνεργασίες. Το ‘μαζί’ είναι μια μικρή αλλά θαυματουργή λέξη, ανήκουμε στο ‘μαζί’. Και είναι ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να προστατεύσουμε την αυτονομία των πολιτιστικών οργανισμών και την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης».

Διάλειμμα από τις εργασίες που θα ολοκληρωθούν στις 7 Απριλίου.

Το Συνέδριο του Δικτύου European Theatre Convention και η Συνάντηση της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών (που φιλοξενούνται στην Αθήνα, παράλληλα με το Show Case, σε σχεδιασμό του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού, Γιάννη Μόσχου)  ολοκληρώνονται στις 7 Απριλίου με πλήθος εκδηλώσεων όπου συμμετέχουν 180 επαγγελματίες του θεάτρου, από 42 χώρες του κόσμου και 88 θεατρικούς οργανισμούς. Ανάμεσα τους 25 ξένοι/ες καλλιτεχνικοί/ές διευθυντές/ντριες, επιμελητές/τριες και υπεύθυνοι/ες προγραμματισμού των πιο σημαντικών φεστιβάλ και θεάτρων του εξωτερικού, οι οποίοι στο πλαίσιο του 3ου Show Case θα παρακολουθήσουν όλες τις τρέχουσες παραγωγές του Εθνικού, με στόχο την εξωστρέφεια του οργανισμού και την παρουσίαση των παραστάσεων του σε σκηνές και φεστιβάλ της Ευρώπης – και όχι μόνο.