To απατηλό όραμα μιας δίκαιης εξουσίας

«Η εξουσία ελκύει άτομα χαμηλής ηθικής», είχε πει ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, διαπίστωση που, στις μέρες μας, επαληθεύεται ομαδόν στην εφαρμοσμένη πολιτική. Ο σύγχρονος του Αϊνστάιν, Ροζέ Βιτράκ, ο Γάλλος σουρεαλιστής λογοτέχνης, θέλοντας περίπου να αποδείξει την πρώτη θεωρία έγραψε ένα θεατρικό έργο (1928), με κεντρικό ήρωα ένα παιδί, τον Βικτόρ Παμέλ.
Μολονότι 9 ετών, ο Βικτόρ παρουσιάζει μια υπερφυσική πνευματική και σωματική ανάπτυξη, εξορίζοντας την παιδική αθωότητα του και ενσωματώνοντας την ενήλικη ηθική. Ο Βικτόρ είναι καταδικασμένος, κιόλας νεκρός, γιατί αυτό είναι το τίμημα της εξουσίας. Πως λοιπόν, σήμερα, σε μέρες προφανούς πολιτικού και ηθικού ξεπεσμού, η πολιτική αλληγορία «Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» να μην ‘ξυπνάει’ με προφητική δύναμη;

Ο Μάνος Καρατζογιάννης στον εμβληματικό ρόλο του Βικτόρ.

Η τελευταία (για φέτος) παραγωγή του θεάτρου «Σταθμός» σε σκηνοθεσία του Κώστα Παπακωνσταντίνου «φέρνει στην επιφάνεια την αξία που λείπει στη δημόσια ζωή, την εσωτερική φωνή του παιδιού που στραγγαλίζουμε για χάρη της, όποιας, εξουσίας. Ο Βιτράκ επιστρέφει στην παιδική ηλικία για να μας δείξει πως κακοποιούμε βάναυσα αυτές τις ποιότητες και στην πραγματικότητα χρονομετρά τη ζωή ενός ανθρώπου μέσα στο σύστημα», παρατηρεί ο Μάνος Καρατζογιάννης· αντιμέτωπος μ’ έναν ακόμα εμβληματικό ρόλο για την τρέχουσα θεατρική περίοδο.

Ούτε οι θεατρικοί γονείς του η Τζίνη Παπαδοπούλου ως Εμιλί και ο Θανάσης Χαλκιάς ως Σαρλ Παμέλ, επιχειρούν να υπερασπιστούν τον κόσμο των μεγάλων, παρότι τον εκπροσωπούν. Αντίθετα, αναγνωρίζουν τη σουρεαλιστική σοφία του Βιτράκ να πλάσει έναν  επαναστάτη με αιτία. Η μεν πρώτη εντοπίζει στο πρόσωπο του Βικτόρ τη μοναδική παραδοξότητα που θα μπορούσε να ανατινάξει το εγκαθιδρυμένο σύστημα εξουσίας: «Συναντάμε ένα παιδί σε μια κατάσταση τερατογένεσης» λέει. «Παράδοξα έξυπνο και παράδοξα ανεπτυγμένο. Φαινομενικά είναι ένας ενήλικας, μέσα στον οποίο διασώζεται η παιδική σκανταλιά και αθωότητα. Έχει έναν τρόπο αντίληψης των πραγμάτων που αφοπλίζει τους μεγάλους. Όμως, από την στιγμή που μολύνεται κανείς με τον ενήλικο τρόπο ζωής, σημαίνει πως έχει σκοτώσει το παιδί μέσα του». Ο δε δεύτερος κοιτάζει κατά πρόσωπο «έναν ασυμβίβαστο, έναν εκ φύσεως επαναστάτη. Η υποκρισία των μεγάλων, προκαλεί στον Βικτόρ αβάσταχτη δυστυχία. Σωματοποιεί αυτή τη δυστυχία και προκειμένου να μην τη βιώσει, όπως κάνουν οι γονείς του, αποχωρεί· θυσιάζεται μ’ έναν τρόπο».

Ηλέκτρα Φραγκιαδάκη, Δημήτρης Φραγκιόγλου, Μάνος Καρατζογιάννης

Έχουμε, λοιπόν, έναν Άμλετ του 20^ου αιώνα ή τουλάχιστον έναν Άμλετ του σουρεαλισμού. Ο Μάνος Καρατζογιάννης συμφωνεί με την έννοια ότι όπως και ο σαιξπηρικός ήρωας, έτσι και ο ήρωας του Βιτράκ πενθεί. «Ο Βικτόρ πενθεί την παιδική ηλικία. Είναι ένα έργο-ύμνος στο ποιοι υπήρξαμε κάποτε, χωρίς να προτάσσουμε την εξουσία, μα απεναντίας στοιχειώδη υλικά για να ζήσεις, όπως είναι το παιχνίδι, η φαντασία, η αγάπη. Γι’ αυτό και όσο συντηρούμε μέσα μας κάτι από την παιδική ψυχή μας, τόσο πιο υγιείς και ανθεκτικοί θα είμαστε στο χαοτικό αυτό κόσμο», σημειώνει.

Φορώντας εδώ και καιρό «τα παπούτσια» του «μεγάλου», ο Θανάσης Χαλκιάς παραδέχεται πως η θυσία της παιδικής ηλικίας είναι η μεγαλύτερη στη ζωή του ανθρώπου. «Χανόμαστε στην πορεία της ζωής. Δεν εκφράζουμε τις επιθυμίες μας, ψαλιδίζουμε τα συναισθήματα μας, παραχωρούμε χώρο στις συμβάσεις, σκεφτόμαστε διαρκώς τις συνέπειες. Κι όλα αυτά γιατί; Ας αναρωτηθούμε αν όντως είναι αυτή η ζωή που ονειρευόμασταν ή αν έχουμε καταστρέψει κάτι πολύ σημαντικό για να βολευτούμε με τα ελάχιστα».

Η Τζίνη Παπαδοπούλου στο ρόλο της μητέρας του Βικτόρ.

Ως γονείς και στην πραγματική ζωή, η Τζίνη Παπαδοπούλου και ο Θανάσης Χαλκιάς μιλούν για τις εξουσιαστικές νομοτέλειες στις οποίες αναγκάζεται να υπακούσει ένας κηδεμόνας. «Η αγωνία σου να προστατέψεις ένα αθώο πλάσμα σε βάζει σε θέση επικυριαρχίας· κι εκεί μπορεί να υπερβάλεις, να γίνεις καταπιεστικός, να προβάλεις τις προσδοκίες σου στο παιδί σου. Όλα αυτά είναι παράλογα εξουσιαστικά, κι όμως τα κάνουμε. Όπως επίσης, προβληματική είναι και η επιλογή  του άλλου δρόμου, μέσα από τον οποίο αφήνεις τα παιδιά ελεύθερα σε βαθμό που χάνεται το όριο και ο έλεγχος. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που στην εποχή μας έχουμε τόσα πολλά παιδιά τα οποία αντιδρούν βίαια ή κρύβουν πολύ θυμό μέσα τους».
Ο Θανάσης Χαλικιάς δίνει μια πρόσθετη εκδοχή της «ανατροφής». Τονίζει πως οι σημερινοί γονείς είναι κι αυτοί θύματα της ίδιας ‘κατασκευής’ μέσα στην οποία μεγαλώνουν τα παιδιά τους. «Θεωρώ πως στο μεγάλωμα ενός παιδιού η κοινωνία διαδραματίζει πιο ισχυρό ρόλο. Όσο κι αν προσπαθείς το παιδί σου να χτίσει μια στέρεη προσωπικότητα που να στηρίζεται στην αλήθεια, στην καλοσύνη, στην ειλικρίνεια, στην αξία του πνεύματος ενάντια στην αξία της ύλης, πάντα θα μπαίνει ο παράγοντας αλληλεπίδρασης με την κοινωνία. Εκεί δίνεται η μεγάλη μάχη».

Νεκταρία Γιαννουδάκη, Θανάσης Χαλκιάς, Τζίνη Παπαδοπούλου.

Στον Μεσοπόλεμο, λίγα χρόνια πριν το Ναζιστικό Κόμμα αναδειχθεί σε κυβέρνηση στη Γερμανία, ο Ροζέ Βιτράκ ενδίδει στο παράλογο όραμα του Βικτόρ στην εξουσία. Αν αυτό το όραμα μπορούσε να θρέψει τον συλλογικό τρόπο σκέψης, σήμερα, σχεδόν 100 χρόνια μετά, όπου οι απολυταρχίες ζώνουν τις κοινωνίες επικίνδυνα; Αν οι χαμένες αξίες της παιδικής ψυχής επανίδρυαν τον χαμένο μας ανθρωπισμό; Η Τζίνη Παπαδοπούλου είναι πεπεισμένη πως κάθε εξουσία αλλοτριώνει την ύπαρξη. «Μεγάλωσα με την πεποίθηση πως η εξουσία σημαίνει ευθύνη και υπευθυνότητα. Στην πορεία διαψεύστηκα απόλυτα, διαπιστώνοντας πως η εξουσία ταυτίζεται με τη βρωμιά και πως κανείς δεν θέλει ή δεν μπορεί να την υπηρετήσει με ήθος. Γι’ αυτό και το παιδί του Βιτράκ που ανεβαίνει στην εξουσία πεθαίνει. Αυτό που, μεταξύ άλλων, ορίζει ένα παιδί, είναι πως κανείς δεν του αναθέτει την εξουσία. Επείγει, όμως, τον κόπο να φανταστούμε μια κοινωνία με περισσότερο ιδεαλισμό, δικαιοσύνη, ανώτερους σκοπούς», εξηγεί.
Ο Θανάσης Χαλκιάς πιστεύει πως αν εμπιστευόμασταν τις πρωταρχικές αξίες μας στη ζωή «θα αναγνωρίζαμε την ευτυχία στα απλά πράγματα. Θα μοιραζόμασταν περισσότερες εμπειρίες χωρίς να προσβλέπουμε σε κάποιο κέρδος από όλο αυτό. Και στο κάτω – κάτω, γιατί έχουμε ενοχοποιήσει την αθώα ματιά; Η ζωή είναι πεπερασμένη, είναι τόσο σύντομη για να μην έχει παιχνίδι» λέει. Για τον Μάνο Καρατζογιάννη, ο τίτλος του έργου του Ροζέ Βιτράκ «Τα παιδιά στην εξουσία» είναι μια βόμβα: παραπέμπει στο Μάη του ’68, εκεί που τέθηκαν για τελευταία φορά θεμελιώδεις φιλοσοφικές ιδέες ως μια εκδοχή οργανωμένης ζωής. «Εκεί όπου τα παιδιά ήταν μεγάλοι με αίσθηση δικαιοσύνης. Οπότε κάθε φορά που επιστρέφουμε σε κάτι παιδικό, ας ξέρουμε ότι έχουμε απομακρύνει από δίπλα μας το άδικο. Μιλάμε για κάτι καθαρά υπαρξιακό».

Η πρεμιέρα του «Βικτόρ» έρχεται βασισμένη στη νέα (βραβευμένη) μετάφραση από τον Δημήτρη Ντάσκα.